Πες μου τι φταίει: Μαθήματα θυμού

της Κατερίνας Τζιωρίδου

Όλοι οι θυμοί δεν είναι ίδιοι. Κάποιοι θυμοί μπορεί είναι ένα καμουφλαρισμένο συναίσθημα (π.χ. μια μεγάλη απογοήτευση ή ένα πένθος) που κρύβεται πίσω από τη μάσκα του θυμού. Κάποιοι άλλοι προορίζονται για κάποιον άλλο, σε μια άλλη παρελθούσα κατάσταση, ενώ εκφράζονται σε παρόντα χρόνο και σε διαφορετικό πρόσωπο. Μερικοί θυμοί είναι χειριστικοί, ενώ άλλοι (αυτο)καταστροφικοί. Ο θυμός είναι ένα από τα επτά βασικά συναισθήματα και οι άνθρωποι δεν τον αισθάνονται τυχαία, αλλά πάντα για κάποιο συγκεκριμένο λόγο. 

Είναι επιτακτική ανάγκη να μπορούμε ακούμε το θυμό μας και να τον σεβόμαστε παρά να αγνοούμε πεισματικά, τι θέλει να μας πει. Πρόκειται για ένα συναίσθημα, το οποίο μας κάνει ξεκάθαρο, ότι τα όρια μας παραβιάζονται, ότι πληγωνόμαστε, ότι καταπατούνται τα δικαιώματα μας, ότι οι επιθυμίες και οι ανάγκες μας δεν εκπληρώνονται, ότι η επίτευξη ενός στόχου ματαιώνεται. Είναι το καμπανάκι που μας λέει, ότι δίνουμε περισσότερα από όσα θέλουμε ή αντέχουμε. Είναι ο καταλύτης για να πούμε “Φτάνει! Δεν αντέχω άλλο!” Ο θυμός μας βοηθάει να βάλουμε όρια και πλαίσια και μας παροτρύνει να πούμε “Όχι!”

Βέβαια υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Όσο κι αν ένα συναίσθημα θυμού είναι η σαφής ένδειξη ενός προβλήματος, η εκτόνωση δεν φέρνει απαραίτητα τη λύση. Η έκφραση του, ειδικά όταν είναι εκρηκτικός και ασυγκράτητος, μπορεί να λειτουργήσει καταστροφικά, να πληγώσει τους άλλους και να δημιουργήσει παρεξηγήσεις. Ο θυμός που εξωτερικεύεται οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο επίθεσης και αντεπίθεσης που σταδιακά κορυφώνεται ή χτυπάει με δύναμη σε μια στεγανοποιημένη άμυνα εμποδίζοντας την ακρόαση και την εποικοδομητική αλληλεπίδραση. Η συνειδητότητα του θυμού από τη μία και η έκφραση του θυμού από την άλλη είναι δύο εντελώς διαφορετικές λειτουργίες και απαιτούν διαφορετικές δεξιότητες.

Η συνειδητότητα του θυμού αναφέρεται σε αυτό που νιώθει κανείς στο σώμα του, αλλά και στην ικανότητα να το περιγράψει με λόγια και όχι να το εκδραματίσει. Ο στόχος εδώ είναι η πληροφόρηση προς τον ίδιο τον εαυτό. Η έκφραση του θυμού από την άλλη έχει ως στόχο να πληροφορήσει τους άλλους και να τους επηρεάσει συναισθηματικά με κάποιον τρόπο. Αυτό το τελευταίο προϋποθέτει καλή διαπροσωπική αλληλεπίδραση για να υπάρξει ένα θετικό αποτέλεσμα. Ακόμη όμως κι αν κάποιος είναι καλά εκπαιδευμένος στο να επικοινωνεί το θυμό του, κανείς ποτέ δεν μπορεί να προβλέψει την αντίδραση του άλλου. Σημαντικό πέραν αυτού είναι να ξέρει κανείς τι να κάνει, αφού εκφράσει το θυμό του. Η συναισθηματική ευφυΐα περιλαμβάνει την ικανότητα να μπορεί κανείς να διαχειριστεί τις αντιδράσεις των άλλων, όταν εκφράζεται ένα έντονο συναίσθημα. Θα ήταν προτιμότερο το άτομο να μην εκφράζει το θυμό του, όταν δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί αυτό που θα επακολουθήσει. Στην πραγματικότητα τις περισσότερες φορές συμβαίνουν όλα μαζί από λίγο. Προκειμένου να υπάρξει μια εντελώς παρορμητική αντίδραση ή ένας καταναγκαστικός έλεγχος του θυμού επιλέγεται μια μέση οδός. Δηλ. το άτομο αντιλαμβάνεται τι νιώθει σε σωματικό επίπεδο, αλλά και επεξεργάζεται γνωστικά το συναίσθημα που το διακατέχει. Ας μη γελιόμαστε, κάτι τέτοιο είναι σχεδόν το ίδιο περίπλοκο όσο και το να λύσει κανείς ένα δύσκολο μαθηματικό πρόβλημα. Η διαφορά είναι ότι απαιτείται ένα διαφορετικό είδος ευφυΐας –  η συναισθηματική.

Ένα άλλο μεγάλο θέμα που συχνά αναδύεται στο πλαίσιο μιας ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας είναι ο άλυτος θυμός από το παρελθόν. Πρόκειται για μία ιστορία στη ζωή του ατόμου που δεν έχει ολοκληρωθεί και η οποία σχεδόν πάντα περιλαμβάνει ένα άλλο σημαντικό πρόσωπο. Αυτός ο τύπος θυμού κουβαλάει μαζί του ένα δυσανάλογο άγχος που δεν μπορεί το άτομο να ξεφορτωθεί εύκολα. Βιώματα μεγάλου θυμού επηρεάζουν τους ανθρώπους πολύ διαφορετικά σε σχέση με αυτά που έρχονται και παρέρχονται. Ένας μεγάλος θυμός δεν ξεθωριάζει, όπως μπορεί να συμβεί μα άλλα ενοχλητικά συμβάντα που όμως με τον καιρό χάνουν την ικανότητα να δημιουργούν θυμό. Ένας μεγάλος θυμός κοχλάζει και καίει εσωτερικά. Τέτοιου τύπου θυμοί χρειάζεται πάση θυσία να επιλυθούν σε ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο.

Πηγή: Emotion-Focused Therapy, Leslie S. Greenberg