Ποια είναι η Κυριλλομεθοδιανή παράδοση

Λέξεις: Ιωάννης Σίσιου

Το έργο των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου και των μαθητών τους στην Μοραβία γύρω στα τέλη του 9ου αιώνα είχε σχεδόν αφανιστεί.

Η άφιξη ενός αριθμού μαθητών στην αυλή του Βούλγαρου πρίγκιπα Μιχαήλ-Βόριδος, το 886, όχι μόνο διέσωσε αυτό το έργο, αλλά του έδωσε και αποτελεσματική ποιότητα.

Δημιουργήθηκε μια νέα γραφή, η κυριλλική, η οποία κατάφερε να πιέσει την γλαγολιτική τόσο, έως ότου να την εκτοπίσει. Αυτή η δραστηριότητα ουσιαστικά ευοδώθηκε χάρη στην  εμπλουτισμένη εργασία των μαθητών τους, στην πρώτη σειρά  του Κλήμη και του Ναούμ, σε μια περιοχή που αργότερα αποτέλεσε οργανικό κομμάτι της δικαιοδοσίας της αρχιεπισκοπής Αχρίδας.

Ιδιαίτερη σημασία έχει επίσης το ζήτημα της χρησιμοποίησης της γλώσσας και της γραφής στην λειτουργία και την κρατική διοίκηση στις συνθήκες που προέκυψαν μετά το 1019.

Η αρχιεπισκοπή της Αχρίδας, ως αυτοκρατορικό εκκλησιαστικό ίδρυμα, διαμορφώθηκε κάτω από ξεχωριστές συνθήκες με ιδιαίτερο στόχο, αφού έγινε το μέσο πλοήγησης της αυτοκρατορικής πολιτικής. Μπορεί να ειπωθεί ότι είχε και σλαβικό και ελληνικό χαρακτήρα. Στα χρόνια του πρώτου αρχιεπισκόπου Ιωάννη, η ανάγκη χρησιμοποίησης της σλαβικής γλώσσας ήταν μεγαλύτερη σε σχέση μ’ εκείνη του κληρονόμου του, Λέοντος.

Παρόλα αυτά, προέκυψε ικανός αριθμός σλαβικών χειρογράφων με προέλευση την περιοχή της Αχρίδας.  Στην διερεύνηση της γραφής μπορούμε να πούμε ότι από την Αχρίδα ξεκινούσαν οι δρόμοι εξάπλωσής της. Για την διανοητική και πνευματική ανάπτυξη των Σλάβων καθοριστική ήταν η συνάντηση με την παράδοση του Κυρίλλου και του Μεθοδίου στην Αχρίδα.

Οι θεμελιωτές αυτής της παράδοσης εκτός από την παραγωγή του σλαβικού αλφαβήτου και την μετάφραση ελληνικών λειτουργικών και θεολογικών βιβλίων, έφτιαξαν μία νέα λογοτεχνική γλώσσα με πρότυπο την ελληνική, την οποία καταλάβαιναν όλοι οι Σλάβοι.

Αυτή η παλαιοσλαβική γλώσσα κοινή κληρονομιά αυτών των λαών που μπήκαν στη βυζαντινή πολιτισμική κοινοπολιτεία, έγινε το κανάλι που εξασφάλιζε την συχνή εισροή επιδράσεων από ένα κόσμο που μιλούσε ελληνικά. Εμφανίστηκε δηλαδή μια δυνατή πολιτισμική σχέση ανάμεσα στο Βυζάντιο και τους Σλάβους.

Έτσι οι ορθόδοξοι Σλάβοι απέκτησαν ένα διεθνικό μέσο για την τέλεση της λειτουργίας, την γραφή και την λογοτεχνία. Χάρη στο έργο των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, του Κλήμη και των άλλων μαθητών αυτό το μέσο έγινε η βάση μιας πολιτισμικής παράδοσης, στην οποία ενώθηκαν αρκετά στοιχεία ελληνικά και σλαβικά.

Συμπερασματικά είναι η παράδοση που συνδέθηκε με τους δύο αυτάδελφους και έπλασε μια ξεκάθαρη ιδεολογία. Αυτή η ιδεολογία στηρίχθηκε στην πίστη ότι μπροστά στο Θεό όλες οι γλώσσες είναι ισότιμες, όπως στηρίχθηκε και στην παραπλήσια αντίληψη ότι κάθε γλώσσα στην οποία τελείται η Θεία Λειτουργία αυτόματα καθίσταται ευλογημένη.

Επομένως, κάθε λαός που αποκτά την ιερή γλώσσα ανεβαίνει στην κλίμακα ενός λαού αφιερωμένου στην υπηρεσία του Θεού, νομιμοποιώντας θέση και ειδική αποστολή στην οικογένεια του Χριστιανισμού.

Όλο το οικοδόμημα μεταφυτεύτηκε στα πρώιμα έργα των αγίων, όπως στον πρόλογο της μετάφρασης του Ευαγγελίου από τον Κύριλλο.

Η λέξη Λόγος, που νοείται ως η πηγή της σύνεσης του ανθρώπου και της δυνατότητας επικοινωνίας του με τον Θεό, είναι η κύρια έννοια αυτής της παράδοσης.

Η ιερή αξία της λέξης Λόγος, η οποία πουθενά δεν διατυπώνεται με τόση ευγλωττία και δύναμη όσο στην ακόλουθη φράση: “ακούστε τώρα με τη λογική σας, όλοι εσείς οι Σλάβοι, ακούστε τον Λόγο, γιατί προέρχεται από τον Θεό, ένας Λόγος που τρέφει τις ανθρώπινες ψυχές και δυναμώνει τις καρδιές και τα μυαλά, ένας Λόγος που προετοιμάζει όλους τους ανθρώπους να γνωρίσουν τον Θεό”.

Λίγες μόνο σκέψεις που μετουσιώθηκαν σε εικόνες στην ταινία της Μ. Παπαλιού.

*Ο Ιωάννης Σίσιου είναι διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης

«ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΙΟΣ – ΟΙ ΦΩΤΙΣΤΕΣ ΤΩΝ ΣΛΑΒΩΝ» της Μαρίας Χατζημιχάλη – Παπαλιού

Από τις 27 Νοεμβρίου στο Ολύμπιον στη Θεσσαλονίκη

Το νέο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ «Κύριλλος και Μεθόδιος – Οι φωτιστές των Σλάβων» της Μαρίας Χατζημιχάλη – Παπαλιού, προβάλλεται από τις 27 Νοεμβρίου στον κινηματογράφο «Ολύμπιον» στη Θεσσαλονίκη. Προηγήθηκε η θριαμβευτική πρεμιέρα στον κινηματογράφο «Δαναός» όπου μετά το τέλος, κοινό όλων των ηλικιών χειροκροτούσε όρθιο.  Η ταινία συνεχίζει την πορεία της στις κινηματογραφικές αίθουσες μετά τη θερμή υποδοχή που έτυχε σε κινηματογραφικά φεστιβάλ και ειδικές προβολές σε πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού και διεθνείς Οργανισμούς σε Ευρώπη και Αμερική.

Στην πρεμιέρα παρευρέθηκε πλήθος κόσμου και ανάμεσά τους Πρέσβεις,  μέλη του διπλωματικού σώματος και μορφωτικοί ακόλουθοι από τις χώρες: Γερμανία, Τσεχία, Σλοβακία, Γαλλία, Λουξεμβούργο, Βουλγαρία, Γεωργία,  Σερβία, Ουκρανία, Ιταλία, Βόρεια Μακεδονία, Φιλιππίνες, Ταϊβάν, Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες. Παρευρέθηκαν επίσης οι καθηγητές πανεπιστημίου  Δημήτριος Γόνης, Απόστολος Νικολαΐδης,  Σταύρος Γιαγκάζογλου,  Δημήτριος Μεταλληνός, κ.ά.

Η Μαρία Χατζημιχάλη Παπαλιού, καλωσόρισε το κοινό πριν την προβολή, ευχαρίστησε  το ΕΚKΟΜΕΔ και το Κτήμα Χατζημιχάλη, για την υποστήριξή τους, τον Δήμαρχο Φιλοθέης-Ψυχικού κ. Χαράλαμπο Μπονάτσο, υπό την αιγίδα του οποίου προβλήθηκε  η ταινία καθώς και «τον Αιδεσιμολογιώτατο Πατέρα Απόστολο Μαλαμούση, Πρωτοπρεσβύτερο του Οικουμενικού Θρόνου στο Μόναχο Γερμανίας, που στάθηκε δίπλα μου σ’ όλο αυτό το δύσκολο ταξίδι, τον αρχιμανδρίτη Σεραφείμ Βit Kharibi, που ψέλνει στα αραμαϊκά, με τη συμμετοχή της χορωδίας της Μονής των 13 Ασσυρίων Πατέρων στη Γεωργία και την Εθνική Χορωδία της Ουκρανίας DUMKA»  είπε. 

«Ευχαριστώ τον μοντέρ μου Γιάννη Τσιτσόπουλο, σταθερό συνεργάτη μου 40 και πλέον χρόνια, τους διευθυντές φωτογραφίας Γιάννη Δασκαλοθανάση και Βασίλη Κλωτσοτήρα και τον μουσικό μου Μάριο Αριστόπουλο,  καθώς και τον διευθυντή φωτογραφίας Βαγγέλη Κουλίνο, που δεν είναι πια κοντά μας αλλά θα είναι πάντα στην καρδιά μας. 

Ξεχωριστές ευχαριστίες στον κ. Ιωάννη Σίσιου, διδάκτορα Ιστορίας της Τέχνης, που οδήγησε τα βήματά μου σε μοναδικά μνημεία και περιοχές, επίσης τον κ. Δημήτριο Γόνη, ομότιμο Καθηγητή του ΕΚΠΑ.

Η ταινία είναι αφιερωμένη στη μνήμη του πολύτιμου φίλου μου, του Σλαβολόγου Γιώργου Τσούπρα, συνοδοιπόρου μου πάνω από 20 χρόνια, που ξεκινήσαμε μαζί την ταινία αλλά δεν έφτασε ως το τέλος της».

Ο ηθοποιός Γιώργος Φριντζήλας, στη συνέχεια, διάβασε το μήνυμα ειρήνης της  Μαρτίνας Γιανόκοβα, εκπροσώπου του Διεθνούς Συνδέσμου για την Ανάπτυξη του Μονοπατιού «Κύριλλος και Μεθόδιος» – μιας Πολιτιστικής Διαδρομής του Συμβουλίου της Ευρώπης.

«Ο σύνδεσμός μας εδώ και χρόνια έχει αφοσιωθεί στη διατήρηση της κληρονομιάς των Αγίων Κυρίλλου και Μεθόδιου, που γεννήθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Το έργο αυτών των Ισαποστόλων εξακολουθεί να εμπνέει την Ευρώπη ακόμα και σήμερα.

Αναδεικνύομε τους τόπους που συνδέονται με τα ταξίδια τους και με εκείνα των μαθητών τους, και συμμετέχουμε σε διάφορες πολιτιστικές και εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες που ενισχύουν την αμοιβαία κατανόηση και μια κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα. Εκτιμούμε ιδιαίτερα τη μακροχρόνια υποστήριξη των προσπαθειών μας από τον Δήμο Θεσσαλονίκης.

Είμαστε ενθουσιασμένοι που η ταινία γνωρίζει τόσο θερμή διεθνή υποδοχή. Πιστεύουμε ότι θα συμβάλει σε έναν διάλογο σχετικά με τη ζωντανή κληρονομιά των δύο αδελφών, συμπροστατών της Ευρώπης. Το μήνυμά τους για ειρήνη, ενότητα και πίστη εξακολουθεί να είναι αναγκαίο στον σημερινό κόσμο. 

Τέλος, ευχόμαστε σε όλους τους θεατές μια ουσιαστική καλλιτεχνική και πνευματική εμπειρία, και στους δημιουργούς της ταινίας, πολλές ακόμη επιτυχίες.

Ας παραμείνουμε ενωμένοι σε όλη την Ευρώπη, συνδεδεμένοι από την κληρονομιά των Αγίων Κυρίλλου και Μεθόδιου».

Η ΤΑΙΝΙΑ

Η ταινία έχει στο επίκεντρο τη συναρπαστική ζωή και την προσφορά των Αγίων αδελφών από τη Θεσσαλονίκη, οι οποίοι έδρασαν τον 9ο αιώνα. Το σπουδαίο έργο τους, με τη δημιουργία της σλαβικής γραφής, έδωσε τη δυνατότητα στους Σλάβους να αναδείξουν την ταυτότητά τους. 

Το οικουμενικό τους έργο συνεχίστηκε από τους μαθητές τους, αλλάζοντας τη μοίρα του μισού σχεδόν κόσμου και τη φυσιογνωμία της Ευρώπης. Η ταινία φέρνει στο φως το γνωστό-άγνωστο αυτό έργο, περιδιαβαίνοντας στους χώρους όπου έδρασαν οι δύο αδελφοί και οι μαθητές τους: Κωνσταντινούπολη, Ρώμη, Βαυαρία, Πράγα, Σόφια, Αχρίδα, και βεβαίως Μακεδονία, Θεσσαλονίκη, Πρέσπες, Καστοριά κ.ά. Ένα ταξίδι στην ιστορία της Ευρώπης, γεμάτο δράση, κίνηση και εναλλαγή. 

Το έργο των δύο αδελφών επέδρασε καταλυτικά στην ιστορία και τον πολιτισμό της Σλαβικής ομοεθνίας από την Τσεχία και τη Σλοβακία μέχρι τη Βουλγαρία, τη Σερβία, την Πολωνία, την Ουκρανία, τη Ρωσία και άλλες Σλαβικές χώρες. Αυτό το ξεχωριστό έργο συνεχίστηκε μέσα στους αιώνες από τους μαθητές των δύο αδελφών.

Με δεδομένη την κατάσταση που επικρατεί αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη, είναι ανάγκη να υπενθυμίσουμε τις αξίες τις οποίες διέδωσαν οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, επηρεάζοντας την πορεία της ιστορίας στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης και στα Βαλκάνια.

Η ταινία είχε την παγκόσμια πρεμιέρα της, με μεγάλη επιτυχία, στο 27ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και συνέχισε την πορεία της σε διεθνή φεστιβάλ, όπου έλαβε και το Excellency Award στο Religion Faith International Film Festival στην Αμερική, ενώ έχει προταθεί για βράβευση στα GIFFT Film Awards 2025 στο Διεθνές Φεστιβάλ του Καναδά. 

Στις 3 Ιουνίου 2025 προβλήθηκε, στο πλαίσιο του Διεθνούς Συμποσίου Βυζαντινολόγων «Nis & Byzantium» στην πόλη Νις της Σερβίας, υπό την αιγίδα του Δημάρχου της πόλεως, του Μητροπολίτη Αρσενίου και του Πανεπιστημίου της Νις. Παράλληλα συνεχίζονται οι προβολές σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, εκπαιδευτικούς και εκκλησιαστικούς οργανισμούς στην Ευρώπη, την Αμερική αλλά και την Ασία. 

Η ταινία προβάλλεται από τις 27 Νοεμβρίου στον κινηματογράφο “Ολύμπιον” στη Θεσσαλονίκη, υπό την αιγίδα του Δημάρχου Θεσσαλονίκης κ. Στέλιου Αγγελούδη. 

ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ 

«Τα τελευταία χρόνια έχω αφοσιωθεί στο ιστορικό ντοκιμαντέρ και τις βιογραφίες προσώπων που έζησαν στο παρελθόν αλλά το έργο τους έχει επίδραση μέχρι και σήμερα.  «Τυχερός είναι όποιος διδάχθηκε Ιστορία», σύμφωνα με τον Ευριπίδη. Πιστεύω ότι γνωρίζοντας την Ιστορία μπορούμε να κάνουμε δικό μας το πέρασμα του χρόνου, να ανακαλύψουμε κάτι καινούριο για το σήμερα και να βρούμε στοιχεία έμπνευσης, γνώσης και προόδου. Για μένα οι ιστορικές βιογραφίες αποτελούν φόρο τιμής σε ξεχωριστούς ανθρώπους που εξέφρασαν την εποχή τους, το περιβάλλον που ζούσαν και την αναγκαιότητα αλλαγής του κόσμου. Η μνήμη και οι ζωές τους ανοίγουν διάλογο, μιλούν για όσα συνέβησαν στο παρελθόν αλλά και για την τωρινή εποχή μέσα από την αλήθεια της ζωής τους». 

Η ταινία είναι αφιερωμένη στη μνήμη των συνεργατών μου Βαγγέλη Κουλίνου και Γεωργίου Τσούπρα, που ήταν μαζί μου σ’ αυτό το ταξίδι, και στη μνήμη των εκατομμυρίων επωνύμων και ανωνύμων ορθοδόξων μαρτύρων της Βαλκανικής και της Ανατολικής Ευρώπης.  Μ.Χ.-Π.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Σκηνοθεσία – Σενάριο : Μαρία Χατζημιχάλη – Παπαλιού

Διεύθυνση Φωτογραφίας : Γιάννης Δασκαλοθανάσης GSC, Βασίλης Κλωτσοτήρας GSC, Βαγγέλης Κουλίνος

Μοντάζ : Γιάννης Τσιτσόπουλος

Πρωτότυπη Μουσική : Μάριος Αριστόπουλος

Έρευνα – Κείμενο : Γεώργιος Τσούπρας, Δρ. Θεολογίας, Ιστορικός,  Σλαβολόγος, Δημήτριος Γόνης, Ομότιμος Καθηγητής Ε.Κ.Π.Α.

Επιστημονικός Σύμβουλος : Iωάννης Σίσιου, Διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης

Παίζουν : Γιώργος Φριντζήλας, Μιχάλης – Μάριος Γεωργίου

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Η Μαρία Χατζημιχάλη-Παπαλιού γεννήθηκε στην Αθήνα. Έχει σκηνοθετήσει πολλά ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικές σειρές, τα οποία έχουν αποσπάσει βραβεία στην Ελλάδα (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών κ.ά.) και στο εξωτερικό (Βραβείο Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου-FIPRESCI, Βραβείο Henry Ford κ.ά.). Έχουν επίσης προβληθεί σε διεθνή φεστιβάλ και μουσεία, έχουν μεταδοθεί από διεθνή τηλεοπτικά κανάλια και βρίσκονται σε περισσότερες από 500 βιβλιοθήκες πανεπιστημίων στην Αμερική και στην Ευρώπη.

Μέλος της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για την UNESCO. Καλλιτεχνική διευθύντρια του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ με θέμα την Aναπηρία, EMOTION PICTURES (2007-2011).

Το ντοκιμαντέρ της «Ο Αγώνας των τυφλών» (1976) θεωρείται από τις σημαντικότερες ταινίες για τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία. Απέσπασε  διακρίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπως σχεδόν όλες οι μετέπειτα δουλειές της. 

Υπηρετεί με συνέπεια τον χώρο του ντοκιμαντέρ, είτε φωτίζοντας γυναικείες προσωπικότητες («Λιλή Ιακωβίδου» 1985 κ.ά.) είτε ανοίγοντας διάλογο με την ιστορία («Ομηρικός Ύμνος» 1998-2000, «Περικλής Ξανθίππου Αθηναίος 495-429 π.Χ.» 2004,  «Φιλάνθρωπος Ειρήνη» 2006 κ.ά.).

Μαζί με τον άνδρα της Γιώργο Παπαλιό, ήταν παραγωγός ταινιών  Ελλήνων σκηνοθετών που δημιούργησαν τον Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο. Ανάμεσά τους : «Μέρες του ΄36» (1972) και «Ο Θίασος» (1974) του Θόδωρου Αγγελόπουλου, «Τα χρώματα της Ίριδος» (1974) του Νίκου Παναγιωτόπουλου, «Κιέριον» (1974) του Δήμου Θέου, «Το Μοντέλο» (1974) του Κώστα Σφήκα κ. ά.

Trailer >> https://mariapapaliou.gr/film-detail/kyrilosmethodiosgr/ 

Πρόγραμμα προβολών:

ΟΛΥΜΠΙΟΝ, Πέμπτη 27/11 19:00.

Αίθουσα ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ, από Παρασκευή 28/11 στις 18:00 και για μια εβδομάδα.