Η πραγματικότητα για το στρατόπεδο Κόδρα και μια ρεαλιστική πρόταση

Λέξεις: Δημοσθένης Σαρηγιάννης*

Το πρώην στρατόπεδο Κόδρα ενώ βρίσκεται σε μια ιδιαίτερα προνομιακή θέση στο θαλάσσιο μέτωπο του Πολεοδομικού Συγκροτήματος και ενώ από το 1985 στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης, προβλέπεται ως πάρκο υπερτοπικής σημασίας, μέχρι σήμερα καμία παρέμβαση σε αυτήν την κατεύθυνση δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί. Κατά περιόδους βλέπουν το φως της δημοσιότητας εξαγγελίες, προτάσεις, υποδείξεις, οι οποίες σαφώς και δεν μπορούν να έχουν αποτέλεσμα διότι δεν αγγίζουν τα αίτια του προβλήματος.

Η ιστορία του στρατοπέδου Κόδρα, αρχίζει την περίοδο 1915–1918 κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου, όταν εγκαταστάθηκαν τα στρατεύματα των συμμαχικών δυνάμεων. Μετά τη λήξη του πολέμου παραχωρήθηκε στον Ελληνικό Στρατό. Η περιοχή του στρατοπέδου άρχισε να ενδιαφέρει πολεοδομικά τη Θεσσαλονίκη μετά την έλευση των προσφύγων και συγκεκριμένα μετά από το 1926. Στα επόμενα 90 χρόνια η περιοχή δέχθηκε μια απίθανη οικιστική πίεση και έπειτα από ένα πλήθος νομοθετικών ρυθμίσεων, υπουργικών και δικαστικών αποφάσεων, πολλές φορές αντικρουομένων, δημιουργήθηκε το τελικό καθεστώς που ισχύει σήμερα.

Ισχύον Νομικό Πλαίσιο

Το νομικό πλαίσιο δημιουργούν οι παρακάτω νόμοι, αποφάσεις κτλ: α) Ο Ν.1561/85 «Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης», με τον οποίο προβλέπεται στο Κόδρα η δημιουργία πόλου υπερτοπικής σημασίας για αναψυχή, αθλητισμό και πολιτιστικές δραστηριότητες. β) Η Υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 727/Β/24-08-1995) με την οποία τμήμα της έκτασης έχει χαρακτηρισθεί ως «αρχαιολογικός χώρος» γ) Ο Ν2508/1997 ο οποίος προβλέπει χώρο για μουσείο προϊστορικών αρχαιοτήτων και χώρο για ανοικτό θέατρο. δ) Η Απόφαση 288/2003 του ΣτΕ με την οποία ακυρώθηκε η έγκριση της αναθεώρησης του ΓΠΣ του 1999, σε ότι αφορά τις χρήσεις εντός του πρώην στρατοπέδου, οι οποίες είχαν προκύψει από τον προηγηθέντα αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. ε) Η Υπουργική απόφαση ΥΥΠΟ/ΔΝΣΑΚ/43539/1141/28-06-2005 με την οποία ολόκληρη η έκταση έχει χαρακτηρισθεί ως «ιστορικός τόπος» στ) Η Απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος 59280/19-12-2014, (ΦΕΚ 3 ΑΑΠ/15-01-2015), έγκρισης της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) και αναθεώρησης του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου του Δήμου Καλαμαριάς, σύμφωνα με την οποία, στην περιοχή του πρώην στρατοπέδου Κόδρα καθορίζεται χρήση αστικού πρασίνου, με την απαγόρευση οποιασδήποτε επιπλέον δόμησης πλην της υφισταμένης. Στα (16) στρατιωτικά κτίρια που είναι χαρακτηρισμένα ως μνημεία (ΦΕΚ 113ΑΑΠ/28-03-2007) και μόνο σε αυτά επιτρέπεται η εγκατάσταση πολιτιστικών λειτουργιών (πολιτιστικά κέντρα, αίθουσες πολιτιστικών εκδηλώσεων).

Ιδιοκτησιακό καθεστώς

Το ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι πολύπλοκο. Η μεγαλύτερη έκταση ανήκει στο Δημόσιο, ένα τμήμα έχει παραχωρηθεί στον ΑΟΟΑ, δύο τμήματα κατέχει το ΤΕΘΑ στα οποία λειτουργούν οι μονάδες του ΝΑΤΟ και της ΝΔΒΕ και υπάρχουν διάσπαρτες ιδιοκτησίες περίπου 30 στρεμμάτων, οι οποίες πρέπει να απαλλοτριωθούν. Το 2018 ένα τμήμα του δημοσίου, εκτάσεως 204 στρεμμάτων μεταβιβάσθηκε στο Δήμο Καλαμαριάς. Ως προς τα διατηρητέα κτίρια το μόνο που είναι γνωστό αν βέβαια ισχύει μέχρι σήμερα είναι ότι το κτίριο του διοικητηρίου έχει παραχωρηθεί στην «Ελληνική Χαρτοθήκη» και άλλα δύο κτίρια έχουν παραχωρηθεί στην πρώην ΙΣΤ’ εφορεία αρχαιοτήτων.

Υπάρχουσα κατάσταση

Ο στρατός απομακρύνθηκε την δεκαετία του 1990 αλλά ουδείς εκ των ιδιοκτητών, Ελληνικό Δημόσιο (Υπουργείο Πολιτισμού και Κτηματική Υπηρεσία Δημοσίου), και ΑΟΟΑ, προχώρησε σε κάποια ενέργεια προστασίας των κτιρίων όπως ορίζει το άρθρο 3 του Ν 3028/2002 με αποτέλεσμα οι βλάβες των μνημείων να έχουν προχωρήσει σε βαθμό που σε ορισμένα μνημεία να θεωρούνται μη αναστρέψιμες Στα ερειπωμένα κτίρια έχουν βρει καταφύγιο οικογένειες αστέγων οι οποίες ζουν σε κίνδυνο από πιθανή κατάρρευση ετοιμόρροπων δομικών στοιχείων, ή από πρόκληση φωτιάς από αυτοσχέδιες θερμάστρες ή από μολυσματικές ασθένειες λόγω έλλειψης νερού και αποχετευτικού δικτύου Υπάρχει πλήθος κατασκευών που δεν έχουν κριθεί διατηρητέες και πρέπει να απομακρυνθούν, όπως ράμπες αυτοκινήτων, υπολείμματα κατασκευών της ΜΟΜΑ, κιόσκια, σιδηρές κατασκευές κτλ Επίσης υπάρχουν αυθαίρετες κατασκευές και λειτουργίες. όπως περιστερώνες, ορνιθώνες παραπήγματα , κυνοκομείο κτλ, που πρέπει και αυτά να απομακρυνθούν.

Απαιτούμενες ενέργειες

Για να απαλλαγή η έκταση από τα προαναφερθέντα βάρη, και να αποδοθεί ελεύθερη στο Δήμο, πρέπει να γίνουν τα κάτωθι: α) Απαλλοτρίωση των ιδιωτικών εκτάσεων. β) Ακύρωση της παραχώρησης στον ΑΟΟΑ. γ) Απομάκρυνση των δύο στρατοπέδων του ΝΑΤΟ και της ΝΔΒΕ. δ) Καθορισμός χρήσεων στα διατηρητέα κτίρια.

Προτάσεις

Λόγω του καθεστώτος της προστασίας, κάθε παρέμβαση έστω και η ποιο απλή θα είναι εξαιρετικά χρονοβόρα, διότι απαιτεί σύνταξη μελέτης και έγκριση από την αρμόδια εφορεία αρχαιοτήτων. Είναι πολύ πιθανόν οι περισσότερες μελέτες να πρέπει να εγκρίνονται από το Τοπικό Συμβούλιο Αρχαιοτήτων ή από το ΚΑΣ. Η πρόσφατη απόδοση των 204 στεμμάτων, είναι ένα πρώτο σημαντικό βήμα. Τουλάχιστον δημιούργησε την ελπίδα ότι υπάρχει πολιτική βούληση να λυθεί το πρόβλημα. Εφόσον λοιπόν υπάρχει πολιτική βούληση και αρχίσει η διαδικασία άρσης των βαρών, η οποία ούτως ή άλλως θα είναι χρονοβόρα, μπορεί και πρέπει να γίνουν άμεσα κάποιες συγκεκριμένες ενέργειες ως εξής: Α)Γενικός καθαρισμός του χώρου. Να απομακρυνθούν μπάζα, ογκώδη υλικά (τεμάχια από μπετόν, σίδερα κτλ). Να κατεδαφισθούν ετοιμόρροπα τμήματα μη διατηρητέων κτισμάτων, διάφορα παραπήγματα κτλ. Απομάκρυνση των οικογενειών και των μεμονωμένων ατόμων που ζουν και κινούνται επικινδύνως μέσα στα χαλάσματα. Απομάκρυνση του αυθαίρετου κυνοκομείου, των περιστερώνων κτλ Β) Σύνταξη μελέτης για επεμβάσεις σωστικού χαρακτήρα με υποστυλώσεις περιφράξεις κτλ, των διατηρητέων κτιρίων και όποιου άλλου κτίσματος κρίνεται ότι πρέπει να διατηρηθεί. Γ)Μελέτη προσωρινού-γενικού φωτισμού των κτιρίων και του περιβάλλοντος χώρου. Θα ήταν πολύ ωραίο ο φωτισμός να είναι και καλλιτεχνικός.

Με την ολοκλήρωση των τριών αυτών ενεργειών ο χώρος θα γίνει στοιχειωδώς επισκέψιμος.

Για να είναι εφικτή η εξασφάλιση των απαραιτήτων κονδυλίων για τη δημιουργία πάρκου, όπως το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Θεσσαλονίκης και το ΓΠΣ του Δήμου Καλαμαριάς ορίζουν, πρέπει να συνταχθούν ολοκληρωμένες μελέτες. Προϋπόθεση όμως για να συνταχθούν μελέτες, είναι ο καθορισμός των χρήσεων των (16) διατηρητέων κτιρίων. Είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατόν να γίνουν μελέτες επισκευής εάν δεν είναι γνωστή η νέα χρήση των κτιρίων. Ενας στάβλος δεν θα γίνει πάλι στάβλος, αλλά θα πάρει κάποια άλλη χρήση. Ούτε είναι δυνατόν να λειτουργήσει ένα πάρκο μέσα στο οποίο θα υπάρχουν (16) ερείπια στα οποία θα βρίσκουν καταφύγιο περιθωριακά στοιχεία. Οι χρήσεις των κτιρίων θα είναι πολιτισμού και θα εντάσσονται σε μια συνολική αρχιτεκτονική σύνθεση Αυτό θα πρέπει να γίνει στα πλαίσια ενός Αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, ο οποίος να καλύψει και την έκταση του ΝΑΤΟ και της ΝΔΒΕ και της πλαζ και όλη την κατάντη της Ν. Πλαστήρα έκταση μέχρι τη θάλασσα. Κατά την περίοδο προετοιμασίας και ολοκλήρωσης του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού θα πρέπει το θέμα να πάρει δημοσιότητα, με ημερίδες, με συλλογή απόψεων φορέων, κινημάτων αλλά και μεμονωμένων ατόμων. Μόνο έτσι υπάρχει πιθανότητα να αναγκασθεί η πολιτεία να λάβει μέτρα για να απαλλαγεί ο χώρος από τα βάρη που εμποδίζουν την ανάδειξή του σε ένα πάρκο-πνεύμονα πρασίνου.

*Ο Δημοσθένης Σαρηγιάννης είναι Δρ. Πολιτικός Μηχανικός και πρώην αντιδήμαρχος Καλαμαριάς