Πες μου τι φταίει: Οι δυνατές ψυχές

της Κατερίνας Τζιωρίδου

Eικόνα: Γιάννης Κούρτογλου της Stereosis

Πώς γίνεται και κάποιοι άνθρωποι περνάνε δύσκολα χτυπήματα στην πορεία της ζωής τους και όμως καταφέρνουν και βγαίνουν πιο δυνατοί και πιο αλώβητοι, ενώ άλλοι καταρρακώνονται ολοκληρωτικά; Γιατί ο ένας ορθοποδεί μετά από μια οικονομική καταστροφή και κάνει ξανά μια καινούρια αρχή, ενώ ο διπλανός του κάνει απόπειρα αυτοκτονίας; Γιατί για κάποιους το τέλος μια μεγάλης αγάπης είναι η ρουφήχτρα προς την κατάθλιψη, ενώ για κάποιους άλλους η ανάδυση ενός καινούριου νοήματος στη ζωή; Η απάντηση βρίσκεται στις πρώιμες εμπειρίες.

Το ερώτημα, τι μας κάνει δυνατούς, απασχολεί τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο την επιστημονική κοινότητα των ψυχολόγων. Αναφερόμαστε στον όρο Θετική Ψυχολογία. Συχνά παρατηρούμε, ότι υπάρχουν άνθρωποι που στέκονται σα βράχοι στις δυσκολίες της ζωής χωρίς να πτοούνται από δυσμενείς συγκυρίες και συμβάντα. Από αυτούς θέλουμε όλοι να μάθουμε.  Να μάθουμε τους τρόπους με τους οποίους ελίσσονται στις κρίσεις, αλλά και να ανακαλύψουμε τις θετικές πηγές από τις οποίες αντλούν δύναμη. Ο νομπελίστας Willi Brandt είχε πει κάποτε, ότι δεν  υπάρχουν ανέλπιδες και αδιέξοδες συνθήκες, παρά μονάχα όταν και εφόσον τις αποδεχτούμε εμείς οι ίδιοι ως τέτοιες. Οι δυνατοί, αυτοί που βρίσκουν τον τρόπο να ανακάμπτουν και να ορθοποδούν ξανά είναι ακριβώς αυτοί που θα βρουν πάντα μια διέξοδο σε όποια δυσκολία κι αν αντιμετωπίσουν. Έχουν τη δύναμη να βλέπουν φως στο τούνελ, εκεί όπου άλλοι βλέπουν μόνο το σκοτάδι. Ξέρουν ακριβώς τι χρειάζεται να κάνουν παρακάτω, όταν οι άλλοι δεν έχουν απολύτως καμιά ιδέα και κανένα στόχο για τη συνέχεια. Στην αγγλική ορολογία εμφανίζεται ο όρος resilience, ο οποίος προέρχεται από τη φυσική και αναφέρεται στην ικανότητα που έχει π.χ. ένα ελατήριο να επανέρχεται στην αρχική του κατάσταση ακόμη και μετά από μια μεγάλη ταλάντωση. Με ψυχολογικούς όρους εννοείται η ευελιξία που έχει το άτομο να ανατρέχει σε προσωπικές θετικές πηγές σε περιόδους κρίσης. Έτσι η κρίση αξιοποιείται ως μια ευκαιρία περαιτέρω εξέλιξης και βελτίωσης του εαυτού και της ζωής του ατόμου.

Ποιες είναι εκείνες οι συνθήκες και ποιες πρώιμες εμπειρίες στη ζωή ενός ατόμου δημιουργούν και ενισχύουν την ψυχική ευελιξία να ανατρέχει κανείς σε δικές του θετικές πηγές, όταν κάτι πάει στραβά; Η μεγαλύτερη ασπίδα προστασίας της ψυχής σε όλη τη διάρκεια της ζωής είναι ο δεσμός που αποκτά το άτομο τα πρώτα χρόνια της ζωής του με το πρόσωπο που το φροντίζει. Συνήθως είναι η μητέρα, αλλά όχι πάντα. Ο δεσμός αυτός περιλαμβάνει στην υγιή του μορφή εμπιστοσύνη, ψυχική και σωματική φροντίδα, ασφάλεια, αναγνώριση, στήριξη, αγάπη.  Όταν ο πρώτος και σημαντικότερος δεσμός στη ζωή του ατόμου είναι ισχυρός, μπορεί να αδρανοποιήσει πολλούς αρνητικούς παράγοντες σε όλη τη διάρκεια της ζωής.  Αυτός ο δεσμός δημιουργεί μια ισχυρή προσωπικότητα στην πορεία. Αυτό βέβαια δε σημαίνει, ότι θα πρέπει το παιδί να μεγαλώνει μέσα σε μια γυάλα αποκομμένο από τις δυσκολίες και τα εμπόδια του έξω κόσμου. Ίσα ίσα. Όταν οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν από παιδιά να αντιστέκονται στις αντιξοότητες  και να τις αντιμετωπίζουν αντί να τις αποφεύγουν, δεν θα το καταφέρουν ούτε ως ενήλικες. Η αντοχή στη ματαίωση δημιουργεί εσωτερική δύναμη.

Το σημαντικό στην παιδική ηλικία είναι, όταν κυριαρχούν συναισθήματα απογοήτευσης και απαισιοδοξίας, να μη νιώθουν τα παιδιά μόνα, αλλά αντίθετα να έχουν εκείνο το άτομο κοντά τους που θα τα στηρίξει και δεν θα τα αφήσει χωρίς δίχτυ ασφαλείας. Έτσι αποκτάται άλλη μια δεξιότητα στην ενήλικη ζωή. Το άτομο που έμαθε να εμπιστεύεται και να αφήνεται στους άλλους, θα αναζητήσει σε περίοδο προσωπικής κρίσης με ψυχραιμία τη βοήθεια από τους άλλους. Η δυνατή προσωπικότητα δεν παραπέμπει σε μια μόνιμη καλή διάθεση. Αντίθετα η δύναμη φαίνεται, όταν μετά από ένα βαρύ χτύπημα (ανεργία, σοβαρή ασθένεια, απώλεια) το άτομο δεν αφήνει τον εαυτό του να πέσει στο κενό. Θα καταφέρει να σηκωθεί ξανά, καθώς αυτό που το στηρίζει δεν είναι μία κολόνα μόνο. Όταν η αυτοεκτίμηση προέρχεται από πολλές πηγές, τότε η αποτυχία σε έναν τομέα γίνεται διαχειρίσιμη. Το στριμμένο αφεντικό φαντάζει ασήμαντο, όταν η δουλειά δεν είναι το μόνο σημαντικό πράγμα στη ζωή κάποιου.

Η προσωπικότητα που δεν πτοείται από τα χτυπήματα της ζωής, αλλά σηκώνεται ξανά και προχωράει είναι εκείνο το άτομο που και στην ενήλικη ζωή αντιλαμβάνεται, ότι δεν μπορεί να κάνει πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Επιλέγει εκείνες τις προκλήσεις ωστόσο που θα το εξελίξουν και θα το κάνουν καλύτερο. Από τις επιτυχίες μαθαίνει ότι τα δύσκολα κατακτώνται. Από τις αποτυχίες μαθαίνει, ποια λάθη να μην επαναλάβει. Και κυρίως ζητάει βοήθεια εκεί που τη χρειάζεται. Τόσο στις επιτυχίες όσο και στις αποτυχίες.