Παιδιά-Έφηβοι και Ψυχική Υγεία στην εποχή του Κορωνοϊού: ένα μήνα μετά.

Παιδιά-Έφηβοι και Ψυχική Υγεία στην εποχή του Κορωνοϊού: ένα μήνα μετά.

Λέξεις: Νίκος Ζηλίκης

Κλείσαμε ένα μήνα από τότε που μπήκαμε κι εμείς στον χορό του Κορωνοϊού και στο «Μένουμε Σπίτι», μικροί-μεγάλοι, όπου κι αν ζούμε. Και από την αρχή έχουν γραφεί και ειπωθεί ουκ ολίγα για τις ψυχολογικές επιπτώσεις των περιορισμών στις ζωές μας. Οι σκέψεις και οδηγίες, ωστόσο, βασίζονται σε γενικές γνώσεις και σε εμπειρίες από άλλες δύσκολες καταστάσεις και περιόδους, από καταστροφές, την μεγάλη οικονομική κρίση που ζήσαμε και από ανάλογες εμπειρίες διεθνώς. Αυτό που ζούμε όμως με τον COVID 19 είναι κάτι πρωτόγνωρο.

Αναφορικά με την Ψυχική Υγεία, τα ζητήματα που εγείρονται αφορούν κατ’ αρχάς τις αντιδράσεις και την προσαρμογή του γενικού πληθυσμού στις νέες συνθήκες, αλλά επίσης και τις όποιες επιπτώσεις σε άτομα με ήδη υπάρχοντα ψυχολογικά/ψυχιατρικά προβλήματα. Ταυτόχρονα, τίθεται και το θέμα της επάρκειας των υπηρεσιών ψυχικής υγείας να ανταποκριθούν στις όποιες ανάγκες, κάτι που όπως είπαμε είναι συνεχώς υπό διαμόρφωση καθώς αθροίζεται και βαραίνει ο χρόνος του εγκλεισμού.

Στην περίπτωση των παιδιών και εφήβων υπάρχουν ιδιαιτερότητες που προκύπτουν από το ότι, ως ανήλικα άτομα, εξαρτώνται από την οικογένεια ή τα άτομα που είναι επιφορτισμένα με την επιμέλεια και φροντίδα τους. Ανάλογα δε με την ηλικία, άρα και το αναπτυξιακό στάδιο και τον βαθμό ωριμότητάς τους, το περιβάλλον τους έχει μια σύνθετη «αποστολή», τόσο σε ότι έχει να κάνει με την ενημέρωση για το τι συμβαίνει, όσο και για την οργάνωση της καθημερινότητας στα νέα δεδομένα.

Επειδή έχουν ειπωθεί ήδη τα περισσότερα, θα περιοριστώ σε μια υπενθύμιση των πιο βασικών. Πρώτον, ότι μιλάμε στα παιδιά και τους εφήβους ανάλογα με την ηλικία τους, πάντα όμως με ειλικρίνεια, τόσο ως προς το τι είναι αυτό που συμβαίνει όσο και σε ότι αφορά στα μέτρα προστασίας. Δεύτερο και ίσως πιο σημαντικό, φροντίζουμε να υπάρξουν όσο το δυνατόν λιγότερες επιπτώσεις από την απότομη διακοπή της φυσιολογικής ζωής, με όλες τις δραστηριότητες που περιλάμβανε για κάθε παιδί: σχολείο, συνομήλικοι και φίλοι, λοιπές δραστηριότητες, συναντήσεις με ευρύτερη οικογένεια και συγγενείς, ιδιαίτερα καθώς το Πάσχα φέτος θα είναι πολύ διαφορετικό.

Είναι πολύ θετικό ότι σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης καταβάλλεται προσπάθεια για κάλυψη του κενού με διαδικτυακά μαθήματα, ένα κέρδος που θα μείνει από την επιδημία, καθώς αναγκαστήκαμε να αναπτύξουμε αυτές τις υποδομές και τις πρακτικές. Αυτό αφορά συνολικά στη σχέση των παιδιών – εφήβων με το Σχολείο, όχι μόνο μαθησιακά.

Ερχόμενοι στις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας, βλέπουμε να διαγράφεται ένα τοπίο που το ευρύ κενό ίσως δεν γνωρίζει καλά. Όπως σε όλες τις Υπηρεσίες Υγείας, έτσι και στην Ψυχική Υγεία έχει ανασταλεί η λειτουργία των τακτικών εξωτερικών ιατρείων, που σημαίνει ότι δεν πραγματοποιούνται τα διαγνωστικά και/ή θεραπευτικά ραντεβού. Για τις επείγουσες ανάγκες, υπάρχουν οι εφημερίες των δύο Παιδοψυχιατρικών Κλινικών στα Νοσοκομεία «Ιπποκράτειο» και «Γ. Παπανικολάου». Όπως όλοι οι επιστημονικοί φορείς και οι υπηρεσίες, έτσι και στον χώρο της Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων, υπήρξε άμεση κινητοποίηση. Η Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος ενημερώνει συνεχώς και μπορεί κανείς να παρακολουθεί τον ιστότοπο της (www.hscap.gr) ή και τη σελίδα της στο facebook. Επίσης, όλες οι Υπηρεσίες, αφ’ ενός μεν έχουν εκδόσει οδηγίες για τους γονείς και αφ’ ετέρου είναι σε διαρκή διαθεσιμότητα για επικοινωνία, είτε τηλεφωνικά είτε με βιντεοκλήσεις. Στοιχεία επικοινωνίας μπορεί κανείς εύκολα να βρει στο διαδίκτυο.

Δεν έχουν προχωρήσει ακόμα μελέτες για το τι συμβαίνει σε ότι αφορά στην Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων, αλλά η εμπειρία μεταξύ των συναδέλφων από αυτόν τον πρώτο μήνα είναι ότι δεν έχουμε αυξημένα αιτήματα από γονείς/οικογένειες για ψυχολογικές δυσκολίες είτε από τον γενικό πληθυσμό είτε από παιδιά/εφήβους που ήδη παρακολουθούσαμε. Τα παιδιά δεν ανησυχούν τόσο για τον εαυτό τους -εξ άλλου, ακούν από παντού ότι δεν κινδυνεύουν– όσο για τους γονείς τους και τους μεγάλους συγγενείς και αγαπημένους (παππούδες κλπ). Εξαίρεση αποτελούν ειδικές κατηγορίες, όπως παιδιά στο φάσμα του αυτισμού, υπερκινητικά, ψυχωτικά ή με άλλες σοβαρές διαταραχές, με τους γονείς των οποίων αλλά και με τα ίδια, έχουμε πιο τακτική επικοινωνία. Και είναι θετικό, ότι για τα παιδιά αυτά υπήρξε αναγνώριση της ανάγκης να βγαίνουν κατ’ εξαίρεση για περίπατο με τους γονείς, γιατί ο εγκλεισμός, με ότι συνεπάγεται, γίνεται δυσβάσταχτός για όλους. Στο πλαίσιο της γενικότερης συζήτησης για την ενδοοικογενειακή βία στην περίοδο του εγκλεισμού λόγω κορωνοϊού, πρέπει να σκεφτούμε παιδιά και εφήβους που ζουν σε οικογένειες που συνιστούν ένα δυσλειτουργικό/παθολογικό περιβάλλον και τα οποία είναι περισσότερο εκτεθειμένα από όλους. Εκτός από τους ειδικούς τηλεφωνικούς αριθμούς και τα συνθηματικά στα φαρμακεία, οι Υπηρεσίες Ψυχιατρικής Παιδιού-Εφήβου προσφέρονται επίσης.

Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και τα παιδιά που ζουν σε ιδρυματικό περιβάλλον λόγω τοποθέτησης και τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τόσο τα ίδια όσο και οι επαγγελματίες που τα φροντίζουν. Οι οδηγίες συνήθως αφορούν σε «κανονικές» οικογένειες, αλλά και αυτά τα παιδιά δεν είναι λίγα. Ενώ οι προσπάθειες μας είναι να διατηρήσουμε γι αυτά όσο το δυνατόν μία κανονικότητα, τώρα, τους έχει μείνει μόνο το Ίδρυμα…

Η χώρα μας πέρασε μια μακρόχρονη οικονομική κρίση, οι συνέπειες της οποίας στην ψυχική υγεία έχουν διερευνηθεί και καταγραφεί. Η σημερινή κρίση μπορεί να είναι υγειονομική, αλλά έχει και μια σοβαρή οικονομική διάσταση, το μέγεθος της οποίας θα δούμε προσεχώς. Άρα, η όλη κατάσταση έχει δυο λόγους για να είναι εν δυνάμει τραυματική, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους μεγάλους. Ευτυχώς, στη χώρα μας δεν ζούμε τραγικές καταστάσεις όπως σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και ελπίζουμε να μη συμβεί κάτι τέτοιο. Παραμένουμε σε εγρήγορση και, με τους περιορισμούς που προαναφέρθηκαν, οι επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας παιδιών και Εφήβων, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, είναι διαθέσιμοι για ότι χρειαστεί. Για τελικές διαπιστώσεις και τον απολογισμό, έχουμε καιρό. Ακόμα είμαστε επάνω στο κύμα.

Νίκος Ζηλίκης *Καθηγητής Ψυχιατρικής Παιδιού-Εφήβου Α.Π.Θ., Μονάδα Εφήβων ΑΧΕΠΑ