Πες μου τι φταίει: Διαζύγιο και παιδιά

της Κατερίνας Τζιωρίδου

Ενώ το διαζύγιο μπορεί να είναι η μόνη διέξοδος στα άλυτα προβλήματα του ζευγαριού, ωστόσο δεν υπάρχουν παιδιά που να θέλουν το χωρισμό, ακόμη κι όταν αυτός προκύπτει ως έσχατη λύση έπειτα από συνεχιζόμενες συγκρούσεις των γονιών. Οι αντιδράσεις τους διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία, την ιδιοσυγκρασία, το φύλο, τη θέση στην οικογένεια, τις εμπειρίες του παρελθόντος, το υποστηρικτικό πλαίσιο καθώς και τις γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες κάθε παιδιού. Για πολλά παιδιά το διαζύγιο συνεπάγεται εκτός των άλλων και αλλαγή στη φύση της σχέσης προς την ευρύτερη οικογένεια – γιαγιάδες/παππούδες, θείοι/θείες, ξαδέρφια. Όταν ο χωρισμός γίνεται υπό αρνητικές συνθήκες κάποιες από αυτές τις σχέσεις γίνονται θύματα της κατάστασης. Έτσι μπορεί να προκύψει π.χ. απομάκρυνση από συγγενείς με τους οποίους υπήρχε πριν μια στενή σχέση. Δημιουργείται τότε ένα κλίμα που επιβαρύνει όλες τις πλευρές. 

Ωστόσο πρέπει να σημειώσουμε, ότι δεν είναι το διαζύγιο αυτό καθ΄ αυτό που δημιουργεί μακροχρόνιες αναταραχές και μπερδέματα στα παιδιά, όσο οι στρεσογόνες αλλαγές και οι νέες συνθήκες και που προκύπτουν με τον χωρισμό, όπως η απουσία του ενός γονιού, οι συνεχιζόμενες διαφωνίες των γονιών, η ποιότητα ζωής μετά το διαζύγιο. Τα δεδομένα των ερευνών δίνουν καλύτερο ερμηνευτικό αποτέλεσμα, όταν συσχετιστούν με συγκεκριμένες μεταβλητές. Οι μεταβλητές αυτές είναι: η ηλικία, το φύλο, η γονεϊκή σύγκρουση, οι αλλαγές στη ζωή μετά το διαζύγιο και η υφή της γονικής μέριμνας.

Ηλικία και Φύλο

Όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά τη χρονική περίοδο του διαζυγίου τόσο πιο άμεση και έντονη είναι η επίδραση σε αυτά. (Συστηματική έρευνα ωστόσο σε παιδιά κάτω των δύο ετών δεν υπάρχει προς το παρόν). Παρόλα αυτά παιδιά στην ηλικία των 10 ετών που δεν έχουν μνήμες της οικογενειακής ζωής πριν το διαζύγιο προσαρμόζονται καλύτερα από τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας που έχουν βιώματα της οικογένειας και με τους δύο γονείς και το διαζύγιο αποτελεί ορόσημο για την παιδική τους ηλικία. Επίσης πολλά νέα ενήλικα παιδιά (18-20) των οποίων οι γονείς χώρισαν πρόσφατα, βιώνουν εσωτερικές συγκρούσεις και συναισθήματα δυσπιστίας και θυμού προς τον πατέρα ανεξάρτητα από το ποιος πήρε την πρωτοβουλία του διαζυγίου.

Πολλές έρευνες παραπέμπουν σε μεγαλύτερες δυσκολίες προσαρμογής των αγοριών από ότι των κοριτσιών στην -κατά πλειοψηφία- περίπτωση που αποχωρεί ο πατέρας από την καθημερινή οικογενειακή ζωή. Στο νέο πλαίσιο διαταράσσεται η ισορροπία των φύλων που υπήρχε μέχρι πρότινος στην οικογένεια και αυτό επιδρά πιο επιβαρυντικά στα αγόρια. Επίσης τα αγόρια δείχνουν πιο ευάλωτα σε συνθήκες άγχους και χρειάζονται συνήθως μεγαλύτερο χρόνο προσαρμογής.

Γονεϊκή σύγκρουση και αλλαγές στη ζωή

Η σχέση των γονιών μετά το διαζύγιο είναι ο πιο κρίσιμος παράγοντας στη λειτουργικότητα της οικογένειας στη νέα της μορφή. Τα παιδιά προσαρμόζονται καλύτερα στην μετά-το-χωρισμό ζωή τους, όταν υπάρχει συνεχής και ποιοτική επαφή και με τους δυο γονείς. Η διαπροσωπική σύγκρουση των γονιών δυσχεραίνει την ομαλή προσαρμογή τους στη νέα κατάσταση περισσότερο από ότι το ίδιο το διαζύγιο ή η απουσία του ενός γονιού.

Ο βαθμός και η πολυπλοκότητα των αλλαγών στις οποίες εκτίθενται επηρεάζει την ικανότητα προσαρμογής τους. Όσο πιο πολλές και απότομες, τόσο πιο δύσκολη η προσαρμογή. Μια καθοριστική αλλαγή είναι η απουσία του πατέρα, η οποία συνδέεται άμεσα με οικονομική αστάθεια/ανασφάλεια. Αυτό με τη σειρά του επηρεάζει την προσαρμογή των παιδιών στη καινούριο πλαίσιο. Σε έρευνες για τον συσχετισμό της απουσίας του πατέρα με αποκλίνουσες συμπεριφορές των παιδιών φάνηκε, ότι το ελλιπές πατρικό πρότυπο σε συνάρτηση με άλλους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες (όπως χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο) μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στην ανάπτυξη της σεξουαλικής ταυτότητας, ασυνέπεια και αμέλεια, μειωμένη απόδοση στις σχολικές υποχρεώσεις.

Η γονική μέριμνα

Η κοινή γονική μέριμνα είναι η ρύθμιση που ωφελεί με τον καλύτερο τρόπο όλα τα μέλη της οικογένειας. Όταν υπάρχει σχέση υποστηρικτική και συνεργατική μεταξύ των γονιών, τότε οι πιθανότητες για τον πατέρα να παραμείνει ενεργός και να συμβάλει τόσο οικονομικά όσο και ως φυσική παρουσία αυξάνουν. Τα παιδιά ωφελούνται ακόμη περισσότερο, καθώς τα καταφέρνουν σε όλα καλύτερα, όταν δεν διακόπτεται απότομα και επίπονα η σχέση προς τον πατέρα. Για τη γυναίκα το όφελος είναι εξίσου σημαντικό, αφού ως μονογονεϊκή μητέρα θα έπρεπε να αντέξει ένα υπέρβαρο φορτίο στις πλάτες της.

Τα περισσότερα παιδιά δυσανασχετούν με την παραδοσιακή ρύθμιση “κάθε-δεύτερο-Σαββατοκύριακο-στο-μπαμπά”, νιώθουν αποκομμένα από τον πατέρα και αποζητούν περισσότερη επικοινωνία. Η από κοινού γονική επιμέλεια είναι πιο κοντά στη δομή και τη λειτουργία που είχε η οικογένεια πριν το διαζύγιο επιτρέποντας πιο συχνή επαφή και ποιοτική σχέση και με τους δύο γονείς.

Πέραν αυτού όμως η από κοινού γονική επιμέλεια και μέριμνα των παιδιών παραμένει εξαίρεση στα διαζύγια, παρόλο που όλοι οι εμπλεκόμενοι συχνά επιχειρηματολογούν υπέρ του συμφέροντος των παιδιών. Προφανώς δεν έχει ωριμάσει ακόμη αρκετά το έδαφος, ώστε να υπάρξει ένα νομικό πλαίσιο πιο αποτελεσματικό για το συμφέρον των παιδιών.

*Πηγή: B. Carter & M. McGoldrick (1989). The Changing Family Life Cycle – A Framework for Family Therapy (second edition), Allyn and Bacon