Πώς επηρεάζονται τα παιδιά από ειδήσεις με καταστροφικά γεγονότα και πώς τα στηρίζουμε;

Λέξεις: Κατερίνα Χρυσανθοπούλου

Πολλά παιδιά αναστατώνοται από τραγωδίες που βλέπουν στις ειδήσεις, ακόμα κι αν δεν εκφράζουν ανοιχτά τα συναισθήματά τους, και μπορεί να παρερμηνεύσουν αυτό που βλέπουν. Ιδίως τα μικρά παιδιά που βλέπουν επαναλαμβανόμενα πλάνα εικόνων μπορεί να πιστέψουν ότι αυτό συμβαίνει επανειλημμένα, ενώ, εάν εμείς, οι γονείς τους, είμαστε ανήσυχοι το άγχος τους μπορεί να αυξηθεί.

Αν και τις μικρότερες ηλικίες μπορούμε πιο εύκολα να τις “προστατέψουμε” από τις δυσάρεστες ειδήσεις, μειώνοντας την έκθεσή τους σε αυτές, αυτό δεν είναι εφικτό με τους εφήβους. Με αυτούς είναι σημαντικό να συζητάμε και να εξηγούμε, παρουσιάζοντας τα γεγονότα με μετρημένη άποψη και ουδέτερη γλώσσα, χωρίς μεροληψία και προκατάληψη. Αν θέλουμε στη συνέχεια μπορούμε να δώσουμε και τις δικές μας ερμηνείες, ιδέες και αξίες, διευκρινίζοντας ότι πρόκειται για τις δικές μας απόψεις.

Τα παιδιά και οι έφηβοι σπανίως διαβάζουν εφημερίδες ή ακούν δελτία ειδήσεων. Ενημερώνονται κυρίως από συνομηλίκους και μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το TikTok από τις viral αναρτήσεις, που συχνά ίσως είναι ακραίες και δεν απηχούν πάντα τα πραγματικά γεγονότα και την αλήθεια.

Τα social media και οι διαδικτυακές πλατφόρμες δεν είναι πάντα αξιόπιστη πηγή, αλλά είναι η πηγή στην οποία οι έφηβοι στρέφονται πρώτα. Επίσης, πολλοί έφηβοι ήδη έχουν δει βίαιο υλικό στο διαδίκτυο (πχ gore content) και κάποιοι ίσως κάνουν και doomscrolling, δηλαδή επιζητούν να δουν ξανά και ξανά δυσάρεστες σκηνές. Αυτό, εκτός από το ότι τους οδηγεί να αναπτύσσουν μια αρνητική οπτική της πραγματικότητας, μπορεί να εκδηλωθεί και ως στρες στο σώμα (με αύξηση αδρεναλίνης και κορτιζόλης) ενώ το παρατεταμένο άγχος μπορεί να οδηγήσεισε εξάντληση, στομαχικές διαταραχές, πονοκεφάλους, διαταραχές ύπνου και άλλα προβλήματα υγείας. Όπως στο αεροπλάνο φοράμε πρώτα εμείς τη μάσκα οξυγόνου και μετά στα παιδιά μας, έτσι και στις δυσάρεστες ειδήσεις, πρώτα είμαστε ψύχραιμοι εμείς, και μετά μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να “καταναλώσουν” τις πληροφορίες.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι πως νιώθουμε για το δυσμενές συμβάν και πιο μήνυμα θέλουμε να περάσουμε στα παιδιά, φροντίζοντας ότι το λεκτικό και το περιεχόμενο είναι κατάλληλο γι αυτά. Η ηλικία, η ωριμότητα, το αναπτυξιακό επίπεδο, οι εμπειρίες ζωής και οι ευαισθησίες τους μας καθοδηγούν για το πόσο και τι είδους συζητήσεις θα κάνουμε.

Για τα μικρότερα παιδιά

* Περιορίζουμε τον χρόνο έκθεσης σε εκπομπές ειδήσεων και τις παρακολουθούμε μαζί τους

* Ρωτάμε το παιδί τι έχει ακούσει και τι ερωτήσεις μπορεί να έχει. Προτιμούμε ερωτήσεις ανοιχτού τύπου: “Τι άκουσες;”, “Πού το άκουσες αυτό;”, “Τι ξέρεις για αυτό;” και “Τι πιστεύεις γι’ αυτό;”

* Αφιερώνουμε επαρκή χρόνο για να μιλήσουμε σε ένα ήσυχο μέρος

* Αναγνωρίζουμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του ώστε να καταλάβει πως οι ερωτήσεις ή οι απορίες του είναι σημαντικές και κατάλληλες

* Διαβεβαιώνουμε σχετικά με την ασφάλεια του με απλά λόγια, τονίζοντας ότι είμαστε μαζί του

* Ενθαρρύνουμε να επεξεργαστεί την ιστορία μέσα από το παιχνίδι και την τέχνη

* Παρατηρούμε τι δείχνει το παιδί με το σώμα και τη συμπεριφορά του, την αναπνοή του, τον τόνο της φωνής του και αναζητούμε σημάδια έντονου άγχους, όπως επίμονους φόβους, κλάμα, άγχος αποχωρισμού, άρνηση να πάει στο σχολείο, συμπεριφορές προσκόλλησης, διαταραχές ύπνου (όπως εφιάλτες, τρόμο ή νυχτερινή ενούρηση), απώλεια συγκέντρωσης και ευερεθιστότητα, σωματικά συμπτώματα (πόνοι στο στομάχι ή στο κεφάλι, ζάλη), ή θυμό, θλίψη, πένθος και μειωμένη δραστηριότητα – όλα αυτά δείχνουν ότι χρειάζονται περισσότερη φροντίδα

* Διατηρούμε την καθημερινή ρουτίνα στο σπίτι και περνάμε περισσότερο χρόνο μαζί

* Φροντίζουμε η συζήτηση να τελειώνει πάντα με θετικό τρόπο και το παιδί να έχει καθησυχαστεί

Για τους εφήβους

* Συζητάμε – όχι τη στιγμή που φεύγουμε για το σχολείο ή τη δουλειά, αλλά σε συνθήκες όπου μπορούμε να αφιερώσουμε χρόνο ώστε να αντιδράσουν, να ρωτήσουν κι εμείς να απαντήσουμε ήρεμα. Είμαστε προετοιμασμένοι για άβολες ή δύσκολες ερωτήσεις – αν δεν γνωρίζουμε κάτι, λέμε ότι χρειαζόμαστε χρόνο να μάθουμε για τις εξελίξεις και τα ενημερώνουμε μόλις πληροφορηθούμε

* Ακούμε προσεκτικά όσα μας μεταφέρουν, ώστε να αντιληφθεούμε τυχόν παραπληροφόρηση, παρερμηνείες ή υποβόσκοντες φόβους. Προσπαθούμε να παρέχουμε έγκυρες πληροφορίες

* Χρησιμοποιούμε ουδέτερη γλώσσα για να περιγράφουμε τα γεγονότα. Είμαστε προσεκτικοί με τις εικόνες και τις λέξεις που χρησιμοποιούμε και εξηγούμε την ειδική ορολογία

* Εντάσσουμε τις ειδήσεις σε προοπτική εξηγώντας το κοινωνικό, τεχνικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνει το γεγονός, αποφεύγοντας να βάζουμε ταμπέλες ή να κομματικοποιούμε την συζήτηση – οι έφηβοι έχουν το δικαίωμα να αναπτύξουν τις δικές τους απόψεις

* Βοηθάμε να διακρίνουν την αξιοπιστία των πηγών ενημέρωσης, εξηγώντας τη λειτουργία των ΜΜΕ, τον έλεγχο που αυτά (πρέπει να) ασκούν, την δημοσιογραφική δεοντολογία, αλλά και την ύπαρξη -δυστυχώςπαραπληροφόρησης ή “κίτρινου” ή σκανδαλοθηρικού τύπου καθώς και το ότι ορισμένα (όχι όλα!) κανάλια, εφημερίδες και ειδησεογραφικά sites επιδιώκουν συγκεκριμένο όφελος με τη γλώσσα, τις τεχνικές και τα μέσα που χρησιμοποιούν

* Αποδεχόμαστε τις πηγές τους, αλλά διευρύνουμε τους ορίζοντές τους και τα διδάσκουμε να αναρωτιούνται για κάθε πληροφορία: “Ποιος το έγραψε αυτό;”, “Γιατί το έγραψαν;”, “Ποια είναι η άποψή τους;”, “Ποιες πληροφορίες τονίζονται και ποιες δεν περιλαμβάνονται σε αυτή την ενημέρωση;” ακόμα και “Τι σκέφτονται οι φίλοι μου για αυτό;” Αυτές είναι βασικές ερωτήσεις της Παιδείας στα Μέσα (media literacy) που βοηθούν τα παιδιά να αξιολογήσουν τις πληροφορίες, να σκεφτούν πέρα από την επικεφαλίδα ή το clickbait ή το meme και να μάθουν να εξετάζουν πιο βαθιά ένα θέμα

* Αν το θέμα επιφέρει διχασμό στην κοινότητά μας, καλό θα ήταν να αποφεύγουμε τους έντονους χαρακτηρισμούς ή το να αποδίδουμε ευθύνες χωρίς τεκμηρίωση, διότι, ασχέτως από τις πεποιθήσεις μας, ο διχασμός και το μίσος δεν θέλουμε να εδραιωθεί ως συναίσθημα στο παιδί μας, ούτε να διεισδύσει στα σχολεία όπου ίσως εκφραστεί ως σχολικός εκφοβισμός και διάκριση. Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα να νιώθουν ασφαλή εντός και εκτός σχολείου, μακριά από στερεότυπα και διαχωρισμό, λεκτική και σωματική βία

* Είναι σημαντικό να εξηγούμε ότι μετά το γεγονός, πολλοί άνθρωποι τώρα εργάζονται ώστε για να βελτιωθεί η κατάσταση

* Ζητάμε να μην παίρνουν το κινητό στο κρεβάτι τους κατά τη διάρκεια της νύχτας

* Φροντίζουμε τον εαυτό μας για να μπορούμε να φροντίσουμε τα παιδιά μας

* Μοιραζόμαστε τα δικά μας συναισθήματα . Λέμε πως είμαστε λυπημένοι, θυμωμένοι, αναστατωμένοι και δείχνουμε πώς ρυθμίζουμε αυτά τα συναισθήματα αποτελεσματικά

* Παραμένουμε ψύχραιμοι και ήρεμοι, γιατί είμαστε το παράδειγμά τους στη συμπεριφορά, καθησυχάζουμε στο τέλος κάθε συζήτησης και δεν δίνουμε μη ρεαλιστικές υποσχέσεις

* Μερικές φορές δεν έχουμε τις απαντήσεις σε όλα τα γιατί – είναι σημαντικό να τολμούμε να πούμε «Δεν ξέρω γιατί συνέβη αυτό»

* Είμαστε πάντα διαθέσιμοι για αγκαλιές και προσφέρουμε ελπίδα

[Παρόλα αυτά, αν τίποτα δεν δουλεύει για εμάς ή το παιδί μας, αν νιώθουμε δυσφορία ή αν το παιδί εμφανίζει επίμονα σημάδια ψυχικής δυσκολίας για δύο εβδομάδες ή περισσότερες, είναι σκόπιμο να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας]

*Κατερίνα Χρυσανθοπούλου, PhD Media Literacy, ΑΠΘ, MA Cognitive Science, ΕΚΠΑ