Παπαγαλοποίηση, φροντιστήρια, έλλειψη οράματος «σκοτώνουν» την Παιδεία στη χώρα

H ετήσια έκθεση του διαγωνισμού PISA (Programme for International Student Assessment) του ΟΟΣΑ για το 2022 έγινε ξανά η αφορμή για να συζητηθεί το επίπεδο των δεξιοτήτων των Ελλήνων μαθητών, που επιδεινώνεται και βρίσκεται στις χαμηλότερες θέσεις (44η).

Οι 690.000 περίπου μαθητές που συμμετέχουν από 81 χώρες διαγωνίζονται στα μαθηματικά, στην κατανόηση κειμένου, και στις φυσικές επιστήμες.

Η έκθεση PISA, και οι πολύ χαμηλές επιδόσεις των μαθητών από τη χώρα μας, χρησιμοποιείται διαχρονικά και χρησιμοποιήθηκε ξανά από μέρος του πολιτικού συστήματος ως αιχμή του επιχειρήματος ότι η έλλειψη δεξιοτήτων, κυρίως εκείνων που αφορούν στις νέες τεχνολογίες, αποτελεί κρίσιμο παράγοντα και για το μέλλον της ανάπτυξης στη χώρα μας.

Η μειωμένη παραγωγικότητα των Ελλήνων, που ενώ εργάζονται περισσότερο από κάθε άλλο εργαζόμενο στην Ευρώπη, απασχολούνται σε μορφές παραγωγής χαμηλής έντασης τεχνολογίας καταγράφοντας μόνο λίγο περισσότερη από τη μισή παραγωγικότητα από έναν Ευρωπαίο, γίνεται δείκτης για την αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας μας. 

Έτσι, ένας πακτωλός χρημάτων δαπανάται πλέον για τα προγράμματα επανακατάρτισης εργαζομένων/ανέργων στη μετάβαση στη ψηφιακή εποχή (πράγμα του οποίου η ουσία/αποτελεσματικότητα δεν μας απασχολεί εδώ), ενώ τα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων ιδρύουν κύκλους σπουδών εστιασμένους στη νέα εποχή που μας ξημερώνει. Θα θυμάστε το πρόσφατο debate που απασχόλησε και το δημόσιο διάλογο, όπου τα καλλιτεχνικά και εν γένει οι ανθρωπιστικές σπουδές δίνουν προοδευτικά τη θέση τους στη ρομποτική και σε άλλα μαθήματα πάνω σε τεχνολογίες αιχμής.

Δυστυχώς, όσο πραγματικό και αν είναι το πρόβλημα με την αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας, και ειλικρινείς οι προθέσεις όσων έχουν βαλθεί να το διορθώσουν, τίποτα δεν μπορεί να λύσει το μεγαλύτερο ζήτημα, που είναι οι βαθύτερες συνέπειες που έχει αυτή η τεχνολογικοποίηση και εργαλειοποίηση της Παιδείας και των μαθητών μας, αν δεν δούμε τη μεγαλύτερη κοινωνική εικόνα.

Τεχνολογικοποίηση, που στο όνομα της προσαρμογής στο νέο κόσμο, έχει αμελήσει εντελώς το ζήτημα του ότι η Παιδεία δεν είναι μόνο μετρήσιμη ως «γνώσεις και δεξιότητες» – είναι σίγουρα και αυτό, αν θέλει κάποιος να επιβιώσει σε αυτή τη ζούγκλα που έχει καταντήσει την αγορά εργασίας η επισφαλιοποίηση και ο νεοφιλελευθερισμός – αλλά η δημιουργία ευσυνείδητων και αλληλέγγυων πολιτών.

Εργαλειοποίηση, αφού τη νέα και τον νέο δεν τον λογίζει σε καμία στιγμή της ζωής του κανείς από όσους σχεδιάζουν πολιτικές για την παιδεία ως πολίτη και κοινωνό, αλλά ως εργαζόμενο του αύριο που θα συμβάλλει σε κάτι τόσο γενικό και αόριστο για την ευτυχία του/της, και την ευτυχία της κοινωνίας των ανθρώπων γύρω του/της, όσο η «οικονομία» και η «αναπτυξιακή επίδοση».

Τα παραπάνω δεν είναι γενικές παρατηρήσεις, αλλά προϊόν μίας σειράς γεγονότων/πολιτικών που χρονίζουν το πρόβλημα και δημιουργούν άλλα και άλλα.

Πώς να εξηγήσεις το φαινόμενο της σχολικής βίας, της ακροδεξιάς ριζοσπαστικοποίησης των νέων, της έξαρσης της οπαδικής βίας, και πλήθους άλλων προβληματικών κοινωνικών συμπεριφορών από την σκοπιά της κοινωνικής συνοχής, αν δεν αναφερθείς στο ότι τα παιδιά μας μαθαίνουν στο σχολείο τη θεολογία ή την ιστορία (μερικώς ως προς τα θεολογικά δόγματα/γεγονότα που καλύπτονται άλλωστε) ως παπαγαλία; Τη στιγμή όπου οικογένειες πληρώνουν ένα σκασμό λεφτά για να πηγαίνουν τα παιδιά τους στο φροντιστήριο που συνεχίζει αυτή την προτεραιοποίηση της παπαγαλίας στον ελεύθερο χρόνο;

Στην κανονικά κεντρική θέση που θα έπρεπε να έχει μία δημιουργική, αδογμάτιστη, ανοιχτή στις ηθικές/πολιτικές κρίσεις, εκπαιδευτική διαδικασία, από τη μία ο θεολογικός/εθνικιστικός δογματισμός, από την άλλη η εξωφρενική από ένα παιδί, αόριστη ακόμα και για τον ενήλικα, απαίτηση για ανόρθωση της χρεωκοπημένης οικονομίας, εγκλωβίζει τα ίδια τα παιδιά στην αέναη αναζήτηση μιας προσωπικής επάρκειας/τελειότητας να ανταποκριθεί (ή στη ματαίωση της, που οδηγεί στο στίγμα του κακού μαθητή/ανθρώπου του περιθωρίου).

Ο λιγοστός ελεύθερος χρόνος τους, το πεδίο του έρωτα, της δημιουργίας νοημάτων, της κοινωνικοποίησης για μία νέα και έναν νέο, αποικίζεται από εξωσχολικές υποχρεώσεις. Από αξιώσεις που δεν θα έπρεπε κανονικά να αφορούν με τέτοια ένταση ένα προοδευτικό εκπαιδευτικό σύστημα και τελικά κοστίζουν οικονομικά/ψυχολογικά και στα ίδια και στους γονείς.

Τα παραπάνω σχόλια πάντως δεν είναι για να ακυρώσουν την ανησυχία ότι μένουμε πίσω στην οικονομία του μέλλοντος, και ότι κάποια πράγματα θα πρέπει να γίνουν και στα σχολεία.

Είναι για να μην περιορίζουμε τη σκέψη μας σε αυτό.

Για να σκεφτούμε ότι οι δυνάμεις που οργανώνουν τη ζωή μας, εν προκειμένω, τα όνειρα και τις απαιτήσεις προς τα παιδιά μας, και άρα και τις δικές μας μέσω αυτών, είναι πολλές φορές εξοντωτικές, και παράλογες.

Για να αναζητήσουμε/απαιτήσουμε στα δημοσιεύματα στον τύπο, ή στις έρευνες, κάτι περισσότερο ποιοτικό από τα ξερά συμπεράσματα του PISA, που «έπαιξαν» παντού και μονοπωλούν το ενδιαφέρον των σχεδιαστών πολιτικής.

Ρωτώντας για παράδειγμα τους μαθητές/γονείς και τους δασκάλους με όλα τα πιθανά κοινωνικό-οικονομικά προφίλ πως νιώθουν οι ίδια/ίδιες.

Είναι σχόλια για να σκεφτούμε ένα άλλο όραμα για την Παιδεία και το σκοπό της. Με την ελπίδα τελικά ένας νέος συσχετισμός αντιλήψεων και πολιτικών δυνάμεων να προκύψει ώστε να τελειώσει η παπαγαλοποίηση, τα φροντιστήρια, και οι αρνητικές επιπτώσεις τους στα παιδιά, στους γονείς, και τελικά στην κοινωνική ευημερία.