Οικοφεμινισμός: «Μια Επιτακτική Αναγκαιότητα»

Τα δεδομένα, αναφορικά με τα πύρινα μέτωπα και την περιβαλλοντική ζημία, ανακύπτουν από την τρέχουσα δημοσιογραφία από τη στιγμή που δεν έχουμε διεξάγει επιτόπια έρευνα και συλλέξει τα αντίστοιχα πορίσματα. Σύμφωνα με τις κυβερνητικές πηγές, το τελευταίο δεκαήμερο του Ιουλίου καταγράφθηκαν περίπου συνολικά 600 εστίες πυρκαγιών.

Ο υπουργός Επικρατείας Μάκης Βορίδης ισχυρίστηκε ό,τι κατασβήστηκε επιτυχώς το μεγαλύτερο μέρος των εστιών, με εξαίρεση τα επτά καταστροφικά μέτωπα σε Κέρκυρα, Αίγιο, Δερβενοχώρια, Αττική, Κάρυστος, Νέα Αγχίαλος, Ρόδος. Οι εικόνες που είδαμε στους δέκτες, μας άφησαν εμβρόντητες/-ους και κυρίως μας δημιούργησαν θλίψη.

Συνολικά, σύμφωνα με τα δημοσιευμένα δεδομένα το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS) από τις αρχές του χρόνου μέχρι τις 31 Ιουλίου κάηκαν συνολικά 550.000 στρέμματα γης, πέραν της φυσικής πανίδας. Ένα ακόμη καλοκαίρι γινόμαστε θεάτριες/θεατές μιας οικολογικής καταστροφής με σημαντικές επιπτώσεις για το περιβάλλον και τον άνθρωπο.

Εξαιρώ σαφώς την υπόθεση στο Μάτι του 2018, η οποία πρώτα και πάνω από όλα είχε απώλειες ανθρώπινων ζωών και άφησε ένα συλλογικό τραύμα. Τι έχει αλλάξει αλήθεια από εκείνο το φονικό καλοκαίρι, τόσο στη συγκεκριμένη περιοχή, όσο και στη δημόσια διοίκηση σε επίπεδο σχεδιασμού, πρόληψης και καλλιέργειας περιβαλλοντικής συνείδησης;

Το φυσικό στοιχείο της φωτιάς συνδυαστικά με τα ισχυρά μποφόρ, τα αυξημένα επίπεδα ζέστης και τις ατμοσφαιρικές συνθήκες, αποτέλεσαν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ. Εάν και ερευνούνται τα πραγματικά αίτια των πύρινων εστιών, με ισχυρές ενδείξεις ανθρώπινης παρέμβασης, δηλαδή εμπρηστικής ενέργειας, γεγονός που δημιουργεί περαιτέρω ζητήματα ποινικής απαξίας, οι τρέχουσες περιβαλλοντικές συνθήκες έχουν αγγίξει την ώρα μηδέν! Παρά τη παγκόσμια κλίμακα του φαινομένου και την επί δεκαετίες συντονιστική προσπάθεια του ΟΗΕ για εύρεση παγκόσμιας λύσης και συλλογικής δράσης, τα μέτρα που ελήφθησαν διεθνώς σε εθνικό επίπεδο υπολείπονται σημαντικά των αναγκαίων επιπέδων.

Ο Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών (UN) Antonio Guterres μίλησε με ανησυχητικό τόνο για την τρέχουσα περιβαλλοντική συνθήκη, είπε χαρακτηριστικά ό,τι «η εποχή της υπερθέρμανσης του πλανήτη τελείωσε και η εποχή του παγκόσμιου βρασμού έφτασε». Οι δηλώσεις του Γραμματέα επιβεβαίωσαν τα επιστημονικά δημοσιεύματα του Διεθνούς Μετεωρολογικού Οργανισμού (WHO) ό,τι ο φετινός Ιούλιος (2023) ήταν ο πιο ζεστός Ιούλιος που έχει καταγραφεί παγκοσμίως! Οι προβλέψεις δυστυχώς βγήκαν αληθινές. Πέραν όμως της ανησυχητικής κατάστασης, θα πρέπει να επισημανθεί ό, τι η κλιματική κρίση δεν εξαιρεί καμία και κανέναν και δεν αναγνωρίζει τα νοητά σύνορα. Είμαστε όλες/-οι μαζί σε αυτό παγκοσμίως!

Ο Υπεύθυνος των Κλιματικών Υπηρεσιών του Διεθνούς Μετεωρολογικού Οργανισμού, Christopher Hewitt υποστήριξε στο Guardian ό,τι «είμαστε αχαρτογράφητο έδαφος και το 2024 περιμένουμε επιδείνωση του μετεωρολογικού φαινομένου El Nino», καθώς η θερμοκρασία της θάλασσας παγκοσμίως ήδη από το Μάιο έχει αυξηθεί, με αποτέλεσμα να απορροφάται ενέργεια, η οποία βρίσκονται εκεί για εκατοντάδες χρόνια. Η υπερθέρμανση των ωκεανών θα αποτέλεσε τη χαριστική βολή για το λιώσιμο των πάγων παγκοσμίως.

Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής (European Union’s Copernicus Climate Change Service) υποστήριξε ό,τι πρόκειται πιθανώς για το πιο υψηλό θερμοκρασιακό ρεκόρ από το 1940. Ο Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών (UN) Antonio Guterres ζήτησε από τα αναπτυγμένα κράτη να δεσμευτούν στην ουδετεροποίηση από τις εκπομπές αερίων διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 2040 και για τις αναδυόμενες οικονομίες, μέχρι το 2050.

Παρά τις συντονισμένες διακυβερνητικές προσπάθειες του OHE, με σκοπό την ανάληψη ευθυνών από τα κράτη, τους ιδιώτες αλλά και άλλους διεθνείς Οργανισμούς, το αποτέλεσμα απέχει από τον επιθυμητό στόχο. Η παγκόσμια απροθυμία για ουσιαστική πλήρωση των δεσμεύσεων φανερώνει πως αν και το περιβάλλον αποτελεί την αναγκαία συνθήκη ύπαρξης της ανθρώπινης ζωής και δραστηριότητας, παρ΄ όλα ταύτα δεν είναι ουσιαστική προτεραιότητα των κρατών, όσο και των ιδίων των πολιτών.

Η καλλιέργεια μιας ανθρωποκεντρικής προσέγγισης για τη φύση και το περιβάλλον δημιουργεί αθέατα εμπόδια, καθώς συχνά τόσο τα κράτη, όσο και οι πολίτες δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν την κλιματική επιδείνωση, όσο και τις καταστροφικές επιπτώσεις από την υπέρμετρη παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα.

Ακριβώς, για αυτό το λόγο, όσο ποτέ άλλοτε η συμβολή των φεμινιστικών αρχών στα οικολογικά και περιβαλλοντικά ζητήματα κρίνεται αναγκαία. Τα επίκαιρα φεμινιστικά αιτήματα για την άρση των καταπιεστικών μορφών εξουσίας δύναται να δώσουν νέες διαστάσεις στο σύγχρονο οικολογικό ζήτημα, μέσω της διασύνδεσης του περιβάλλοντος με τον άνθρωπο. Ο οικοφεμινισμός αποτελεί κλάδο του γενικότερου φεμινιστικού κινήματος.

Η διεπιστημονική προσέγγιση δίνει τη δυνατότητα να γίνουν ορατές αιτίες και πτυχές του ζητήματος, οι οποίες είτε θεωρούνταν αμελητέες και ασήμαντες είτε δεν τους είχε δοθεί η πρότερη προσοχή. Η ανάδειξη του ρεύματος του οικοφεμινισμού θέτει σε επίκεντρο το περιβάλλον υπό μη εξουσιαστικούς, μη ιεραρχικούς και αποαποικοιακούς όρους, αναδεικνύοντας την παράλληλη σύνδεση των διάφορων καταπιεσμένων διαχρονικά ομάδων.

Συγκεκριμένα, η θεωρία του οικοφεμινισμού άρχισε να διαμορφώνεται τη δεκαετία του 1970. Το γνωστό έργο της Γαλλίδας Francoise d’ Eaubonne, με τίτλο «Le Feminisme ou la Mort» (1974), αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά φεμινιστικά κείμενα αφιερωμένα στην φεμινιστική οικολογική προσέγγιση, αλλά και στη διασύνδεση φύσης και φύλου ως εκμεταλλευόμενων συνιστωσών στο σύγχρονο καπιταλιστικό και μετακαπιταλιστικό κόσμο.

Η αναφορά της Francoise d’ Eaubonne στον όρο «οικοφεμινισμός» έδωσε ώθηση στην διαμόρφωση μιας νέας θεωρίας, η οποία εισηγείται ό,τι η εκμετάλλευση που έχει υποστεί η γυναίκα μέσα στους αιώνες από την πατριαρχία είναι ανάλογη της εκμετάλλευσης που έχει υποστεί η φύση από τον άνθρωπο. Η αναλογία της κυριαρχίας επί των γυναικείων ζωών ομοιάζει κατά πολύ με την χρόνια περιβαλλοντική εκμετάλλευση.

Η πατριαρχία επέλεξε να προσδώσει στη φύση έμφυλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα και δη θηλυκοποιημένα. Μετέφρασε τη χλωρίδα και την πανίδα ως μια θηλυκή οντότητα, η οποία μπορεί να κατακτηθεί, να αλωθεί και κυρίως να παράγει παραγωγικό κέρδος. Η αναλογία είναι προφανής, όπως οι γυναίκες ήταν δέσμιες και εφ’ όρου ζωής σε ανδρική κηδεμονία (tutela mulierum), έλεγχο, με μοναδικό έργο την αναπαραγωγή και την ανατροφή των παιδιών. Έτσι και η γυναικοποιημένη υπόσταση της φύσης αποτέλεσε ένα ακόμη λαμπρό (sic) πεδίο ανδρικής κυριαρχίας!

Εάν διευρύνουμε σήμερα την αναφορά στα καταπιεσμένα υποκείμενα, συμπεριλαμβάνοντας και άλλες πληθυσμιακές ομάδες, οι οποίες μαρκαρίστηκαν αρνητικά από την πατριαρχία μέσα στο χρόνο ανακύπτει μια σύνδεση των μορφών καταπίεσης μεταξύ τους, επί τη βάσει της κοινής διεκδίκησης για κοινωνική αλλαγή. Έμφυλη ενδυνάμωση και Κλιματική προστασία διαπλέκονται! Έτσι, προοδευτικά κινήματα, όπως το Queer Feminism, Black Lives Matter etc δύναται να ενώσουν τις δυνάμεις τους αυτή τη φορά με πρόταγμα «έναν δίκαιο και υγιή πλανήτη». Τόσο τα κινήματα, όσο και οι πολίτες οφείλουν να λάβουν δράση για τον περιορισμό της οικολογικής ζημίας. Η ευθύνη είναι κοινή και αφορά το «μεγάλο» σπίτι μας!

Ας αναφέρουμε μονάχα μερικά στατιστικά δεδομένα, τα οποία καταδεικνύουν το μέγεθος του συνολικού ζητήματος! Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Συνέδριο Γυναικών για έναν Υγιή Πλανήτη (World Women’s Congress for a Healthy Planet) ένας άνθρωπος στον Βορρά καταναλώνει 52 φορές περισσότερο κρέας, 115 φορές περισσότερο χαρτί και 35 φορές περισσότερη ενέργεια από έναν άνθρωπο στη Λατινική Αμερική. Οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν το 1/3 των μη ανανεώσιμων πηγών και το ¼ των προϊόντων παγκοσμίως, με μόνο 5% του παγκόσμιου πληθυσμού!

Ως αποτέλεσμα αυτής της υπερκατανάλωσης παράγεται το αντίστοιχο οικολογικό αποτύπωμα, με αρνητικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες, καθώς η/ο μέση/μέσος πολίτης των ΗΠΑ χρησιμοποιεί 300 φορές περισσότερη ενέργεια από έναν πολίτη των αναδυόμενων χωρών. Η εξελικτική επικράτηση των ανδρών επί των γυναικών, ως απόρροια της μυϊκής τους ισχύς αποτέλεσε ένα ουσιοκρατικό επιχείρημα, το οποίο υπό την κοινωνική διάσταση της εξέλιξης διαιωνίστηκε και επικράτησε μετέπειτα σε άλλες πτυχές της ανθρώπινης ζωής. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς επέβαλε ανισομερής κανόνες για τις υποτελείς συνιστώσες.

Οι αξιακές ιεραρχίες του πατριαρχικού συστήματος γεννούν νέους δυισμούς, οι οποίοι οδηγούν αργά ή γρήγορα σε κοινωνική πόλωση, περιθωριοποίηση και περαιτέρω διαιώνιση της διακριτικής μεταχείρισης.

Θηλυκότητες και Φύση αποζητούν ουσιαστικό σεβασμό, η διεκδίκηση του οποίου σχετίζεται άμεσα με την de facto πραγμάτωση του καίριου δικαιώματος σε ένα υγιές και δίκαιο περιβάλλον.

Παρά την άνιση κατανομή πλούτου και εργασίας, φύση και γυναίκα ή γυναίκα και φύση καλούνται ακόμη και σήμερα να επωμιστούν το βάρος της συστηματικής διάκρισης.

Έως πότε όμως;