Όποιος θυμάται, όποιος αντιστέκεται, δεν γερνάει ποτέ στ’ αλήθεια

Τους ενώνει ένα κοινό παρελθόν.

Σπούδαζαν σε ιταλικά πανεπιστήμια όταν στον τόπο μας ήταν μαύρο σκοτάδι, η χούντα των συνταγματαρχών.

Τους ενώνει η μνήμη των αγώνων και της ελπίδας για να πέσει η δικτατορία, για να αλλάξει ο κόσμος.

Προερχόμενοι από κάθε γωνιά της Ελλάδας, τη δεκαετία του 1970, διαδήλωναν στους δρόμους ιταλικών πόλεων, στη Μπολόνια, την citta’ rossa, στο Μιλάνο, τη Φλωρεντία, τη Ρώμη, τη Νάπολη, το Παλέρμο, οπουδήποτε.

Ήτανε δυο, ήτανε τρεις, ήταν χίλιοι δεκατρείς… και πολλοί περισσότεροι από τους 20.000, τόσοι ήταν οι εγγεγραμμένοι Έλληνες σε ακαδημαϊκά ιδρύματα της Ιταλίας εκείνη την εποχή.

Μοίραζαν προκηρύξεις γραμμένες στα ελληνικά και στα ιταλικά.

Διαμαρτύρονταν κάθε τόσο κατά της χούντας έξω από το ελληνικό προξενείο στη Βενετία.

Αρκετοί είχαν καλυμμένα τα πρόσωπα, όχι τις ψυχές, για να μην αναγνωριστούν από έλληνες χαφιέδες, από τους φασίστες της Λέγκας.

Η χούντα είχε στερήσει από άλλους, τους «καμένους», όπως τους αποκαλούσαν, τα διαβατήρια.

Διοργάνωναν συναυλίες με τον Μίκη Θεοδωράκη, που αποθεωνόταν σε όλη την Ιταλία.

Συζητούσαν έντονα σε γνωστά στέκια, σε «πηγαδάκια», εκεί όπου έφθαναν, με μια μέρα καθυστέρηση, οι ελληνικές εφημερίδες.

Ρουφούσαν κυριολεκτικά τα νέα από την Ελλάδα, εκτύπωναν τις δικές τους εφημερίδες, την Ελεύθερη Ελλάδα, την Ελεύθερη Πατρίδα, περιοδικά όπως Η Γενιά Mας και άλλα που κυκλοφορούσαν στα ιταλικά, όπως τα Quaderni della Resistenza Greca.

Είχαν στήσει οργανώσεις, το ΠΑΚ, το ΠΑΜ, το ΑΜΕΕ.

Σε κάθε πόλη και μια εστία αντίστασης.

Φώναζαν στις συνελεύσεις των συλλόγων τους, συχνά μάλωναν μεταξύ τους για τη γραμμή που θα ακολουθήσουν οι Παρτσαλιδικοί του ΚΚΕ (εσ.) με τους Κολιγιαννικούς του ΚΚΕ και αυτοί με τους μαοϊκούς της ΠΠΣΠ και τους ΑΑΣΠΕ.

Ήταν και οι ανένταχτοι, οι cani sciolti, όπως τους έλεγαν οι Ιταλοί. Αυτοί που έφτιαχναν Ομάδες Συσπείρωσης.

Ο στόχος, όμως, παρέμενε πάντα κοινός.

Και στους αγώνες τους είχαν συμπαραστάτη σύσσωμη σχεδόν την ιταλική κοινωνία που τους αγκάλιασε από την πρώτη στιγμή.

Τους έδειχνε έμπρακτα την αλληλεγγύη της, όπως το ίδιο έπρατταν και όλες σχεδόν οι πολιτικές δυνάμεις.

Κυρίως το PCI, το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα του Ενρίκο Μπερλιγκουέρ, το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Μπετίνο Κράξι, αλλά και εξωκοινοβουλευτικές αριστερές οργανώσεις, το PdUP, η Lotta Continua, το Potere Operaio, που πρόσφεραν σε κάποιους στέγη και σε άλλους οικονομική βοήθεια.

Ακόμη και οι Χριστιανοδημοκράτες του Τζούλιο Αντρεόττι στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, όταν έδωσαν πολιτικό άσυλο στο πλήρωμα του αντιτορπιλικού Βέλος που είχε αποχωρήσει από τα γυμνάσια του ΝΑΤΟ και προσορμίστηκε στο Φιουμιτσίνο της Ρώμης.

Πράγματι, το αντιδικτατορικό κίνημα των Ελλήνων στην Ιταλία υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές και μαζικές εστίες αντίστασης κατά της χούντας των συνταγματαρχών στο εξωτερικό.

Η μαζική φοιτητική μετανάστευση στην Ιταλία τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, η γεωγραφική εγγύτητα και κυρίως αυτή η αλληλεγγύη των Ιταλών, όπως και οι σχέσεις των ελλήνων φοιτητών με οργανώσεις της ιταλικής αριστεράς και διανοούμενους, συνέβαλαν στην πολιτική τους συγκρότηση και στον αγώνα κατά της δικτατορίας, σε συνεργασία με δυνάμεις της αντίστασης στην Ελλάδα.

Χθες, καθώς συμπληρώνονται τούτες τις μέρες 52 χρόνια από εκείνη την ηρωϊκή πράξη του κυβερνήτη Νίκου Παππά και του πληρώματός του, την ανταρσία του Βέλος, που επιτάχυνε την πτώση της χούντας, οι φοιτητές του τότε, οι ιταλοσπουδαγμένοι, ξαναβρέθηκαν στο Κτίριο Αρχιτεκτονικής του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Μαλλιά λευκά, ή και ανύπαρκτα, πρόσωπα χαραγμένα απ’ τον χρόνο, κορμιά λίγο σκυφτά, αλλά τα μάτια φωτεινά, όπως τότε.

«Σαν να μην πέρασε μια μέρα» είπε κάποιος και κανείς δεν τον διόρθωσε.

Γιατί, ναι, μπορεί να έχουν περάσει πενήντα και βάλε χρόνια, πολλά έχουν αλλάξει, αλλά αυτό που τους έδεσε τότε, στα φοιτητικά χρόνια στην Ιταλία, μέσα στη φωτιά της χούντας, δεν χάθηκε με το χρόνο.

Αφορμή στάθηκε η Έκθεση Ντοκουμέντων της Αντιδικτατορικής Αντίστασης 1967-1974 στην Ιταλία, που εγκαινιάστηκε χθες και θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Μαίου.

Ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκε μια ημερίδα με ομιλητές τους Βασίλη Νόττα, π. καθηγητή Κοινωνικής Επικοινωνίας, τον Φοίβο Γκικόπουλο, π. κοσμήτορα Φιλοσοφικής Σχολής, τον Νίκο Συρμαλένιο, οικονομολόγο και π. βουλευτή, τον Στέλιο Αγκούτογλου, αρχιτέκτονα, μέλος του ΑΜΕΕ.

Και προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ της αφεντιάς μου «Η ανταρσία του Βέλος. Το Κίνημα του Πολεμικού Ναυτικού».

Όλους μάς συνδέει, μας ενώνει σαν στίγμα αναλλοίωτο στον χρόνο το κοινό παρελθόν.

Ακούστηκαν προσωπικές ιστορίες, ξεδιπλώθηκαν αναμνήσεις, δόθηκε το πολιτικό στίγμα εκείνης της εποχής, αποδόθηκε φόρος τιμής σε εκείνους που έδωσαν τη ζωή τους.

Στις 2 Σεπτεμβρίου του 1970, ένα αυτοκίνητο ανατινάζεται λίγα μέτρα από την αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα.

Σκοτώνονται οι επιβάτες του, ο Κύπριος φοιτητής Γιώργος Τσικουρής και η Ιταλίδα Έλενα Αντζελόνι της ομάδας «Άρης Βελουχιώτης», που είχαν αναλάβει την εκτέλεση της αντιστασιακής ενέργειας που οργανώθηκε στο Μιλάνο.

Και στις 19 Σεπτεμβρίου 1970, στην πλατεία Ματεόττι της Γένοβας, μπροστά από το δικαστικό μέγαρο, αυτοπυρπολήθηκε ο Κώστας Γεωργάκης, φωνάζοντας «Ζήτω η Δημοκρατία».

Εμπνευστής της έκθεσης ο αρχιτέκτονας Βασίλης Κονιόρδος, που μαζί με τον καθηγητή του ΑΠΘ, Γιώργο Συνεφάκη, τον π. βουλευτή Τριαντάφυλλο Μηταφίδη και μένα τρέξαμε να τη στήσουμε.

Συνδιοργανωτές η Εταιρία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων Μακεδονίας (ΕΔΙΑ) 1940-1974, ο Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974 (ΣΦΕΑ), η Εταιρία Φίλων Χώρου Μνήμης Αντιδικτατορικής Αντίστασης στη Θεσσαλονίκη.

Την πρωτοβουλία υποστήριξε το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Αποφοίτων Ιταλικών Πανεπιστημίων και η Αντιδημαρχία Τεχνικών Έργων & Βιώσιμης Κινητικότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Ήταν ένα αντάμωμα μετά από μισό αιώνα.

Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά.

Συναντήσεις είχαν γίνει παλιότερα στο Γκάζι, στη λίμνη του Πλαστήρα, στο Πόρτο Καρράς.

Και έχουν εκδοθεί πολύ ενδιαφέροντα βιβλία που αφηγούνται τη δράση των ελλήνων φοιτητών μέσα από προσωπικά βιώματα.

Το Vivere Pericolosamente, το Ήμουν κι εγώ εκεί, το Controvento.

Ήταν, όμως, η πρώτη φορά που έγινε μια τέτοια συνάντηση στη Θεσσαλονίκη.

Και στην πρόσκληση ανταποκρίθηκαν πολλοί, πάρα πολλοί ιταλοσπουδαγμένοι από όλη την Ελλάδα.

Η αίθουσα στο Κτίριο Αρχιτεκτονικής ήταν ασφυκτικά γεμάτη.

Κι ας πάτησαν οι περισσότεροι για τα καλά τα εβδομήντα.

Για να επιβεβαιωθεί ακόμη μια φορά ότι όλοι/ες όσοι/ες παραβρέθηκαν, κουβαλούν για πάντα μέσα τους σαν φυλαχτό εκείνη την εποχή.

Γιατί η παραμονή μας στην Ιταλία δεν ήταν απλώς σπουδές στην αλλοδαπή, ή για άλλους εξορία.

Ήταν μύηση σε μια στάση ζωής, στην ευθύνη, στην ενσυναίσθηση, στην ελευθερία.

Προσωπικά βέβαια δεν ένιωσα ποτέ αντιστασιακός.

Δεν αγωνίστηκα απλά κατά της χούντας, ή για μια επανάσταση που δεν έγινε.

Αγωνίστηκα γιατί αλλιώς δεν θα μπορούσα να υπάρχω.

Να κινούμαι και να σκέφτομαι ελεύθερα.

Γιατί όποιος θυμάται έτσι, όποιος ακόμη αντιστέκεται, δεν γερνάει ποτέ στ’ αλήθεια.

*Οι φωτογραφίες είναι του βραβευμένου φωτορεπόρτερ Γιώργου Γιακουμίδη.