Πενθούν τα παιδιά; Ένας οδηγός για γονείς και εκπαιδευτικούς

Λέξεις: Μαντώ Λιώνη

Με αποφασιστικό τρόπο, αν και σπάνια το συνειδητοποιούμε, η ζωή θα απαιτήσει από εμάς να αποχαιρετίσουμε κάθε ανθρώπινη σχέση που για εμάς είναι πολύτιμη, είτε λόγω απόστασης που επιφέρει ο χρόνος και ο τόπος, είτε λόγω του θανάτου του άλλου προσώπου, ή του εαυτού μας. Κάθε μια από αυτές τις αναγκαίες απώλειες, προκαλεί τον δικό της μοναδικό πόνο, και μας προσκαλεί σε αλλαγές. Κάθε αλλαγή εμπεριέχει την απώλεια, και κάθε απώλεια απαιτεί την αλλαγή.

Ο θάνατος, το πένθος, η απώλεια, η αλλαγή είναι πανανθρώπινα, και δεν αποκλείουν τα παιδιά. Συχνά οι ενήλικες αναρωτιούνται «Θρηνούν τα παιδιά;». Η απάντηση είναι πως ναι, τα παιδιά θρηνούν. Ωστόσο, πολλές φορές δεν το αντιλαμβανόμαστε γιατί θρηνούν διαφορετικά από τους ενήλικες.

Ο θρήνος είναι μια απόλυτα φυσιολογική αντίδραση που βοηθά το παιδί να αποδεχθεί την πραγματικότητα της απώλειας και να προσαρμοστεί σε αυτήν. Κάθε παιδί έχει τον δικό του τρόπο να θρηνεί. Δεν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος.

Φαίνεται πως τα παιδιά θρηνούν κατά διαστήματα, καθώς δεν μπορούν να αντέξουν για μεγάλο χρονικό διάστημα τα οδυνηρά συναισθήματα. Έτσι ενώ είναι τη μια στιγμή είναι θλιμμένα, την αμέσως επόμενη γελούν ή παίζουν. Αυτή η αντίδραση δε σημαίνει ότι αδιαφορούν ή ότι έχουν ξεπεράσει τη θλίψη τους.

Ο θρήνος είναι μια μακρόχρονη διεργασία. Δεν έχει καθορισμένο χρονικό τέλος και αναβιώνει σε επόμενα στάδια ανάπτυξης του παιδιού. Σημαντικές αλλαγές στη νοητική του ανάπτυξη, στη συναισθηματική και κοινωνική του ζωή, ξαναφέρνουν στην επιφάνεια το θρήνο, δίνοντας στο παιδί την ευκαιρία να βρει νέο νόημα στην απώλεια που έζησε.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα παιδιά εκφράζουν το θρήνο τους με έργα, σπανιότερα με λόγια. Στα παιδιά η ικανότητα του λόγου δεν είναι τόσο αναπτυγμένη. Γι’ αυτό εκφράζουν το θρήνο τους έμμεσα στο παιχνίδι, στις ζωγραφιές τους και μέσα από τις αλλαγές στη συμπεριφορά τους στον ύπνο, στο φαγητό, στο σπίτι ή στο σχολείο. Ως εκ τούτου, τα παιδιά δυσκολεύονται να ζητήσουν στήριξη. Συνήθως οι στενοί συγγενείς είναι απορροφημένοι από το δικό τους πόνο και, κατά συνέπεια, λιγότερο διαθέσιμοι. Επίσης, τα παιδιά σπάνια αναζητούν στήριξη από τους συνομηλίκους τους καθώς φοβούνται μήπως απομονωθούν επειδή διαφέρουν.

Μια ακόμη ερώτηση που συχνά απασχολεί τους ενήλικες είναι «Ποιες είναι οι ανάγκες ενός παιδιού που θρηνεί;». Το παιδί έχει ανάγκη να κατανοήσει ακριβώς τι συνέβη στο αγαπημένο του πρόσωπο και γιατί. Επίσης, έχει ανάγκη να έρθει σε επαφή και να εκφράσει τα συναισθήματα που προκαλεί η απώλεια, καθώς και να διατηρήσει ζωντανή την ανάμνηση του αγαπημένου προσώπου. Παράλληλα, είναι σημαντικό να συνεχίσει τη ζωή του και να επενδύσει σε άλλες σχέσεις, καθώς και να δέχεται στήριξη από το περιβάλλον του.

Πώς, όμως, το περιβάλλον μπορεί να στηρίξει το παιδί που θρηνεί; Αρχικά, ενημερώνοντάς το έγκαιρα, αξιόπιστα και με απλά λόγια. Καλό θα είναι να ενθαρρύνουμε το παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του και να το διευκολύνουμε να διατηρήσει την ανάμνηση του προσώπου που πέθανε. Αυτό μπορούμε να το κάνουμε ενισχύοντας τη συμμετοχή του στο οικογενειακό πένθος. Είναι σημαντικό να εξασφαλίσουμε τη συνέχεια και τη σταθερότητα στις συνθήκες ζωής του και να του παρέχουμε υποστήριξη σε σταθερή βάση.

Σε γενικές γραμμές, είναι καλό να επιτρέπουμε στο παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του, όποια και αν είναι αυτά. Είναι σημαντικό να νιώθει ελεύθερο να εκφράσει αυτό που αισθάνεται. Καλό είναι, όμως, να σεβόμαστε και τη σιωπή του, όταν επιλέγει να μη μοιραστεί αυτό που νιώθει.

Διαβεβαιώνουμε το παιδί ότι θα είμαστε πάντα διαθέσιμοι όταν αισθανθεί έτοιμο να μιλήσει. Δείχνουμε κατανόηση και αποδοχή και ακούμε με προσοχή χωρίς να το κρίνουμε και χωρίς να του λέμε πώς πρέπει να αισθάνεται ή πώς να σκέφτεται. Τονίζουμε ότι όσα αισθάνεται είναι φυσιολογικά, ακόμα και αν πολλές φορές είναι οδυνηρά και μπερδεμένα.

Μοιραζόμαστε μαζί του και τα δικά μας συναισθήματα και τις σκέψεις μας, ενώ δεν διστάζουμε να κλάψουμε μαζί με το παιδί, εάν έτσι νοιώθουμε. Το μοίρασμα αυτό το βοηθάει να εκφραστεί και να αισθανθεί ότι δεν είναι μόνο στον πόνο του. Ταυτόχρονα λειτουργούμε ως θετικό πρότυπο, καθώς με τον τρόπο αυτό το παιδί συνειδητοποιεί ότι αποδεχόμαστε και τα δικά μας και τα δικά του οδυνηρά συναισθήματα.

Πολύ σημαντικό είναι το να επιβεβαιώνουμε το παιδί ότι το αγαπάμε. Με λόγια, με μια αγκαλιά, με ένα χάδι, μπορούμε να δείχνουμε το ενδιαφέρον και την αγάπη μας. Έτσι μειώνονται τα έντονα συναισθήματα ανασφάλειας που συχνά κυριεύουν τα παιδιά που έρχονται αντιμέτωπα με μια απώλεια.

Αν κρίνετε ότι χρειάζεστε περεταίρω υποστήριξη, μπορείτε να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας, όπου θα μπορέσετε να επεξεργαστείτε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας, αλλά και θα ενδυναμωθείτε ώστε να μπορείτε να αποτελέσετε στήριγμα για τα αγαπημένα σας πρόσωπα, στη δύσκολή αυτή πορεία μέσα από το πένθος.

*Η Μαντώ Λιώνη είναι Ψυχολόγος, MSc Αναπτυξιακή Ψυχοπαθολογία,  Συστημική-Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια και Μέλος EFTA