Όταν οι τόποι από χώροι διαβίωσης γίνονται τουριστικά σκηνικά

Λέξεις: Χάρης Χεϊζάνογλου

Στον σεισμό του ’99, το σπίτι στο οποίο μεγάλωσα και ζούσα με τους γονείς και τον αδελφό μου κρίθηκε κόκκινο, δηλαδή κατεδαφιστέο. Δεν θα σταθώ στο πόσο τραυματικό είναι για μια οικογένεια να χάνει ένα σπίτι, το οποίο πέρα από περιουσιακό στοιχείο είναι ένας χώρος γεμάτος μνήμες.

Θα πω ότι λίγες μέρες μετά τον σεισμό θυμάμαι τον πατέρα μου με μια εφημερίδα, να ψάχνει στις αγγελίες για διαθέσιμα σπίτια και να παίρνει τηλέφωνα. Θυμάμαι ότι όταν ρωτούσε το ύψος του ενοικίου του έλεγαν ποσά αρκετά υψηλότερα από αυτά που έλεγαν στις αγγελίες που είχαν καταχωρήσει, με το επιχείρημα μάλιστα ότι “λόγω του σεισμού υπάρχει ζήτηση”… Το έλεγαν αυτό σε έναν άνθρωπο σεισμόπληκτο, που έψαχνε σπίτι σε μια περιοχή σεισμόπληκτη, στην οποία βρίσκονταν και τα σπίτια που είχαν προς ενοικίαση, και στην οποία πιθανότατα κατοικούσαν και οι ίδιοι.

Αυτό με βοήθησε να καταλάβω από μικρός ότι η ιδέα ότι “η αγορά αυτορυθμίζεται” δεν κουβαλάει εγγενώς τίποτα καλό. Αντίθετα, όταν αυτή η αυτορρύθμιση δεν ελέγχεται με κανέναν τρόπο, παράγει αυτόν τον ασύδοτο και απανθρωποποιημένο ανθρωπότυπο, που θεωρεί λογικό να χρησιμοποιεί τα πάντα ως ευκαιρία, ως πεδίο ατομικού κέρδους και πλουτισμού, ακόμα κι αν αυτό επιβαρύνει τους άλλους που έχουν ανάγκη, ακόμα κι αν είναι ανήθικό.

Επειδή λοιπόν εγώ το έζησα αυτό, και μάλλον δεν ήταν και πολύ ωραίο, δεν το εύχομαι σε κανέναν να το πάθει και ούτε θέλω να κάνω χιούμορ με αυτό, ούτε να πω “ας πρόσεχε”.

Θα πω κάτι άλλο, ότι με τα χρόνια, καταλήξαμε αυτή την ασυδοσία, αντί να τη θεωρούμε μια αντικοινωνική παρενέργεια, να αποτελεί κυρίαρχη ιδεολογία, αναφαίρετο δικαίωμα, να πιστεύουμε ότι η ασυδοσία είναι μοχλός “ανάπτυξης” κλπ κλπ κλπ.

Και δυστυχώς δεν υπάρχει τίποτα που να εικονογραφεί αυτή την ασυδοσία καλύτερα από τα τοπία που γεννά στον τόπο μας η τουριστικοποίηση, από την υπερεκμετάλλευση και την κακοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος στο όνομα της τουριστικής ανάπτυξης, από την συνεχή και ανεξέλεγκτη ανοικοδόμηση, από τις ακραίες τιμές στους τουριστικούς προορισμούς, από τις άθλιες συνθήκες εργασίας, από την πεποίθηση τελικά, ότι αυτόν τον όμορφο τόπου που μας δίνει να φάμε, έχουμε το δικαίωμα και πρέπει να το ξεζουμίσουμε.

Και κάπως έτσι, οι τόποι από χώροι διαβίωσης γίνονται τουριστικά σκηνικά, και όταν ακούμε “Σαντορίνη” αντί το μυαλό μας να πηγαίνει στους κατοίκους και στις ανάγκες τους, να πηγαίνει στους επιχειρηματίες του τουρισμού, στους τουρίστες και τους ινφλουένσερς και στην ασυδοσία που πέφτει σαν βαρύ πέπλο πάνω από έναν ολόκληρο τόπο και μια κοινωνία, η οποία δεν φταίει στο σύνολό της και είναι άδικο και λάθος να αντιμετωπίζεται με εμπάθεια, ειδικά αυτή την ώρα.

Δίκαιο και σωστό είναι να μιλάμε για θεσμούς, μηχανισμούς και λειτουργίες. Είναι δίκαιο σήμερα να λέμε ότι οι μηχανισμοί του κράτους όχι μόνο έχουν αποτύχει να ελέγξουν την τουριστική ανάπτυξη, αλλά αντίθετα στοχεύουν σε αυτή χωρίς να παρέχουν καμία διασφάλιση και αυτό φαίνεται πλέον. Ειδικά στο κομμάτι της οικοδομικής ανάπτυξης των νησιών, το κράτος όχι μόνο δεν λειτουργεί συγκροτημένα και με πρόθεση να περιορίσει ή έστω να κατευθύνει πιο ορθολογικά την ανοικοδόμηση, αλλά αντίθετα δίνει οικοδομικές άδειες ακόμα και σε περιοχές επικίνδυνες όπως το φρύδι και τα πρανή της Καλντέρας, και ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, όπως το Σαρακήνικο στην Μήλο, στο οποίο διάβαζα σήμερα ότι χτίζεται ξενοδοχείο.

Επίσης σωστό είναι να λέμε ότι η κυβέρνηση που ως αντιπολίτευση διαφήμιζε ότι θα εκκένωνε το Μάτι σε μισή ώρα, δεν μπορεί καν να διευκολύνει τους ανθρώπους που οικειοθελώς απομακρύνονται από το νησί με ό,τι μέσο μπορούν, πληρώνοντας υπέρογκα ποσά. Και οκ, εγώ καταλαβαίνω ότι το να μισθώσεις πέντε πλοία είναι σαν να διατάσσεις επείγουσα εκκένωση ακόμα κι αν δεν τον πεις, πράγμα το οποίο μπορεί και να μην πρέπει να γίνει ή να μην χρειάζεται. Μπορείς όμως τουλάχιστον τις τιμές των εισιτηρίων να τις ελέγξεις και να μην επιτρέψεις την αισχροκέρδεια.

Να πω επίσης ότι οι σεισμολόγοι, τσουναμολόγοι κλπ όταν μιλάνε όλοι μαζί, ειδικά όταν το κάνουν στην Ελληνική Τηλεόραση που συμπιέζει και απλοποιεί καταστροφικά κάθε σοβαρή πληροφορία, μπορεί και να μην κάνουν πολύ καλό. Η επιστήμη τους μπορεί να είναι πολλή καλή στο να αναλύει, αλλά δεν μπορεί να κάνει προβλέψεις, ούτε έχει πολύ χώρο για βεβαιότητες. Οπότε οι απόψεις που εκφράζονται είναι μάλλον πολύ γενικές, όχι σπάνια αντικρουόμενες, εκφράζουν απλά πιθανότητες, και παρόλο που συνήθως έχουν εμφανώς την πρόθεση να καθησυχάσουν, καταλήγουν να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα.

Υπομονή στου ανθρώπους στην Σαντορίνη, να τελειώσει αυτό γρήγορα χωρίς συνέπειες.