Οι Disneyland του θανάτου

Λέξεις: Μάνος Λαμπράκης

Η αισθητική των κοιμητηρίων δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Εκεί που σβήνει το σώμα, αναδεικνύεται η μνήμη ως ύστατη μορφή παρουσίας. Εκεί που το βλέμμα ακουμπά στη σιωπή του μαρμάρου, η αισθητική γίνεται εσχατολογία και κάθε αντικείμενο που αποθέτουμε πάνω στον τάφο ενός αγαπημένου δεν είναι διακοσμητικό, αλλά οντολογική δήλωση. Γι’ αυτό και τίποτα δεν είναι πιο βάναυσο —ούτε και πιο επιδεικτικά ασεβές— από τα πλαστικά λουλούδια και τα καντήλια LED ή ηλιακής ενέργειας που πλημμυρίζουν τα νεκροταφεία της μεταμοντέρνας Ελλάδας.

Αυτό το κιτς της κατανάλωσης που παριστάνει τη μνήμη, είναι στην πραγματικότητα η εκρίζωση της απουσίας. Είναι ο τρόμος του ζώντος απέναντι στο πένθος, που ντύνεται με αντικείμενα ανθεκτικά στον χρόνο αλλά ανίκανα για νόημα. Η πλαστικότητα του λουλουδιού δεν μαραίνεται και γι’ αυτό ακριβώς δεν ελπίζει. Δεν φθείρεται και γι’ αυτό δεν σημαίνει τίποτα. Η φωτοβολταϊκή φλόγα δεν τρεμοπαίζει και γι’ αυτό δεν σιωπά ποτέ. Το καντήλι με το φως-γκατζετάκι δεν νύχτωσε ποτέ, δεν δάκρυσε ποτέ, δεν συγκράτησε ποτέ έναν πατέρα ή μια μάνα να καθίσει για λίγο κοντά στον νεκρό τους. Είναι φως χωρίς ευχή. Χωρίς λαδάκι. Χωρίς σώμα.

Η λειτουργία αυτών των αντικειμένων δεν είναι μνημονευτική αλλά απο-μνημονευτική. Υποκαθιστούν το πένθος με ένα ιμιτασιόν της φροντίδας. Ένα πλαστικό λουλούδι είναι μια άρνηση να κουραστείς, να μαραθείς μαζί με τον μαρασμό. Είναι η φαντασιακή νίκη του εμπορεύματος επί του χώματος. Ο θάνατος δεν είναι πλέον εμπειρία· γίνεται λογιστική δαπάνη, πακέτο προσφοράς στο Jumbo, ηλεκτρονικό ανταλλακτικό.

Η ορθόδοξη θεολογία του πένθους, όπως εκφράζεται ήδη από τους αρχαίους ύμνους και τις πατερικές ερμηνείες της ταφής, εδράζεται στην υλικότητα της αγάπης και στην σώζουσα φθορά της προσφοράς. Το μνημόσυνο έχει σιτάρι, λάδι, θυμίαμα, νερό, χώμα. Όχι πλαστικό. Ο θάνατος αγιάζεται δια του πόνου, όχι αποστειρώνεται με φωτοβολταϊκή άνεση. Το καντήλι καίει γιατί η θυσία είναι καύση, όχι φορτισμένο λαμπάκι. Το άνθος κόβεται γιατί η ανάμνηση είναι πληγή, όχι αδιάβροχη διακόσμηση.

Στη θεολογία της Εικόνας, όπως την ανέπτυξαν ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και αργότερα ο Παύλος Ευδοκίμωφ, η μορφή του προσώπου αποκαλύπτεται εν τη ταπεινώσει και όχι εν τη ψευδαίσθηση. Το κιτς είναι κακοδοξία του αισθητού, είναι μια αίρεση της σιωπής. Είναι η τεχνολογική ύβρις απέναντι στον χρόνο, ένα κέλυφος που μιμείται το αληθινό για να το διαγράψει.

Και τα νεκροταφεία μας πια, σε όλη την Ελλάδα, δεν είναι χώροι μνήμης αλλά πλαστικά πάρκα μνήμης, θεματικά πάρκα της αναισθησίας.

Είναι φωτορυθμικά νυχάδικα του Χριστιανισμού. Μια Disneyland του θανάτου για καταναλωτές που δεν έχουν πλέον πένθος αλλά μόνο υπενθύμιση. Που δεν ψιθυρίζουν προσευχές αλλά φορτώνουν τη μνήμη σε USB. Δεν είναι τυχαίο: η πλαστικότητα του λουλουδιού δεν έχει μυρωδιά άρα δεν μπορεί να ενσαρκώσει καμιά Πεντηκοστή. Είναι λουλούδι χωρίς Πνεύμα.

Αυτή η αισθητική αθλιότητα, ωστόσο, δεν είναι προσωπικό κακό γούστο. Είναι πολιτική κατάρρευση της σχέσης με τον χρόνο και το ιερό.

Είναι αποτέλεσμα μιας κοινωνίας που δεν έχει πια νεκρούς —έχει μόνο καταναλωτές σε σίγαση. Δεν έχει εσχατολογία —έχει logistics. Και δεν έχει Θεό —έχει παροχές ρεύματος και φωτοβολταϊκά.

Όμως «τίμα τον νεκρό σου» δεν σημαίνει βάλτου ένα καντηλάκι made in China. Σημαίνει μείνε μαζί του. Λίγο. Σήκωσε το μαραμένο λουλούδι και πάρε ένα καινούργιο από το δρόμο. Άναψε το φυτίλι με το λάδι του προηγούμενου μνημόσυνου. Προσευχήσου. Και άσε να σε δει η σκόνη. Να σε δει το φως.

Διότι όπου υπάρχει χώμα, υπάρχει ακόμα Ανάσταση. Όπου υπάρχει πλαστικό, υπάρχει μόνο κατασκευή του ανυπάρκτου.

*Ο Μάνος Λαμπράκης είναι θεατρικός συγγραφέας, δραματουργός και μεταφραστής