Πενηντάχρονα Βιολογικού ΑΠΘ: Ένα υποκατάστατο μιας απουσίας

Λέξεις: Χαρίτων Σαρλ Χιντήρογλου

Πέρασε κιόλας μισός αιώνας από τότε που δεκαοκτάρηδες, και μερικοί στα δεκαεννιά, άρχιζαν μια ζωή που ίσως δεν μπορούσαν να φανταστούν. Μια ζωή σαν τα παραμύθια με περιπέτειες προς το άγνωστο, με αγωνίες για το αύριο. Μια ζωή που, ακούσια ή εκούσια, θα τους εύρισκε μακριά από την οικογενειακή σκέπη.

Μια ζωή σαν το πρώτο πέταγμα των αποδημητικών πουλιών για κάτι που ναι μεν είχε σταθερή διαδρομή αλλά σημασία είχαν τα απρόοπτα και η αναζήτηση νέων διαδρομών. Νέων κατακτήσεων του ονείρου που είχαν διαμορφώσει μέχρι την ολοκλήρωση της 6^ης  Γυμνασίου. Και για όσους δεν είχαν τη δυνατότητα να διαμορφώσουν ένα τέτοιο όνειρο;

Υπήρχε η πίστη πως θα το διαμόρφωναν, εκεί μέσα στα αμφιθέατρα του ΑΠΘ. Εκεί στα εργαστήρια του Τμήματος Βιολογίας, και μάλιστα κάτω από τα μικροσκόπια & στερεοσκόπια μιας εποχής που δεν ξέρανε καν ότι υπάρχουν. Και αυτό γιατί το Τμήμα γεννήθηκε από τα σπλάχνα ενός προγενέστερου. Του Φυσιογνωστικού που έλαμψε με τον υλικό και άυλο πλούτο που κληροδότησε στο Βιολογικό και Γεωλογικό.

Η εποχή αυτού του δημιουργήματος σηματοδοτεί δύο αλληλένδετες ιστορικές διαδρομές. Αυτή της μεταπολίτευσης και της δημιουργίας του Τμήματος Βιολογίας. Η πρώτη επηρέασε το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας και η δεύτερη ένα αξιοσέβαστο πλήθος ελλήνων πολιτών, των οποίων η ανάπτυξη και η γαλουχία τους στην επιστήμη της βιολογίας έπαιξαν, και παίζουν, σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη, όχι μόνο της επιστήμης τους στη χώρα αλλά και στο κοινωνικό αποτύπωμα. Είναι προφανές πως οι δύο ιστορίες αλληλεπιδρούν στην διαμόρφωση των χαρακτήρων και της προόδου των πρωταγωνιστών της, που δεν είναι άλλοι από τους απανταχού αποφοίτους του Τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα προσπαθήσω να υποκαταστήσω την απουσία μου από την εκδήλωση των πενήντα χρόνων λειτουργίας του Τμήματός μου. Του πνευματικού αυτού χώρου που επί της ουσίας με μεγάλωσε και μου έδωσε την ευκαιρία να δημιουργήσω.

Όταν έρχονται στιγμές σαν και τούτη των πενήντα χρόνων μιας ζωής, είναι πιθανό να νοιώσεις μικρό πανικό. Να αισθανθείς πως η έννοια του χρόνου δεν έχει νοηματοδοτηθεί επαρκώς. Βλέπεις τον εαυτό σου στον καθρέφτη και αντιλαμβάνεται πως κάτι δεν ταιριάζει με τις φωτογραφίες του άλμπουμ στη βιβλιοθήκη ή εκεί στο μπαούλο. Ανοίγεις το άλμπουμ και αρχίζεις να ξεφυλλίζεις την ιστορία του μισού αιώνα, που πέρασε αναλογιζόμενος το ταμείο που έχεις κάνει όλο αυτό το χρονικό διάστημα. Θυμάσαι καλές και κακές στιγμές, ζεστές, ερωτικές, φιλίας, αντιπάθειας, συμπάθειας, αντιπαράθεσης, αλλά και συμπαράστασης, αγάπης, κρυφού έρωτα, θαυμασμού, αγωνιστικής διάθεσης και διεκδίκησης. Θυμάσαι, όμως, και το πλήθος των απογοητεύσεων που δέχθηκες παρά τις προσπάθειες που κατέβαλες, αλλά και της ενθάρρυνσης για το καλύτερο. Οι πίκρες, πολλές φορές, σε τέτοιες στιγμές, όχι ότι ξεχνιούνται, αλλά δεν μπαίνουν στο παιχνίδι τέτοιων απογραφών. Βλέπεις ο ρομαντισμός της εποχής είχε να κάνει με τον πόθο για ελευθερία, δικαιοσύνη, δημοκρατία, για το όνειρο για ένα κόσμο που θα μπορούσε να ζει σε ειρήνη και αγάπη. Όπου ο έρωτας των νέων δεν θα διώκονταν ως μια πράξη ανήθικη, ίσως και κακουργηματική. Κινηματογραφικές επιτυχίες της εποχής, όπως η προβολή του Φεστιβάλ του Γούντστοκ, η ταινία Ξένοιαστος Καβαλάρης (Easy Rider), η ταινία «Άγριες Φράουλες» (The Strawberry Statement), αλλά και η τηλεοπτική επιτυχία «Εκείνος και Εκείνος», σηματοδότησαν αγωνιστική αισιοδοξία για το μέλλον όλων μας. Υπήρχε μια βαθιά πίστη πως θα τα καταφέρουμε για κάτι καλύτερο. Τι καλύτερο; Αν μας ρωτούσες, δεν ξέραμε γιατί ελάχιστοι είχαν την τύχη να δουν τι γίνεται στο ευρωπαϊκό στερέωμα. Αλλά να ελπίζαμε. Διαβάζαμε κάτι που μας τρέλαιναν οι σκέψεις του συγγραφέα και το συστήναμε σε άλλους. Διαβάσαμε έργα όπως: «Άκου Ανθρωπάκο» του Βίλχελμ Ράϊχ, «Τρελλός Πίθηκος» του Albert Szent-Gyorgyi, «Γυμνός Πίθηκος» του D. Morris, «Οικολογία» του Pierre Samuel, κ.ά., αναζητώντας απαντήσεις στα ερωτήματα που καθημερινά βασάνιζαν τις σκέψεις μας «γιατί έτσι και όχι αλλιώς; »

Και εκεί που αναζητούσαμε κάτι για να πιαστούμε, ο ένας παρέσυρε τον άλλον, σε κάτι που μόνο ένας βιολόγος θα μπορούσε να ερμηνεύσει. Η δημιουργία της ομάδας ήταν η λύση στην επιβίωση της υπόστασής μας. Στο χώρο όπου όλοι ψάχνονται, η ένταξή σου σε μια ομάδα ήταν διέξοδος δημιουργίας. Και όταν νοιώθεις να δημιουργείς τότε νοιώθεις τη συμμετοχή σου στο σύστημα, άρα υπάρχεις. Δημιουργήθηκαν και αυτοδιοργανώθηκαν ομάδες με κεντρικούς επιστημονικούς στόχους. Κινητήρια δύναμη των ομάδων, οι δάσκαλοι της εποχής. Ο καθένας με τον τρόπο του επηρέαζε τις ομάδες του στο επιστημονικό του πεδίο. Ομάδες μικρές, με ανιδιοτελή σκέψη, διαμόρφωναν μια νέα υποδύναμη στις επιστημονικές αναζητήσεις με όρεξη για κάτι καινοτόμο. Σε μια από τις ομάδες αυτές βρέθηκα και εγώ. Ίσως να ήταν και η πρώτη που ξεκίνησε. Και δεν ήταν άλλη από αυτή της θαλάσσιας βιολογίας. Ακολούθησαν ομάδες στη γενετική, την συστηματική βοτανική, την οικολογία και τη φυσιολογία ζώων.

Οι ομάδες πολλαπλασιάστηκαν διαχρονικά με ένα τέτοιο ρυθμό που δεν υπήρχε προηγούμενο.  Η έρευνα άρχισε να χρηματοδοτείται. Οι ομάδες στήριξαν την δημιουργία Επιστημονικών Εταιρειών (π.χ. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Ελληνική Βιολογική Εταιρία, Ελληνική Οικολογική Εταιρία, Ορνιθολογική,  κ.ά.), ενώ παράλληλα αναδεικνύονται οι ανάγκες στις βασικές γνώσεις της Ιχθυολογίας. Οι πρώτοι Ιχθυολόγοι είναι βιολόγοι, και διορίζονται στα τέλη του 1980. Από το 1981 και μετά η απογείωση του Τμήματος είναι μια διαρκής διαδικασία. Στελεχώνεται με νέα μέλη, από το εσωτερικό και το εξωτερικό. Τα μέλη αυτά δίνουν νέα πνοή, η οποία έχει τη στήριξη της σχετικής νομοθεσίας. Ταξιδεύουν σε άλλες χώρες, εκπαιδεύονται σε διεθνούς κύρους εργαστήρια και φέρνουν πίσω τις γνώσεις τους. Η απελευθέρωση των δυνάμεων των νέων επιστημόνων είναι πλέον γεγονός. Τα διεθνή κριτήρια στις αξιολογήσεις του προσωπικού από τη μια πληγώνουν από την άλλη δείχνουν και το μονόδρομο της ανάπτυξης της επιστήμης. Το Τμήμα Βιολογίας ξεπέρασε με επιμονή και υπομονή τις νέες αυτές προκλήσεις. Σήμερα δεν έχει να ζηλέψει τίποτε στο επίπεδο της γνώσης τα διεθνή επιστημονικά κέντρα. Οι διαφορές βρίσκονται κυρίως στην εξεύρεση πόρων και κατάλληλων υποδομών.

Τα σοκ που δεχθήκαμε την εποχή εκείνη δεν ήταν λίγα. Πρώτα απ’όλα, από την πλευρά της τεχνολογίας σημειώνεται πως εμφανίζονται τα πρώτα φωτοτυπικά μηχανήματα για να ακολουθήσουν τα μικρά κομπιουτεράκια με τα οποία μπορούσαμε να κάνουμε άφοβα μαθηματικές πράξεις. Αλλά η επανάσταση ήρθε όταν μπορούσαμε να βγάζουμε άμεσα λογάριθμο και όποια άλλη μαθηματική σχέση χρειαζόμασταν ( π.χ. ημίτονο, συνημίτονο κ.ο.κ.) Και εκεί που αρχίσαμε λίγο να τα συνηθίζουμε, να σου και το FAX. Δεν χρειάζεσαι πλέον το ταχυδρομείο για ένα γράμμα. Το στέλνεις με το fax. Και ξαφνικά εκεί στο σούρουπο της δεκαετίας του 80, εμφανίζονται οι πρώτοι Η/Υ. Αλλά αυτό ήταν μια αρχή που ποτέ δεν έπαψε να παραμένει αρχή. Η μία καινοτομία διαδέχεται την άλλη. Μπήκαμε στο internet και φτάνουμε στην ΑΙ. Και σε όλες αυτές τις αλλαγές το Τμήμα ήταν στην πρώτη γραμμή. Ο ένας βοηθούσε τον άλλον. Όποιος πήγαινε στο εξωτερικό και έφερνε κάτι νέο το διέδιδε στους άλλους και έτσι η τεχνογνωσία διαχέονταν. Ιδιαίτερα προβλήματα που λύναμε ήταν τα γραφικά και οι στατιστικές αναλύσεις.

Μας οδηγούσε η θέληση για το καλύτερο. Η θέληση για την τιμή της επιστήμης που υπηρετούσαμε. Πάντα με σεβασμό και ταπεινοφροσύνη διαδίδονταν οι γνώσεις. Ο σεβασμός της έγκυρης και έγκριτης γνώσης ήταν ο θεμέλιος λίθος όλου του προσωπικού. Ντρεπόμασταν, κοκκινίζαμε, όταν κάτι δεν πήγαινε καλά, ιδιαίτερα στις παρουσιάσεις. Ένα φιλότιμο που υπηρέτησα και που ποτέ δεν θα μετανιώσω γι’ αυτό.

Η εποχή μας ήταν ιδιαίτερα ταραχώδης. Η μεταπολίτευση ήταν ένας τοκετός που δοκίμασε τις αντοχές της κοινωνίας. Τα ζητούμενα παραμένουν ακόμα ανοιχτά, αλλά κάτω από άλλες συντεταγμένες. Αυτό που νοιώθω την ανάγκη να αναφέρω είναι πως ο νόμος 1268 ήταν εκείνος που έδωσε ανάσα πνοής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Μέσα από αυτό το νόμο και το Τμήμα Βιολογίας άρχισε διαρκώς να αναπτύσσεται.

Από τη θέση αυτή θα ήθελα να συγχαρώ και να ευχαριστήσω από καρδιάς τον Πρόεδρο του Τμήματος Βιολογίας κ.κ. Μ. Γιάγκου, αλλά και όλους τους συντελεστές της οργανωτικής επιτροπής για την εξαιρετική εκδήλωση που διοργάνωσαν με κυριολεκτικά άψογο τρόπο. Τους εύχομαι από τα βάθη της ψυχής μου να είναι πάντα καλά.

Κλείνοντας, το υποκατάστατο αυτό της απουσίας μου, θα ήθελα να ευχαριστήσω, εσάς και τις οικογένειές σας, που στηρίξαμε όλοι μας αυτό το δημιούργημα που λέγεται Τμήμα Βιολογίας ΑΠΘ.

*Ο Χαρίτων Σαρλ Χιντήρογλου είναι Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ