Πώς να διακρίνετε τα γεγονότα από τις απόψεις και να αποφύγετε την παραπλάνηση
Ο Δρ Άγγελος Ροδαφηνός εξηγεί γιατί η κριτική σκέψη είναι τόσο σημαντική στις μέρες μας
Λέξεις: Δρ Άγγελος Ροδαφηνός
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς να διακρίνετε τη διαφορά μεταξύ γεγονότων και απόψεων; Πώς να αποφύγετε να ξεγελαστείτε από ψευδείς ή παραπλανητικές πληροφορίες; Πώς να λάβετε καλύτερες αποφάσεις σε έναν περίπλοκο και αβέβαιο κόσμο; Αν έχετε, τότε δεν είστε μόνοι. Πολλοί άνθρωποι αγωνίζονται με αυτές τις ερωτήσεις κάθε μέρα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η κριτική σκέψη είναι τόσο σημαντική.
Για τον μέσο άνθρωπο ο κόσμος είναι ένα αρκετά περίπλοκο μέρος. – P. Zimbardo
Η κριτική σκέψη είναι η ικανότητα ανάλυσης και αξιολόγησης πληροφοριών, επιχειρημάτων και ισχυρισμών χρησιμοποιώντας λογική και αποδεικτικά στοιχεία. Είναι μια απαραίτητη δεξιότητα για όποιον θέλει να είναι καλά ενημερωμένος και να λαμβάνει σωστές αποφάσεις σε έναν περίπλοκο και αβέβαιο κόσμο. Αλλά ποια είναι τα γεγονότα και οι απόψεις και γιατί δεν είναι τα ίδια;
Τα γεγονότα είναι δηλώσεις που μπορούν να επαληθευτούν με παρατήρηση, μέτρηση ή αξιόπιστες πηγές. Για παράδειγμα, “Η Γη είναι στρογγυλή” είναι γεγονός επειδή μπορεί να αποδειχθεί με επιστημονικές μεθόδους. Οι απόψεις είναι προσωπικές πεποιθήσεις, προτιμήσεις ή ερμηνείες που μπορεί να βασίζονται ή όχι σε γεγονότα. Για παράδειγμα, “Η σοκολάτα είναι η καλύτερη γεύση” είναι μια γνώμη επειδή είναι μια υποκειμενική προτίμηση που δεν μπορεί να αποδειχθεί με αντικειμενικές μεθόδους.
Δεν υπάρχουν πολλαπλές αλήθειες και δεν πρέπει να βρούμε την αλήθεια στο μεσαίο έδαφος. Η αλήθεια δεν είναι θέμα γνώμης, αλλά αποδείξεων. Δεν έχουμε καμία υποχρέωση να σεβόμαστε τις απόψεις των άλλων αν είναι αντίθετες με την αλήθεια. Μπορούμε να σεβαστούμε το δικαίωμά τους να έχουν γνώμη, αλλά δεν χρειάζεται να συμφωνήσουμε με αυτό ή να το δεχτούμε ως έγκυρο.
Ο καθένας έχει το δικαίωμα να πιστεύει ό,τι θέλει. Και όλοι οι άλλοι έχουν το δικαίωμα να το βρουν παντελώς γελοίο. – Ricky Gervais
Δυστυχώς, υπάρχει μεγάλη σύγχυση μεταξύ γεγονότων και απόψεων στη σημερινή κοινωνία. Πολλοί άνθρωποι δεν ξέρουν πώς να τα διακρίνουν ή δεν ενδιαφέρονται για τη διαφορά. Μπορούν να πιστεύουν ό,τι θέλουν, ανεξάρτητα από τα στοιχεία. Μπορούν επίσης να επηρεαστούν από διάφορες πηγές ψευδών ή παραπλανητικών πληροφοριών που μπορούν να επηρεάσουν την κρίση και τη συμπεριφορά τους. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Ένας από τους λόγους είναι ότι πολλά παιδιά μετατρέπονται σε μπερδεμένους ενήλικες λόγω των χαοτικών και αντικρουόμενων πληροφοριών που λαμβάνουν καθώς μεγαλώνουν. Μπορεί να συναντήσουν πολλά παραδείγματα γεγονότων και απόψεων που συγχέονται ή διαστρεβλώνονται, όπως:
– Οι γονείς τους λένε ψέματα για τον Άγιο Βασίλη, τη νεράιδα των δοντιών ή το λαγουδάκι του Πάσχα. Αυτοί οι αβλαβείς μύθοι μπορεί να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη τους σε πρόσωπα εξουσίας και να τους κάνουν να αμφισβητήσουν την πραγματικότητα.
– Η θρησκεία τους διδάσκει ότι οι άνθρωποι προέρχονται από τον Αδάμ και την Εύα. Τέτοιες απόψεις μπορεί κάνουν τα παιδιά να αμφιβάλλουν για τα επιστημονικά στοιχεία που παρουσιάζει το μάθημα της βιολογίας στις θεωρίες της εξέλιξης.
– Οι προπονητές τους λένε ότι δεν μπορούν να κολυμπήσουν μετά το μεσημεριανό γεύμα ή ότι η κατανάλωση γάλακτος θα τους κάνει ψηλότερους. Αυτοί οι αβάσιμοι ισχυρισμοί μπορεί να επηρεάσουν τις συμπεριφορά τους και να τους κάνουν επιρρεπείς σε ψευδοεπιστήμες.
– Τα πανεπιστήμια τους διδάσκουν ξεπερασμένες και ανακριβείς θεωρίες από τον Φρόιντ. Αυτά τα παρωχημένα μοντέλα μπορεί να επηρεάσουν την κατανόησή τους για την ανθρώπινη ψυχολογία και να τους κάνουν να αγνοήσουν νεότερες έγκυρες έρευνες.
– Οι ειδικοί και τα φαρμακεία τους πωλούν ψεύτικα προϊόντα και ψευδοεπιστημονικές θεραπείες που δεν λειτουργούν, όπως η ομοιοπαθητική, ο βελονισμός ή οι δίαιτες αποτοξίνωσης. Αυτές οι απάτες μπορεί να σπαταλήσουν τα χρήματα και το χρόνο τους και να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία τους.
Ανακατέψτε λίγο αλάτι και ελαιόλαδο και δεν θα αισθανθείτε πόνο για τα επόμενα 5 χρόνια.
– Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης διαφημίζουν τις υπηρεσίες αστρολόγων, μέντιουμ ή αριθμολόγων. Αυτές οι δεισιδαιμονίες μπορεί να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων και να τους κάνουν να βασίζονται στην τύχη και όχι στη λογική. Παρεμπιπτόντως, ο κ. Κασσελάκης δεν είναι Κριός, όπως νομίζει.
Η Πουλχερία διαβάζει το ζώδιό της καθημερινά. Πιστεύει ότι είναι λέοντας. Δυστυχώς, είναι καρκίνος
– Οι δημοσιογράφοι και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις χωρίς έλεγχο, όπως θεωρίες συνωμοσίας, φάρσες ή προπαγάνδα. Αυτές μπορεί να διαστρεβλώσουν την αντίληψή τους για την πραγματικότητα και να τους καταστήσουν ευάλωτους στην παραπληροφόρηση.
Αυτά είναι μόνο μερικά από τα παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο τα γεγονότα και οι απόψεις μπορούν να συγχέονται ή να χρησιμοποιούνται καταχρηστικά στην κοινωνία μας. Υπάρχουν πολλά περισσότερα παραδείγματα που μπορεί να συναντήσετε στην καθημερινή σας ζωή. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα μαθήματα κριτικής σκέψης πρέπει να περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα σπουδών στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο. Η κριτική σκέψη μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να ξεπεράσουν τη σύγχυση μεταξύ γεγονότων και απόψεων και να αποφύγουν να παραπλανηθούν από ψευδείς πληροφορίες.
Πώς μπορείτε να εξασκήσετε τις δεξιότητες κριτικής σκέψης; Ακολουθούν ορισμένες συμβουλές:
– Κάντε ερωτήσεις και αναζητήστε αποδεικτικά στοιχεία για οποιονδήποτε ισχυρισμό ή επιχείρημα. Μην δέχεστε τίποτα άκριτα. Αναζητήστε πηγές που είναι αξιόπιστες, σχετικές και αμερόληπτες. Ελέγξτε για συνέπεια, ακρίβεια και εγκυρότητα των πληροφοριών.
– Συγκρίνετε διαφορετικές προοπτικές και απόψεις για οποιοδήποτε θέμα. Μην υποθέσετε ότι η δική σας γνώμη είναι η καλύτερη ή η μόνη. Εξετάστε εναλλακτικές εξηγήσεις ή λύσεις που μπορεί να αμφισβητήσουν τις υποθέσεις ή τις πεποιθήσεις σας.
– Αναγνωρίστε λογικές πλάνες και γνωστικές προκαταλήψεις που μπορεί να επηρεάσουν τη συλλογιστική σας. Μην αφήνετε τα συναισθήματα, τις προκαταλήψεις ή τα στερεότυπα να θολώνουν την κρίση σας. Αποφύγετε να βγάζετε βιαστικά συμπεράσματα ή να κάνετε βιαστικές γενικεύσεις βασισμένες σε ανεπαρκή ή αναξιόπιστα δεδομένα.
– Αναλογιστείτε τις δικές σας υποθέσεις και πεποιθήσεις και να είστε ανοιχτοί να τις αλλάξετε εάν αποδειχθούν λανθασμένες. Μην προσκολλάστε στη γνώμη σας μόνο και μόνο επειδή θέλετε να έχετε δίκιο ή να αποφύγετε να παραδεχτείτε ένα λάθος. Να είστε ταπεινοί και πρόθυμοι να μάθετε από τους άλλους.
Πώς εξετάζετε την εγκυρότητα κάθε ισχυρισμού την πρωταπριλιά; Ε, λοιπόν, κάντε το συνήθειο κάθε μέρα.
Η κριτική σκέψη δεν είναι εύκολη, αλλά αξίζει τον κόπο. Μπορεί να σας βοηθήσει να γίνετε ένα πιο έξυπνο, σοφότερο και πιο υπεύθυνο άτομο που μπορεί να σκεφτεί για τον εαυτό του και να κάνει καλύτερες επιλογές στη ζωή. Μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να συμβάλλετε στην πρόοδο της γνώσης και στη βελτίωση της κοινωνίας.
*Ο Δρ Άγγελος Ροδαφηνός είναι Αν. Καθηγητής ΑΠΘ, Συγγραφέας των βιβλίων: Λογική και… Παραλογική, Οι ηλίθιοι είναι ανίκητοι, Από πρίγκιπας βάτραχος και τούμπαλιν
