Οι Φινλανδοί ίσως και να είναι συγγενείς μου

Το ταξίδι μας στη Φινλανδία διήρκεσε επτά χορταστικές μέρες. Δύο οικογένειες και συνολικά εννέα άνθρωποι κάναμε μέσα στη χώρα των Σάμι, 1.000 χιλιόμετρα με το αυτοκίνητο, πολλά μίλια με το καράβι, διασχίσαμε αυθημερόν την Βαλτική ως το Ταλίν και περπατήσαμε σε μικρούς και μεγάλους Σκανδιναβικούς δρόμους.

Στην πτήση της επιστροφής από το Ελσίνκι μια ισχυρή διαπίστωση γεννήθηκε στο νου μου: αυτόν τον παράξενο βόρειο τόπο τον νιώθω πλέον λίγο περισσότερο «δικό μου». Όσα είδα κι όσα αισθάνθηκα όλες τις προηγούμενες μέρες, με δένουν πια με την Φινλανδία σαν μια αόρατη κλωστή. Καταβάθος, ίσως να είμαι τελικά και λίγο Φινλανδός, κι αν με βρίσκετε κάπως υπερβολικό, το διορθώνω και λέω πως όλοι αυτοί οι άνθρωποι που συνετέλεσαν ώστε να είναι η Φινλανδία έτσι ακριβώς όπως την είδα, ίσως να είναι και λίγο συγγενείς μου… χωρίς να το ξέρουν.

Θα προσπαθήσω να γίνω πιο συγκεκριμένος:

Όταν πριν τρία χρόνια φιλοξενήσαμε στην Ευκαρπία την οικογένεια του Μαχμούντ από τη Συρία, γνωρίζαμε πως κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, οι νέοι φίλοι μας θα τακτοποιούνταν κάπου στην Ευρώπη και θα προσπαθούσαν να στήσουν μια νέα ζωή απ’ την αρχή. Η αίτηση για άσυλο και επαναπροώθηση έγινε, οι διαδικασίες προχώρησαν και ανάμεσα σε δεκάδες χώρες, το Κισμέτ τους ήταν να βρεθούν τελικά στην Φινλανδία.

Το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό σου όταν ακούς τη λέξη Φινλανδία είναι το προηγμένο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας και το σοβαρό σύστημα υγείας τους. Δε θα μπορούσε, λοιπόν, να βρεθεί κάτι καλύτερο για τους φίλους μας οι οποίοι αρχικά είχαν κάποιες πιο κοντινές χιλιομετρικά προσδοκίες, όπως η Γαλλία ή Γερμανία, ωστόσο, με όλα αυτά που είχαν περάσει, το μόνο που ήθελαν ήταν ένα σπίτι και μια προοπτική να ζήσουν μια κανονική οικογενειακή ζωή. Κι ας ήταν και στις εσχατιές της Ευρώπης, στο χιόνι και τους -30, εκεί που το καλοκαίρι δε νυχτώνει ποτέ και το χειμώνα… δεν ξημερώνει παρά ελάχιστα.

Όλα έγιναν γρήγορα από τότε που αποχωριστήκαμε. Οι Σύριοι τακτοποιήθηκαν σε δικό τους σπίτι, ξεκίνησαν να μαθαίνουν τη φινλανδική γλώσσα και τα παιδιά να πηγαίνουν σχολείο. Το κράτος τούς βοήθησε να αποκτήσουν ένα βολικό αυτοκίνητο, τους εξασφάλισε ένα αξιοπρεπές μηνιαίο εισόδημα, τους κατεύθυνε σιγά σιγά σε ένα – δυο ενδεχόμενα επαγγέλματα αφήνοντάς τους περιθώρια επιλογής. Όλα αυτά μέσα σε τρία ακριβώς χρόνια. Από τις βόμβες του Χαλεπίου και τους λαθρέμπορους της Τουρκίας, μέσω των κέντρων υποδοχής και της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας, ο Μαχμούντ, η σύζυγός του Κόουσερ και τα τέσσερα παιδιά τους, έχουν πια μια ασφαλή, ήσυχη και φυσιολογική ζωή. Κάθε μέρα που περνάει εξοικειώνονται με ένα περιβάλλον που στις αρχές του 2016 φαινόταν μακρινό. Σκέφτονται φινλανδικά, ονειρεύονται φινλανδικά, ζούνε βορειοευρωπαϊκά. Το χαμόγελο επέστρεψε στα πρόσωπά τους και είναι αληθινό χαμόγελο ευτυχίας, χωρίς ίχνος φόβου και συστολής. Ένα ανοιχτό βλέμμα με προοπτική στο μέλλον.

Όλα αυτά που σας περιγράφω, φυσικά τα παρακολουθούσαμε κι από μακριά. Μας έστελναν φωτογραφίες, μιλούσαμε στα σόσιαλ μίντια, είχαμε μια αραιή αλλά σταθερή επαφή. Το μόνο που έλειπε ήταν το να τους επισκεφτούμε εκεί για να ζήσουμε λίγη από τη ζωή τους. Και το κάναμε. Και ήταν εξαιρετική εμπειρία που κατέληξε σε ένα ασφαλές και ξεκάθαρο συμπέρασμα: ο Μαχμούντ Χεντάουι με τη φαμελιά του είναι πια σε μια σύγχρονη πολιτισμένη χώρα με υποδομές και υψηλό επίπεδο διαβίωσης. Συναναστρέφονται ανθρώπους ήρεμους και ισορροπημένους που περνούν καλά στη ζωή τους. Παράλληλα, απευθύνονται σε φορείς και υπηρεσίες που τους σέβονται και τους υπολογίζουν κάνοντάς τους να νιώθουν και οι ίδιοι σημαντικοί και χρήσιμοι.

Δεν ξέρω τι θα έλεγα αν το «επιτόπιο ρεπορτάζ» για το πως ζούνε οι φίλοι μας στη Φινλανδία το έκανα Γενάρη μήνα με -35 βαθμούς Κελσίου και χιόνι. Υπάρχει κι αυτή η εικόνα της χώρας που δεν την είδαμε αλλά και τότε ακόμα, το κράτος αυτό φανερώνει μεγάλο βάθος σε οργάνωση και υποδομές. Τα σπίτια είναι απίστευτα θερμομονωμένα, υπάρχει τηλεθέρμανση παντού και οι άνθρωποι κυκλοφορούν στο σπίτι με τα φανελάκια, οι δρόμοι είναι καθαροί, υπάρχουν κανόνες που τηρούνται παντού: στα όρια ταχύτητας, στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στις δημόσιες υπηρεσίες, στον έλεγχο των επιχειρήσεων.

Αυτό που σίγουρα ξέρω, μέσα καλοκαιριού πια, είναι ότι αντίκρισα μια χώρα στην οποία αξίζει να ζεις και να δημιουργείς. Με απίστευτους δημόσιους χώρους. Με πράσινο ακόμα και μέσα στο κέντρο των μεγαλουπόλεων ή στο βαρύ βιομηχανικό τοπίο. Μια χώρα για 25 εκατομμύρια κατοίκους όπου ζούνε βία – βία πεντέμιση εκατομμύρια ψυχές. Οι δρόμοι ήταν απίστευτα ασφαλείς, οι δημόσιες συγκοινωνίες αξιόπιστες, οι εφαρμογές της τεχνολογίας ήταν μονίμως στις υπηρεσίες όλων των πολιτών. Έλληνες που βρήκαμε εκεί, μας εξήγησαν πως όλα αυτά συμβαίνουν κυρίως λόγω της επιρροής της Σουηδίας στην οργάνωση της Φινλανδίας. Δε θέλω να το αναλύσω τόσο. Έχω διαβάσει κι εγώ διθυραμβικά άρθρα για τα σχολεία τους, για το επίπεδο της οικονομίας τους, για τη συμπεριφορά τους απέναντι στα δημόσια αγαθά. Μου φτάνει που το είδα κι από κοντά, το θαύμασα και ελαφρώς το ζήλεψα. Και δεν τα ένιωσα όλα αυτά με την ψυχολογία του «φτωχού συγγενή». Το αντίθετο: τα ένιωσα παραδεχόμενος πως κακώς θεωρούσα όλους αυτούς τους βορειοευρωπαίους «αφελείς» και «βαρετούς». Ως κοινωνία, οι Φινλανδοί, οι Εσθονοί, οι Λετονοί, ακόμα και οι Λευκορώσοι, έχουν κάνει βήματα μπροστά που εμείς εδώ στην Ελλάδα ούτε να τα ονειρευτούμε δεν μπορούμε ακόμα.

https://www.youtube.com/watch?v=4-DcjwzF9yc&t=5s

Αλήθεια, πείτε μου, πώς να ονειρευτώ εγώ ότι οι οικοδομές μας θα αποκτήσουν δικούς τους ξεχωριστούς κάδους για τα σκουπίδια, όταν ακόμα ως πολίτες δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε να μην αφήνουμε τις σακούλες μας αδέσποτες στο δρόμο ή όταν αμολάμε καναπές και μπιντέδες χύμα στα πεζοδρόμια; Κάποια στιγμή πάρκαρα το αυτοκίνητο τέσσερα μέτρα από διάβαση στο Λάχτι και με παίρνει ο Μαχμούντ από το χέρι: «αν δεν είναι πέντε μέτρα από τη λευκή γραμμή θα σε γράψουν. Κι όχι σε δυο ώρες. Σε δέκα λεπτά θα έχεις πάρει κλήση», μου είπε. Πώς, λοιπόν, να ονειρευτώ έναν δημόσιο χώρο λειτουργικό για άτομα με αναπηρία όταν στην Ελλάδα το «φυσιολογικό» είναι απλώς το να μην κλείνουμε την ράμπα ή να την κλείνουμε… λίγο!

Θέλετε να σας πω κι άλλα; Ντρέπομαι να μιλήσω για το πόσο καθαρά είναι παντού στη Φινλανδία, πόσες πληροφορίες βρίσκεις για τα αξιοθέατα, πόσο φροντισμένα είναι τα πάρκα, πόσο ακριβή είναι τα δρομολόγια του τρόλεϊ και των λεωφορείων, πόση οργάνωση του κρατικού μηχανισμού υπάρχει για την αντιμετώπιση ενός καιρικού προβλήματος.

Δεν ξέρω, μπορεί και να είμαι υποκειμενικός. Μπορεί απλώς να αγαπώ την Φινλανδία γιατί υποδέχτηκε με σεβασμό και ενδιαφέρον τους πρόσφυγες φίλους μας. Ίσως αυτός μου ο θαυμασμός να οφείλεται στην παραδοχή πως οι άνθρωποι αυτοί, οι πρόσφυγες, έπρεπε, για το καλό τους, να φύγουν από την Ελλάδα αφού η χώρα μας δε θα μπορούσε ούτε στο ελάχιστο να τους προσφέρει όσα η Φινλανδία. Αλλά κι αυτό να είναι μόνο, ε, δεν είναι και λίγο. Δεν είναι λίγο να σκέφτομαι πως η τρίχρονη Σερίν, η οποία ήρθε από την άλλη άκρη του Αιγαίου στην Λέσβο μέσα στην κοιλιά της μάνας της, είναι μέσα σε λίγα χρόνια μία πολίτης της Ευρωπαϊκής ένωσης. Δεν είναι λίγο να ξέρω πως και τα υπόλοιπα παιδιά του Μαχμούντ θα θυμούνται σαν μια παράξενη μακρινή ανάμνηση την πείνα, τη δίψα, την καταστροφή που έζησαν στο Χαλέπι μαζί με χιλιάδες άλλους ανθρώπους. Δεν είναι λίγο να νιώθεις πως μπορεί ένα παραμύθι και να έχει καλό τέλος. Όχι για όλους, όχι πάντα, αλλά κάποιες φορές μπορεί να έχει καλό τέλος. Η Φινλανδία και η νέα ζωή που η χώρα αυτή χάρισε στην οικογένεια του Μαχμούντ, είναι η απόδειξη πως καμία ψυχή δεν είναι λαθραία και κανείς πρόσφυγας δεν είναι παράλογο να αναζητά ένα καλύτερο μέλλον γι αυτόν και για τα παιδιά του. Πατρίδα είναι εκεί που σε αποδέχονται. Είναι εκεί που σε σέβονται και σε αφήνουν να ζήσεις. Πατρίδα είναι εκεί που σε αφήνουν να ονειρευτείς. Αν ένας τόπος δεν μπορεί να σου τα εξασφαλίσει αυτά, έχεις δικαίωμα, όχι μόνον να τον αφήσεις αλλά ακόμα και να τον απαρνηθείς.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Φινλανδία, η πιο ευτυχισμένη χώρα στον κόσμο για το 2018

Επιστρέφοντας στη Θεσσαλονίκη, η τύχη μας χάρισε μια μέρα παραμονής στο Βελιγράδι μιας και χάσαμε την ανταπόκριση για Θεσσαλονίκη. Θα μείνουμε εδώ για να έχουμε νωπή την σύγκριση των δικών μας, θερμών Βαλκανίων με τη Σκανδιναβία που ζήσαμε όλες τις προηγούμενες μέρες. Ξανά, λοιπόν, στη ζέστη. Στα εξωστρεφή πρόσωπα και στις στεντόρειες δυνατές φωνές. Ξανά στις χειρονομίες και την ένταση. Το αγαπώ κι αυτό, ξέρετε… Το αγαπώ και το απολαμβάνω όλο αυτό το «στο περίπου», το «εντάξει μωρέ, πώς κάνεις έτσι, θα τα βρούμε…» της Σερβίας, της Ελλάδας, της Θεσσαλονίκης πιο συγκεκριμένα. Δεν θέλω να ζήσω στην Φινλανδία, ούτε στη Σουηδία, ούτε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Θέλω, όμως, να κάνω τη χώρα μου λίγο περισσότερο Φινλανδία. Να γίνω εγώ λίγο περισσότερο Φινλανδός. Ας μπασταρδέψει μέσα μου κάπως η ελληνικότητα. Δε χάθηκε κι ο κόσμος.

Υ.Γ.: Μου φάνηκαν τόσο νεότεροι και τόσο όμορφοι οι φίλοι μας εκεί στο Λάχτι που τους ανταμώσαμε. Όταν τους συνάντησα για πρώτη φορά στο καμπ του Χέρσου, στο Κιλκίς, ήταν Μάρτιος του 2016. Ζούσαν μαζί με 1.500 ακόμα πρόσφυγες σε σκηνές του ΟΗΕ μέσα στα λασπόνερα και στο κρύο. Η Κόουσερ ήταν επτά μηνών έγκυος και ψήνονταν στον πυρετό. Την πήγαμε στο Ιπποκράτειο. Ήταν πλήρως αφυδατωμένη. Δεν έπινε νερό για να μη χρειαστεί να πάει τουαλέτα. Το θυμάμαι σαν χθες: Τα ρούχα της μύριζαν όπως τα ρούχα του πατέρα μου όταν πήγαινε στο κυνήγι: σκόνη της υπαίθρου και πουρνάρι. Ένα νέο κορίτσι, στον έβδομο μήνα της εγκυμοσύνης του, κοιμόταν στο χώμα και στην υγρασία. Τρία χρόνια μετά, η Κόουσερ μιλάει Φινλανδικά και ξεκινά μαθήματα να γίνει νοσοκόμα. Αυτό ονειρευόταν κι όταν ήταν στο Χαλέπι. Δε θέλει να κάνει άλλο παιδί. Είναι η ίδια ακόμη ένα παιδί. Θέλει να ζήσει με τον άνδρα της και την οικογένειά της και θα το καταφέρει γιατί η ζωή… έχει τους δικούς της κανόνες.