Ομοφοβία: Όταν η λογοτεχνία καταγράφει κάτι που η πραγματικότητα αγνοεί
Έχουμε ξεμπερδέψει με την ομοφοβία ή απλώς ζούμε σε μια ψευδαίσθηση;
Δευτέρα, 1η Ιουλίου. Ένα νεαρό αγόρι βρίσκεται απαγχονισμένο στο σπίτι του, στη Φυλή Αττικής. Την επόμενη μέρα, το περιστατικό μετατρέπεται σε είδηση.
Μέσα σε λίγες ώρες, οι τίτλοι έχουν ήδη γραφτεί. «Θύμα συστηματικού bullying ο 13χρονος» ή «Ομοφοβικό εκφοβισμό δεχόταν ο 13χρονος». Κι όλοι οι υπόλοιποι; Απλώς διατρέχουμε αυτές τις λέξεις βιαστικά.
Τσουλάμε το δάχτυλο μηχανικά πάνω στην οθόνη. Αναζητούμε την επόμενη είδηση σαν να αποδεχόμαστε πως, τελικά, θεωρείται φυσιολογικό να πεθαίνει κανείς επειδή παρεκκλίνει από τη βολική μας νόρμα.
Η επικαιρότητα κυλάει βιαστικά, το ένα θέμα διαδέχεται το άλλο.
Η πραγματικότητα δεν προλαβαίνει να συλλάβει την είδηση.
Η λογοτεχνία όμως, καταφέρνει και το πράττει.
Παραθέτει εμπειρίες που αλλιώς θα έμεναν στο ράφι, προσθέτει σχήμα στα πρόσωπα, δίνει προεκτάσεις στην έννοια της ομοφοβίας.
«Είχε λίγο λεπτή φωνή. Τον είχαν πει γκέι. Για πλάκα το έκαναν»
Διαβάζοντας στα μέσα αυτές τις μαρτυρίες, αισθάνομαι τον ίδιο κόμπο στο στομάχι. Τον ίδιο κόμπο που εμφανίστηκε πριν περίπου έναν μήνα, όταν διάβασα για πρώτη φορά το βιβλίο που τώρα στέκεται στο ράφι.
Το «Να τελειώνουμε με τον Έντυ Μπελγκέλ» του Εντουάρ Λουί αφηγείται την ιστορία ενός αγοριού που προσπαθεί να ανακαλύψει τον εαυτό του μέσα σε ένα περιβάλλον απόλυτης βίας. Ο νεαρός Γάλλος συγγραφέας, έχοντας ως όχημα πραγματικά βιώματα, μιλάει για τη συνειδητοποίηση της ομοφυλοφιλίας μέσα σε μια εποχή που επιβάλλει στα αγόρια τη σκληρότητα ως ύψιστο χάρισμα. Σε μια οικογένεια που θεωρεί τα χάδια χαμένο χρόνο και σηκώνει το δάχτυλο σε οτιδήποτε τολμά να φαίνεται ξεχωριστό. Από τις πρώτες σελίδες, η ιστορία μάς συστήνει το κύριο συστατικό της: την ωμότητα.
Ο μικρός Έντυ περπατά στους διαδρόμους του σχολείου, περιμένοντας τις — καθιερωμένες πια — σωματικές και λεκτικές επιθέσεις από τους συμμαθητές του. Κόβει άσκοπες βόλτες στο προαύλιο (πρόσεχε, μη φανεί πάλι πως κανείς δεν σε περιμένει να κάνετε παρέα), κι ακόμα ακούει να ηχεί εκκωφαντικά στα αυτιά του η λέξη αδελφή. Όσα καταγράφει συνέβαιναν σε μια επαρχία της δεκαετίας του ’90. Γεγονότα αντλημένα από την πραγματικότητα. Όλα αυτά εξακολουθούν να συμβαίνουν το 2025 — όχι μόνο σε επαρχίες, αλλά και σε μεγάλες αστικές πόλεις.
«Δεν συνηθίζεις ποτέ την προσβολή»
Γιατί δεν έχουμε ακόμα διαφύγει της ομοφοβίας. Κι αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που η πρώτη επαφή με τις λέξεις του Εντουάρ Λουί εγείρει σωματικά συμπτώματα: Κρύος ιδρώτας, τσιμπήματα ενοχής, ενόχληση που γίνεται θυμός. Κι όλα αυτά, γιατί; Σελίδα με τη σελίδα, φράση με τη φράση, ανακαλύπτεις τον λόγο. Είναι που ξαφνικά — και χωρίς κανένα ευγενικό εναρκτήριο σημείωμα — τρως στα μούτρα όλες τις λέξεις που, για να επιβιώσεις, αγνοείς. Λέξεις που επιβίωναν και επιβιώνουν: ντροπή, πόνος, σιωπή. Αλλά κυρίως φόβος και απομόνωση. Ανάγκη να αλλάξεις για να μπορέσεις να χωρέσεις.
Αυτό ακριβώς επιχειρεί και ο μικρός Έντυ. Αλλάζει. Ή τουλάχιστον, προσπαθεί. Κάτω από την πίεση της εφηβείας, αρχίζει να αγνοεί τα κοριτσίστικα άλλοτε αγαπούσε. Ξεχνάει τον χορό ως δραστηριότητα, υπομένει το φιλί από χείλη κοριτσιών. Η αποδοχή χτίζεται με θυσίες. Αυτό του έμαθαν. Κι εκείνος, συμφιλιώθηκε με αυτή την ιδέα. Γιατί είχε κι αυτός λεπτή φωνή και του αρέσαν τα αγόρια. Αλλά ποιος αντέχει να συμβιώνει μόνιμα με τη προσβολή; Προσβολή όχι για αυτό που δηλώνεις πως είσαι αλλά απλώς, για αυτό που φέρεις ως προσωπικότητα. Σε αυτή την περίπτωση, η οδύνη του βιώματος μετατράπηκε σε τέχνη. Όμως, δεν είναι πάντα έτσι. Για το παιδί από την Φυλή δεν υπήρχε αυτό το μαξιλαράκι ασφαλείας δεν υπήρξε. Δεν πρόλαβε να υπάρξει. Η προσβολή είχε προλάβει να κάνει τη δουλειά της εκεί που κανείς δεν είδε, δεν άκουσε, δεν κατάλαβε.
Πολλές φορές, η λογοτεχνία καταφέρνει να απεικονίσει στάσεις και συμπεριφορές που η πραγματικότητα συγκαλύπτει, να ανακαλύψει αιτίες πίσω από τις πράξεις, να ονομάσει κάθε κεκτημένο, απλή ψευδαίσθηση.
*Το «Να τελειώνουμε με τον Έντυ Μπελγκέλ» εκδόθηκε το 2018 και συνεχίζει να κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες
