Πάπας Φραγκίσκος: Η θάλασσά μας να μη γίνει θάλασσα των νεκρών

Λέξεις: Στρατής Μπουρνάζος

Τον Δεκέμβρη του 2021 ο Πάπας Φραγκίσκος επισκέφθηκε τη Λέσβο.

Μίλησε για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες ενάντια στους φράκτες, λέγοντας πως η Μεσόγειος έγινε ένα νεκροταφείο χωρίς ταφόπλακα από τους νεκρούς κατατρεγμένους, και ότι δεν πρέπει η θάλασσά μας (mare nostrum) να μετατραπεί σε νεκρά θάλασσα (mare mortuum).

Ήταν μια ομιλία συγκλονιστική, εντελώς διαφορετική από τον κοινό ευρωπαϊκό και ελληνικό δημόσιο λόγο για το προσφυγικό, έναν λόγο που μιλάει κατά κανόνα για προκλήσεις, απειλές, εχθρούς, ασφάλεια, περιχαράκωση των συνόρων μας.

Παραθέτω μερικά αποσπάσματα, που παραμένουν δυστυχώς απολύτως επίκαιρα τρεισίμισι χρόνια μετά. Και γιατί μας θυμίζουν πόσο ξεχωριστός, αλληλέγγυος και τολμηρός υπήρξε ο λόγος του εκλιπόντος.

«Είναι θλιβερό να ακούει κανείς προτάσεις που υποστηρίζουν να χρησιμοποιηθούν δημόσια κονδύλια για την κατασκευή τειχών και συρματοπλεγμάτων ως λύση. Ζούμε στην εποχή των τειχών και των συρματοπλεγμάτων […]

Τα προβλήματα δεν επιλύονται και η συνύπαρξη δεν βελτιώνεται με χτίζοντας ψηλότερα τείχη, αλλά ενώνοντας τις δυνάμεις μας για να φροντίσουμε τους άλλους σύμφωνα με τις συγκεκριμένες δυνατότητες του καθενός και με σεβασμό στο νόμο, δίνοντας πάντα προτεραιότητα στην αναπαλλοτρίωτη αξία της ζωής κάθε ανθρώπου. Διότι, όπως είπε και ο Elie Wiesel: “Όταν οι ανθρώπινες ζωές κινδυνεύουν, όταν η ανθρώπινη αξιοπρέπεια τίθεται εν αμφιβόλω, τα εθνικά σύνορα καθίστανται άνευ σημασίας” (Ομιλία κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ, 10.12.1986).

[…] Είναι εύκολο να διεγείρεις την κοινή γνώμη ενσταλάζοντας τον φόβο για τους Άλλους. Ωστόσο, γιατί δεν μιλάμε με την ίδια σφοδρότητα για την εκμετάλλευση των φτωχών, για τους πολέμους που τόσο σπάνια αναφέρονται αλλά τόσο συχνά και καλά χρηματοδοτούνται, για τις οικονομικές συμφωνίες όπου οι λαοί πρέπει να πληρώσουν, για τις μυστικές συμφωνίες για την εμπορία όπλων, που ευνοούν την εξάπλωση του εμπορίου όπλων;

[…] Οι κοσμογονικές αλλαγές πρέπει να προσεγγιστούν με ένα ευρύ όραμα. Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις σε πολύπλοκα προβλήματα· πρέπει να προσεγγίσουμε τις διαδικασίες εκ των έσω, να ξεπεράσουμε τη γκετοποίηση και να προωθήσουμε μια αργή και αναγκαία διαδικασία ενσωμάτωσης, να αποδεχτούμε τους πολιτισμούς και τις παραδόσεις των άλλων με αδελφικό και υπεύθυνο τρόπο.

Πάνω απ’ όλα, αν θέλουμε να κάνουμε μια νέα αρχή, πρέπει να κοιτάξουμε τα πρόσωπα των παιδιών. Μακάρι να βρούμε το θάρρος να ντρεπόμαστε μπροστά τους, μπροστά στην αθωότητά τους· είναι το μέλλον μας.

[…] Ας μην αποστρέψουμε βιαστικά το βλέμμα από τις συγκλονιστικές εικόνες των μικρών τους σωμάτων που κείτονται άψυχα στις ακτές.

Η Μεσόγειος, η οποία επί χιλιετίες έφερε κοντά διαφορετικούς λαούς και απομακρυσμένες περιοχές, μετατρέπεται τώρα σε ένα ζοφερό νεκροταφείο χωρίς ταφόπλακες. Αυτή η μεγάλη υδάτινη λεκάνη, το λίκνο τόσων πολιτισμών, μοιάζει τώρα με κάτοπτρο του θανάτου.

Ας μην αφήσουμε τη θάλασσά μας (mare nostrum) να μετατραπεί σε ερημική θάλασσα του θανάτου (mare mortuum). Ας μην επιτρέψουμε αυτός ο τόπος συνάντησης να μετατραπεί σε θέατρο συγκρούσεων. Ας μην επιτρέψουμε αυτή η «θάλασσα των αναμνήσεων» να μετατραπεί σε «θάλασσα της λήθης». Σας παρακαλώ, αδελφοί και αδελφές, ας σταματήσουμε αυτό το ναυάγιο του πολιτισμού!».

• Ο Στρατής Μπουρνάζος είναι επιμελητής βιβλίων και ιστορικός, δρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης