Ποιος δημόσιος χώρος;

Αν ένα πράγμα είδαμε τις εβδομάδες του εγκλεισμού, ήταν μια νέα αξιολόγηση της σημασίας του δημόσιου χώρου στις πόλεις μας ενώ πλήθαιναν οι εικόνες αστυνόμευσής του. Παραποιημένες ή όχι οι φωτογραφίες κατέγραφαν σωστά την ανάγκη του κόσμου να βγει, να περπατήσει, να συναντηθεί, να πάρει αέρα, να μετακινηθεί – και όλα τα άλλα που κάνει όταν δεν βρίσκεται σπίτι του. Αυτό που επίσης έγινε ξεκάθαρο ήταν η ανεπάρκεια και ακαταλληλότητα των περισσότερων χώρων που δύσκολα μπορούν να παρέχουν τις απαραίτητες αποστάσεις για την διαχείριση της επιδημίας.

Καιρός λοιπόν να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει δημόσιος χώρος και πώς θα μπορούσαμε να τον επαναπροσδιορίσουμε την επόμενη μέρα.

Θα ήθελα να ξεκινήσω με τρεις προτάσεις πριν περάσω παρακάτω:

Δημόσιος χώρος με την στενή έννοια είναι ο μη ιδιωτικός, είναι ο κοινόχρηστος και συνήθως ο ανοιχτός σε όλους. Όμως προτείνω και κάτι άλλο: Δημόσιος είναι κάθε χώρος στον οποίο μπορεί να συναντήσω τυχαία, τον άλλον, τον άγνωστο – κάτι που με τίποτα δεν θα δεχόμουν σπίτι μου. Έτσι δημόσιος χώρος είναι και το λεωφορείο και το εστιατόριο και το σινεμά.

Στον δημόσιο χώρο δεν κινούνται αφηρημένες μονάδες, αλλά σώματα: με την ηλικία τους, το φύλο τους, την σωματική τους ακεραιότητά κ.λπ. Αυτή η σωματική διάσταση της συνύπαρξής μας έγινε οδυνηρά προφανής σ’ αυτήν τη συγκυρία.

Ο δημόσιος χώρος είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον άλλο, τον ιδιωτικό. Άλλη σημασία του δημόσιου χώρου για όσους έχουν άνετο και ασφαλές σπίτι, άλλη για όσους ζουν στριμωγμένα σε οριακά ανθρώπινες συνθήκες.

Τα παραπάνω μας οδηγούν στην ανάγκη να σκεφτούμε διαφορετικά τον σχεδιασμό και την διαχείριση αυτών των χώρων, κυρίως για τους λιγότερο προνομιούχος. Για όσους κατοικούν στην σπίτι με κήπο στο προάστιο ο δημόσιος χώρος έχει πολύ διαφορετική σημασία ό,τι έχει μια οικογένεια που ζει σε ένα δωμάτιο σε ημιυπόγειο. Άλλη σημασία έχει το λεωφορείο για όσους δεν έχουν δύο αυτοκίνητα στην οικογένεια. Άλλο πράγμα σημαίνει για άτομο με αναπηρίες κι άλλο για το εικοσάχρονο αγόρι καβάλα στο ποδήλατο. Μόνον αν σκεφτούμε τον δημόσιο χώρο ως τον χώρο αυτόν στο οποίο συναντώνται συγκεκριμένα σώματα με τις ιδιαιτερότητές τους και όχι αφηρημένες μονάδες, μπορούμε και να τον σχεδιάσουμε κατάλληλα.

Όμως ο δημόσιος χώρος χρειάζεται προτεραιότητα και σεβασμό από την πολιτεία. Χρειάζεται μεν ον σχεδιασμό, αλλά χρειάζεται και συντήρηση και κυρίως χρηματοδότηση – κυρίως γιατί έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία για τους λιγότερο ευνοημένους συνανθρώπους μας. Αλλά ίσως και γι’ αυτό πετάγεται πάντα στ’ αζήτητα.

*Ο Άρης Καλαντίδης είναι καθηγητής Διαχείρισης Τόπων (Place Management) στο Manchester Metropolitan University.