Όταν το θέατρο παράγει περισσότερα έργα από όσα το ίδιο μπορεί να στηρίξει

Λέξεις: Μάνος Λαμπράκης

Αύριο είναι μια ημέρα ιδιαίτερης σημασίας για τον κόσμο των ηθοποιών, όχι ως συγκυριακό επεισόδιο αλλά ως κρίσιμη στιγμή αναμέτρησης ενός κλάδου με το ίδιο του το μέλλον. Η διεκδίκηση της Συλλογικής Σύμβασης δεν αφορά πια μια τυπική διαδικασία συμφωνίας μεταξύ δύο μερών αλλά αποτελεί την προσπάθεια των ίδιων των εργαζομένων να αποκαταστήσουν μια θεμελιακή ισορροπία που έχει διαρραγεί επί δεκαετίες. Η θεατρική εργασία, όσο κι αν συχνά μεταμφιέζεται σε κλήση, σε πάθος ή υπέρβαση, δεν μπορεί να επιβιώνει έξω από τους όρους που καθιστούν κάθε επάγγελμα βιώσιμο. Η απλήρωτη πρόβα δεν είναι μια λεπτομέρεια, είναι η υλοποίηση μιας λογικής όπου το σώμα του ηθοποιού θεωρείται ανεξάντλητο, η παρουσία του αυτονόητη, η εργασία του αόρατη. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι κανένας εργαζόμενος —και δη ένας εργαζόμενος που εκθέτει το σώμα του, τη φωνή του, τον χρόνο και την ψυχή του— δεν μπορεί να υποχρεώνεται να διανύει μήνες προετοιμασίας χωρίς αμοιβή. Η πρόβα απογυμνώνεται από τον πραγματικό της πυρήνα όταν μετατρέπεται σε χώρο άτυπης εκμετάλλευσης. Η παράταση των προβών χωρίς αμοιβή, η διάρρηξη της επαγγελματικής σχέσης χωρίς αποζημίωση, η ατέρμονη αναμονή για μια παράσταση που ενδεχομένως δεν θα υλοποιηθεί ποτέ, συγκροτούν ένα καθεστώς που υπονομεύει την ίδια τη δυνατότητα των καλλιτεχνών να ζήσουν με αξιοπρέπεια. Αυτό που ονομάζεται «δημιουργική διαδικασία» δεν μπορεί να είναι ένας χώρος όπου η ένταση της τέχνης υποκαθιστά την υποχρέωση της αμοιβής. Στην πραγματικότητα, η απλήρωτη πρόβα αποτελεί σύμπτωμα μιας βαθύτερης πολιτισμικής μετατόπισης: της υπερπαραγωγής. Η πληθώρα των παραστάσεων, ιδίως στην Πρωτεύουσα, συνιστά ένα καλλιτεχνικό τοπίο όπου η υπερπληθώρα λειτουργεί ως άλλοθι για την απορρύθμιση. Όταν το θέατρο παράγει περισσότερα έργα από όσα το ίδιο μπορεί να στηρίξει, τότε η ευθύνη μετατοπίζεται σιωπηρά στον πιο αδύναμο κρίκο: τον ηθοποιό. Οι καλλιτέχνες καλούνται να συμμετέχουν σε ένα σύστημα που απαιτεί συνεχώς παραγωγή, χωρίς να εξασφαλίζει την υλική δυνατότητα αυτής της παραγωγής. Η δημιουργία πολλαπλασιάζεται, αλλά η προστασία της εργασίας συρρικνώνεται. Έτσι, η υπερδραστηριότητα του πεδίου δεν είναι ένδειξη υγείας, αλλά σύμπτωμα εξουθένωσης. Η αυριανή ημέρα, λοιπόν, δεν είναι απλώς μια κινητοποίηση. Είναι η υπενθύμιση ότι το θέατρο ως τέχνη δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς την ανασύσταση της ίδιας του της εργασιακής ηθικής. Η διεκδίκηση της Σύμβασης δεν είναι πράξη συνδικαλισμού. Είναι πράξη ανάκτησης της ίδιας της ανθρώπινης υπόστασης μέσα στον χώρο του θεάτρου. Το αίτημα δεν είναι μόνο «χρηματικό». Είναι οντολογικό. Το σώμα του ηθοποιού δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως εργαλείο χωρίς ιδιοκτησία επί του χρόνου του. Η πρόβα είναι εργασία. Η εργασία απαιτεί μισθό. Και ο μισθός είναι η πιο απλή μορφή αναγνώρισης ότι το θέατρο δεν παράγεται από άυλες εξιδανικεύσεις, αλλά από ανθρώπους που ζουν, αναπνέουν, κουράζονται και δημιουργούν. Αύριο, λοιπόν, δεν διακυβεύεται η επιτυχία μιας απεργίας. Διακυβεύεται η δυνατότητα να υπάρξει ένα θέατρο όπου η δημιουργικότητα δεν θα ταυτίζεται με την αποδοχή της εκμετάλλευσης, αλλά με την απαίτηση μιας ελάχιστης, αδιαπραγμάτευτης αξιοπρέπειας.

*Ο Μάνος Λαμπράκης είναι θεατρικός συγγραφέας, δραματουργός και μεταφραστής