Πώς έγραψα το «Έγκλημα και Τιμωρία»
Ο συγγραφέας Θανάσης Τριαρίδης αποκαλύπτει το πώς ξεκίνησε να γράφει το θεατρικό έργο, εμπνευσμένο από αυτό του Ντοστογιέφσκι.
Λέξεις: Θανάσης Τριαρίδης
Όταν ο Δημήτρης Τάρλοου μού πρότεινε να γράψω ένα έργο εμπνευσμένο από το «Έγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι, γύρεψα χρόνο για να σκεφτώ. Ο νους μου φυσικά είχε αγκιστρωθεί στο μέγα ηθικό, φιλολογικό και φιλοσοφικό αίνιγμα του βιβλίου: Το συντελειακό όνειρο του Ροντιόν στο τέλους του μυθιστορήματος. Από την πρώτη στιγμή το έβαλα ως όρο στον εαυτό μου: αν θα έγραφα κάτι θα το έκανα για να απαντήσω σε ετούτη την ντοστογιεφσκική Συντέλεια – ειδάλλως δεν θα έγραφα τίποτε. Έτσι σχηματίστηκε μέσα μου το όνειρο των Θαλάμων Αερίων: ζούμε μετά το Ολοκαύτωμα, στην αλλόκοτη ανακωχή για την οποία μας προειδοποίησε ο Πρίμο Λέβι, επομένως στα δύσκολα όνειρά μας, στους οριακούς εφιάλτες μας, δεν γίνεται να κάνουμε πως δεν βλέπουμε το Ολοκαύτωμα. Έτσι ήρθε η πρώτη απόφαση: στο δικό μου «Έγκλημα» ο Ρόντια θα ονειρευόταν τον Θάλαμο Αερίων του Άουσβιτς. Και, μάλιστα, αυτό δεν θα γινόταν στο τέλος του έργου αλλά θα ήταν ένα όνειρο που θα το έβλεπε από μικρό παιδί. Ένα προϋπάρχον ασυνείδητο θα εκπληρωνόταν στο έργο.
Ωστόσο μου έλειπε κάτι ακόμη: η πυρηνική βία και η κακία της ανθρώπινης φύσης που διερευνώνται στο «Έγκλημα» έπρεπε να έχουν ένα αντίβαρο – την προσπάθεια μιας απάντησης όχι ιδεολογικής (ή, έστω, πνευματικής) αλλά σωματικά έμπρακτης – μιας απάντησης εν τέλει φυσικής. Έτσι άρχισα να αναζητώ και να σκέφτομαι αναπαραστάσεις του κακού στους αιώνες του ανθρώπινου πολιτισμού – γυρεύοντας κάτι ακόμη ακαθόριστο αλλά έντονα αναγκαίο μέσα μου. Κάποτε θυμήθηκα πως στον «Εξορκιστή» του Γουίλιαμ Φρίντκιν ο ιερέας παίρνει μέσα του τον διάβολο από το μικρό κορίτσι (την Ρέγκαν Μακ Νηλ). Αμέσως όλα καθάρισαν μέσα μου: Η Σόνια θα πάρει μέσα της το όνειρο του Ροντιόν. Και μονομιάς σχημάτισα στο νου μου και την συνέχεια: Η Σόνια θα μετασχηματίσει μέσα της το όνειρο του Ρόντια δίνοντας του την φυσική διέξοδο: θα θηλάσει τους μελλοθάνατους ανθρώπους που κλείστηκαν στον Θάλαμο Αερίων. Η αυτή η δια του θηλασμού σωτηρία θα ήταν η καρδιά και η πρόταση του έργου μου.
Από εκεί και πέρα ένα καινούριο πρωτότυπο έργο γράφτηκε πάνω σε αυτόν τον πυρήνα. Ο Ροντιόν Ρασκόλνικωφ δομήθηκε ως ο φορέας του ονείρου του Άουσβιτς, ενός ολέθριου ανθρωποδιορθωτισμού – ένα πρόσωπο ανάμεσα στον αμλετική τραγωδία και το νιτσεικό υπερνθρωπικό αίτημα (δεν είναι τυχαίο πως τον βάζω να μιλάει με φράσεις και του Χριστού αλλά και του Χίτλερ – συχνά μέσα στην ίδια πρόταση). Ο Πορφύριος Πέτροβιτς είναι ο υποδοχέας του Ρόντια – ένας κρυφός Πατέρας που γυρεύει να ανακαλύψει και να συντρίψει τον ανυπάκουο γιο του. Ο θεατρικός Ντοστογιέφσκι, ως συνεργάτης του Πορφύριου, είναι αυτός που θα μας περιγράψει και θα εγκαταστήσει στο έργο την προϋπόθεση της ρωγμής – την ρωγμή που ο συγγραφέας Ντοστογιέφσκι δώρισε στον δυτικό πολιτισμό. Ο Σβιντριγκάιλοφ ενσαρκώνει αυτό που αναζήτησα και στο έργο μου «Μέγνκελε», την ανθρωπινότητα του κακού: Αν μολυνθεί από την αγάπη οφείλει να αυτοκτονήσει.
Κι ύστερα, στον ίδιο πυρήνα, σχηματίστηκαν οι τρεις γυναίκες και οι ρόλοι τους – που φυσικά και αυτές αυτονομούνται από το βιβλίο του Ντοστογιέφσκι: Η Ντούνια γίνεται μια γυναίκα που κυοφορεί την βασική δομή της σκέψης μου τα τελευταία δέκα χρόνια: το αγόρι που αρνείται να φάει το πρόβατο και πεθαίνει από την πείνα. Η Πουλχερία θα αποφασίσει να γίνει η δολοφονημένη Αλιόνα Ιβάνοβνα και θα γυρέψει να ξαναδολοφονηθεί από τον γιο της για να επαναφέρει την κοσμική τάξη. Και η Σόνια γίνεται η Διάφανη Πόρνη που θα θηλάσει τον κόσμο μέσα στον εφιάλτη των Θαλάμων Αερίων. Το Νανούρισμά που τραγουδά στον Ροντιόν είναι και η τυφλή πρότασή της: Οι άνθρωποι γυρεύουμε να ελευθερώσουμε ένα πουλί που βρίσκεται στο δέντρο του στήθους μας. Και αυτό ίσως να είναι το στοίχημα της ελευθερίας μας.
Όταν ξεκίνησα να γράφω το έργο σκεφτόμουνα πως ήθελα να γυρέψω μια χειρονομία συνάντησης με τον Ντοστογιέφσκι – που είναι πράγματι ο μεγαλύτερος συγγραφέας της αινιγματικής πορείας του πολιτισμού μας. Αλλά κάποτε, την ώρα της γραφής. ένιωσα πως η ρωγμή αναδύθηκε και πως τα πάντα, ακόμη και αυτός ο μέγας Ντοστογιέφσκι, παραμέρισαν. Πλέον, πάνω από όλα και πέρα από όλα, το έργο που έγραψα υπάρχει για να θηλάσει μια γυναίκα με το γάλα της τους μελλοθάνατους ανθρώπους, μέσα σε ένα σφραγισμένο θάλαμο αερίων.
*Ο Θανάσης Τριαρίδης γεννήθηκε το 1970 στη Θεσσαλονίκη. Υπήρξε ακτιβιστής για τα κοινωνικά δικαιώματα των τσιγγάνων τα χρόνια 1996-2001 και από το 2009 είναι αντιρρησίας συνείδησης. Από το 2000 έχει εκδώσει 55 βιβλία με αφηγήσεις και δοκίμια. Επί χρόνια διοργανώνει σεμινάρια πάνω σε διάφορους άξονες του δυτικού πολιτισμού καθώς και εργαστήρια πυροδότησης θεατρικής γραφής. Όλα τα βιβλία και τα θεατρικά έργα του βρίσκονται και διατίθενται ελεύθερα στην ιστοσελίδα triaridis.gr, ενώ τα μεταφρασμένα βιβλία του βρίσκονται στην ιστοσελίδα http://triaridis.com/.
