Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί

Λέξεις: Στρατής Βογιατζής

Όταν η αβεβαιότητα και οικονομική επισφάλεια παγιώνονται η λελογισμένη σκέψη και ο κριτικός στοχασμός υπερφαλαγγίζονται από μια αγελαία ενόρμηση περιχαράκωσης του ζωτικού χώρου. Κάνεις άλλωστε δεν μπορεί να πλησιάσει τη φωλιά ενός αγριμιού όταν αυτό νιώθει ότι απειλείται.

Ίσως πάλι αντί να έχουμε ψευδαισθήσεις κοινωνικής προόδου και εξέλιξης ας το πάρουμε χαμπάρι επιτέλους, ότι πίσω από τη μάσκα του ορθολογιστικού προσωπείου κρύβεται ένα αγρίμι. Χρειάζεται απλά να ξυστεί η μπογιά της επίπλαστης ευμάρειας και ο φόβος να σκεπάσει τον ήλιο ώστε οι νοικοκυραίοι να μεταμορφωθούν σε αγρίμια.

Στο ανοίκειο ο Φρόυντ μιλάει για το «Κακό» σχεδόν με βιολογικούς όρους: ένα καρκίνωμα που εμφανίζεται όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Θεωρούσε τον πολιτισμό σαν πηγή δυστυχίας μια αποτυχημένη απόπειρα εξευγενισμού των ζωωδών ενστίκτων που κυβερνούν την ανθρώπινη ψυχή. Για τον Φρόυντ ότι είναι φανερό και εκτίθεται σταδιακά αποδυναμώνεται και ότι είναι κρυφό θεριεύει.

Και είναι εκεί στα υπόγεια των ψυχών που οι σκοτεινές παρορμήσεις μας επωάζονται και αναζητούν γόνιμο έδαφος για να βλαστήσουν. Και το βρίσκουν στην απογοήτευση, στην έλλειψη εναλλακτικών, στην παρακμή των υφιστάμενων πολιτικών, σε μια ραγδαία εντροπία η οποία κάνει τα πράγματα να αφηνιάζουν.

Και τότε κάποια επιτήδεια ανθρωποειδή βγαίνουν από τα λαγούμια τους και προτείνουν τη θυσία του αποδιοπομπαίου τράγου για να αποκατασταθεί η τάξη. Στην προσωπική ανασφάλεια αντιτείνουν τη δύναμη της μάζας, στις αφηρημένες ιδέες προτείνουν απλουστευμένες λύσεις και στην επισφάλεια της ζωής προκρίνουν το ένστικτο του θανάτου.

Υπάρχει φωλιασμένη στην ψυχή του ατόμου μια επιθυμία για φασισμό αναρωτιέται ο ψυχαναλυτής Ρεκαλκάτι. Δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε αναφέρει μια έλξη της ανθρώπινης ψυχής στην υπέρμετρη υπερηφάνεια, στην ευχαρίστηση από την ωμή βία, στην ορμέμφυτη μανία για κυριαρχία.

Το πεπρωμένο του καθενός γράφει ο Σνίτσλερ είναι ένα καταστρέψει τον άλλον, όχι με δόλιο τρόπο αλλά μόνο και μόνο που υπάρχει, σαν τους βακίλους, τα βακτήρια που υπεραναπτύσσονται οδηγώντας το είδος τους στην καταστροφή. Ένας μαζοχιστικός πόθος υποταγής της προσωπικότητας σε μια συντριπτικά ισχυρή δύναμη γράφει ο Έριχ Φρομ, νοηματοδοτεί μια νευρωτική ύπαρξή που αισθάνεται ανασφαλής μέσα στον ωκεανό της αβεβαιότητας της ζωής.

Ο ακροδεξιός είναι ανίκητος καθώς αρνείται το διάλογο, και οποιαδήποτε ρωγμή στη συνωμοσιολογική του κατασκευή. Η επιστροφή στο μαυσωλείο της εθνικής ταυτότητας και των παραδοσιακών αξιών τονώνει την κουρελιασμένη του υπερηφάνειά και τον επιφορτίζει με ένα ιερό καθήκον υπεράσπισης της ταυτότητας του.

Ο κόσμος για τους ακροδεξιούς παύει να είναι ένα ανοιχτό πεδίο διάδρασης και συμμετοχής και μετατρέπεται σε ένα πεδίο επικίνδυνων εισβολών και αναμείξεων που πρέπει να αποκρούονται με κάθε τίμημα. Η ταυτότητα τους σφυρηλατείται μέσα από την κατατρόπωση του άλλου – και κυρίως του αδύναμου- οι νοσηρές του ιδέες βρίσκουν ξαφνικά απόκριση και η συμπλεγματική του προσωπικότητα μετατρέπεται σε εστία πυρακτωμένης επιβολής.

Σε ένα τοπίο ραγδαίας σήψης του υφιστάμενου κοινωνικο-οικονομικού μοντέλου, γενικευμένου φόβου για το αύριο, όπου τα fake news εχουν γίνει real news oι εκπρόσωποι του εκσυγχρονισμένου φασισμού τρίβουν τα χέρια τους.

Λανσάρουν μια ανστιστυστιμική περσόνα, συνομωσιολόγουν ακατάπαυστα απέναντι στον «εχθρό», ιδιωτικοποιούν τα πάντα και εμφανίζονται σαν ιππότες των αδύναμων και των αδικημένων. Γνωρίζουν ότι στην εποχή των τεράτων αυτοί έχουν τον πρώτο λόγο για να πείσουν ένα ακροατήριο που σταδιακά έχει μεταμορφωθεί σε μια πηχτή, κορεσμένη μάζα.

Γυμνό από ζωή όπως λέει ο Αγκάμπεν, αφυδατωμένο από έρωτα, από δίψα για ελευθερία και δικαιοσύνη το αδιάφορο υποκείμενο του σήμερα ασχολείται αποκλειστικά με την επιβίωση του μέσα σε ένα εχθρικό κόσμο. Αν βλέπουμε λοιπόν τον κόσμο ως ξένο και εχθρικό, το ζητούμενο είναι να απομονωθούμε, να προστατευτούμε από τις εστίες κινδύνου.

Όμως όσο η ζωή αναδιπλώνεται και απεμπολεί από τον πυρήνα της την ελευθερία τόσο κακοφορμίζει μέσα στα υγρά δωμάτια της δύσοσμης κλειστότητας της. Άλλωστε είμαστε τόσο βέβαιοι ότι οι ανθρώπινες υπάρξεις αγαπούν περισσότερο την ελευθερία τους από τις αλυσίδες τους, αναρωτιόταν ο Παζολίνι;

*Ο Στρατής Βογιατζής είναι φωτογράφος