Όταν η πολιτική γίνεται best seller

Λέξεις: Χρήστος Αβδελάς

Τι πιο προβλέψιμο από έναν πολιτικό που χάνει επιρροή; Να εκδώσει βιβλίο. Από την Ουάσιγκτον μέχρι την Αθήνα, η συγγραφή από εν ενεργεία πολιτικούς έχει μετατραπεί σε σχεδόν τυπικό βήμα καριέρας. Πιο σωστά: πρόκειται για έκδοση στο όνομά τους, όχι από τα χέρια τους.

Δεν χρειάζεται να κοιτάξει κανείς μακριά. Από την Καμάλα Χάρις στις Ηνωμένες Πολιτείες, μέχρι τον Αλέξη Τσίπρα, τον Στέφανο Κασσελάκη ή τον Γιάνη Βαρουφάκη στην Ελλάδα, η λίστα μεγαλώνει συνεχώς. Ο στόχος κοινός: παραμονή στην επικαιρότητα, έλεγχος της αφήγησης και πολιτική ή εμπορική αξιοποίηση της υστεροφημίας.

Η «προσωπική κατάθεση» που διαφημίζεται είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα προσεγμένο προϊόν. Ghostwriters, επικοινωνιολόγοι, ερευνητές, επιμελητές∙ μια ολόκληρη βιομηχανία περιτύλιξης της πολιτικής εικόνας με το κύρος της δήθεν λογοτεχνικής αυθεντικότητας. Όσο κι αν παρουσιάζονται ως αυθόρμητο ξέσπασμα ειλικρίνειας, πρόκειται για προσεκτικά επιμελημένη παραγωγή.

Ωστόσο, πίσω από την αφήγηση του «μοναχικού συγγραφέα» προκύπτει το πραγματικό ερώτημα: Σε τι αποσκοπούν αυτά τα βιβλία; Τι κερδίζει η κοινωνία από αυτά τα έργα; Συνήθως, ελάχιστα. Οι κρίσιμες αποφάσεις, οι στιγμές έντασης και οι παρασκηνιακές συγκρούσεις περιγράφονται με τρόπο που προστατεύει τον συγγραφέα. Τα δύσκολα ερωτήματα παραμένουν εκτός σελίδων. Γιατί όσα γράφονται τώρα δεν ειπώθηκαν όταν έπρεπε; Γιατί ο απολογισμός έρχεται μόνο σε έντυπη μορφή και όχι σε πραγματικό χρόνο;

Δεν πρόκειται για αυτοκριτική. Πρόκειται για branding. Τα βιβλία αυτά λειτουργούν ως επιμελημένα press kits σε πολυτελή συσκευασία. Προσφέρουν στον πολιτικό τον χώρο να ξαναπεί την ιστορία με τους δικούς του όρους και να τη ρετουσάρει κατάλληλα.

Η πολιτική ως προϊόν ανασυσκευασίας

Το φαινόμενο δεν είναι ελληνική ιδιαιτερότητα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σχεδόν κάθε υποψήφιος για την Προεδρία έχει εκδώσει τουλάχιστον ένα βιβλίο. Δεν κυνηγά την Ιστορία. Κυνηγά το brand. Το βιβλίο προσθέτει κύρος, δημιουργεί την ψευδαίσθηση βάθους, δίνει ιδεολογικό περίβλημα ακόμη και όταν είναι γραμμένο από τρίτους.

Στην Ελλάδα, το φαινόμενο συχνά γίνεται πιο αμήχανο. Πολιτικοί εν μέσω εσωκομματικών συγκρούσεων κυκλοφορούν βιβλία εκατοντάδων σελίδων σε ελάχιστο χρόνο. Ακόμη και ο πιο παραγωγικός συγγραφέας δύσκολα θα παρέδιδε τέτοιο έργο μόνος του. Στη σύγχρονη πολιτική, κανείς δεν μένει χωρίς βήμα∙ απλώς αλλάζει μικρόφωνο με ISBN.

Η διαφορά με τον ιστορικό απολογισμό

Άλλο οι μεταγενέστερες μαρτυρίες ενός ηγέτη που έχει αποσυρθεί από την πρώτη γραμμή και άλλο το βιβλίο ενός πολιτικού που βρίσκεται ακόμη «εντός παιχνιδιού» και επιδιώκει να ελέγξει την ατζέντα.

Στην πρώτη περίπτωση, η καταγραφή εμπειριών μπορεί να έχει ιστορική αξία· προσφέρει τεκμήρια, μαρτυρίες, υλικό για τους μελετητές. Στη δεύτερη, περιορίζεται στο επικοινωνιακό παιχνίδι.

Το παράδειγμα της Άνγκελα Μέρκελ είναι χαρακτηριστικό. Μια πολιτικός με βαρύ ιστορικό αποτύπωμα αποσύρθηκε και τότε κατέγραψε τις εμπειρίες της, όχι για να προκαταλάβει την επόμενη εκλογή, αλλά για να αφήσει ουσιαστικό ίχνος στη συλλογική μνήμη. Σε αντίθεση με όσους χρησιμοποιούν το βιβλίο ως πλατφόρμα προεκλογικής ή εσωκομματικής καμπάνιας.

Η ψευδαίσθηση της εξομολόγησης

Το πλέον προβληματικό στοιχείο είναι η προσπάθεια να παρουσιαστούν αυτά τα βιβλία ως «εξομολογήσεις». Ο αναγνώστης πιστεύει ότι βλέπει πίσω από την κουρτίνα, αλλά στην πραγματικότητα παρακολουθεί ένα επιμελημένο σκηνικό. Τα λάθη ωραιοποιούνται, οι ρωγμές εξαφανίζονται, η αφήγηση στήνεται εξαρχής ως success story.

Έτσι, η πολιτική συρρικνώνεται σε μυθοπλασία με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον πολιτικό, πάντα δικαιωμένο, πάντα παρεξηγημένο, ποτέ πραγματικά υπόλογο.

Και τελικά, τι μένει για την κοινωνία;

Αντί για ειλικρίνεια, μια στιλιζαρισμένη εκδοχή της πραγματικότητας. Αντί για διάλογο, αναμασήματα παλιών επιχειρημάτων σε πιο γυαλιστερή συσκευασία. Αντί για λογοδοσία, ένα προϊόν marketing με τιμή λιανικής.

Δεν λέω ότι κανένα πολιτικό βιβλίο δεν έχει αξία. Υπάρχουν σπάνιες εξαιρέσεις, όταν γράφονται με απόσταση και όχι με την αγωνία της επόμενης εκλογής.

Επίλογος

Δεν είναι κακό να γράφει κανείς. Κακό είναι να αντικαθιστά τη ζωντανή πολιτική με ένα καλογυαλισμένο εξώφυλλο. Αν οι ηγέτες θέλουν πραγματικά να αφήσουν κληρονομιά, ας το κάνουν στην πράξη. Όχι στο εξώφυλλο.

*Ο Χρήστος Αβδελάς είναι Σύμβουλος Α’ Δημοτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, Project Manager, reframe.food, Σύμβουλος Ευρωπαϊκών Πολιτικών