Πρέπει να προστατέψουμε το κεφάλαιο της χώρας

Λέξεις: Λάζαρος Καραβασίλης

Πρόσφατα ταξίδεψα στην Κροατία, μια χώρα για την οποία δεν είχα κάποια εξωτική αντίληψη, ούτε οποιαδήποτε ρεαλιστική ή μη προσδοκία που έπρεπε να εκπληρώσει. Γνώριζα πάντως πως εν μέσω τουριστικής σεζόν θα έβρισκα μια σχεδόν πνιγηρή κατάσταση, μετά φυσικά και από τις προειδοποιήσεις Κροατών γνωστών και για αυτό πήγα με έναν δισταγμό. Προσωπικά, προσπαθώ να αποφεύγω την μαζική τουριστική εμπειρία, όπως αυτή ορίζεται σε παγκόσμιο επίπεδο, και να κάνω τουρισμό λιτό, οικονομικό, και ανεπηρέαστο από το σύγχρονο πλαίσιο των διακοπών.

Φτάνοντας συνειδητοποίησα πως οι συνθήκες που μου είχαν περιγράψει έβρισκαν ένα μικρό αντίκρισμα στη πραγματικότητα. Μικρό αλλά σημαντικό αν σκεφτεί κανείς πως η Κροατία είναι μια μικρή χώρα και οποιαδήποτε σύγκριση με τον τουρισμό στην Ελλάδα είναι μάλλον αδόκιμη προς το παρόν. Εκεί άρχισα να σκέφτομαι και εγώ τον ρόλο μου ως επισκέπτης μιας χώρας, τον αντίκτυπο που αφήνω, την συνδιαλλαγή μου με την τοπική κοινωνία και πόσο επιζήμια η όχι είναι η παρουσία μου. Σκέψεις φυσικά που δεν βρήκαν συγκροτημένες και οριστικές απαντήσεις, αλλά που μου έδωσαν την αφορμή για αναστοχαστώ λίγο παραπάνω και να διαβάσω το βιβλίο της Pacheco για την διαμόρφωση των εργασιακών σχέσεων στην τουριστική βιομηχανία της Ισπανίας, που ελάχιστα διαφέρει από την ελληνική εμπειρία.

Η Pacheco στο πλαίσιο της διδακτορικής της έρευνας, έκανε μια καταγραφή των συνθηκών στις οποίες δουλεύουν οι υπάλληλοι ενός υπερπολυτελούς ξενοδοχείου στη Βαρκελώνη, μια πόλη- σήμα κατατεθέν των επιπτώσεων του αχαλίνωτου υπερτουρισμού. Έκανε συνεντεύξεις, μπήκε ως μυστική στις συναντήσεις μεταξύ υπαλλήλων και ανώτατων διοικητικών, κατέγραψε, και χρησιμοποίησε τον θεωρητικό πλούτο που υπάρχει για να προσδώσει μια αποτύπωση του παρασκηνίου στο θεαματικό προσωπείο του σύγχρονου τουρισμού. Μέσα απο αυτή την σχεδόν ανθρωπολογικού τύπου έρευνα, όπως αναφέρει το οπισθόφυλλο, η Pacheco εμβαθύνει στον ταξικό χαρακτήρα που χαρακτηρίζει την βιομηχανία τουρισμού και τις αντιθέσεις που σχηματίζονται ακόμη και ανάμεσα στους υπαλλήλους. Είναι χαρακτηριστικό πως υπάλληλοι, όπως καμαριέρες, σερβιτόροι, ρεσεψιονίστ, δεν μπορούν να έχουν κοινά σημεία με το διοικητικό κλιμάκιο του ξενοδοχείο, ακόμη και αν η αμοιβή τους είναι στο ίδιο επίπεδο. Είναι επίσης χαρακτηριστικό πως η ταξικότητα συνδέεται με τη χωρικότητα, καθώς οι εργαζόμενοι δεν έχουν πρόσβαση σε ορισμένους χώρους του ξενοδοχείου με στόχο τη διατήρηση της τουριστικής εμπειρία του πελάτη, αδιάβλητη από το εργασιακό ‘παρασκήνιο’. Ας το σκεφτούμε λίγο αυτό.

Εδώ έρχεται σαν επιστέγασμα και η πολιτισμική διάσταση. Η κουλτούρα του τουρισμού και η συνεχής παρασκευή του ξενοδοχειακού προϊόντος με στόχο την ευτυχία του επισκέπτη, χρησιμοποιείται από το κεφάλαιο του ξενοδοχείου ως εργαλείο για την εξάλειψη των ταξικών διαφορών. ‘Όλοι προσπαθούμε για να κάνουμε το ξενοδοχείο πετυχημένο’ είναι το εργασιακό πνεύμα, όπως μας ενημερώνει ο CEO και οι υφιστάμενοι του, που κρύβει και την υπόσχεση πως η τουριστική ευτυχία θα μετατραπεί σε ατομική ευτυχία των υπαλλήλων. Αυτή η φαντασία γεννά και εκθρέφει την ατομικιστική επιτυχία που δεν εδρεύει στο συλλογικό, αλλά μόνο στις δυνάμεις του ατόμου, το οποίο αν τα καταφέρει σκληρά και με δουλειά, ίσως να γίνει και αυτό επιτυχημένο στον τουριστικό τομέα, διαλύοντας οποιαδήποτε έννοια ταξικότητας και συντροφικότητας στη πορεία της. Ο ταξικός χαρακτήρας των ξενοδοχοϋπαλλήλων κατακερματίζεται, και ο καθένας σχηματίζει μια διαφορετική άποψη για το που ανήκει όχι απαραίτητα συνυφασμένη με τις αντικειμενικές οικονομικές και εργασιακές συνθήκες του, αλλά με τις προσδοκίες και τις βλέψεις του. Αν δουλέψω σκληρά ίσως μια μέρα να γίνω σαν τον CEO του ξενοδοχείου. Μια ανατροφοδοτούμενη φαντασίωση.

Ο αναστοχασμός της Pacheco όμως δεν αναλώνεται μόνο στον ταξικό χαρακτήρα και στο επίπεδο των εργασιακών σχέσεων. Αποτυπώνει μια συνολική αποτίμηση της εμπειρίας του τουρισμού και της διαβρωτικής αντανάκλασης που έχει πάνω στους χώρους, στους κατοίκους, στον ίδιο τον κοινωνικό ιστό. Νεκροί χρόνοι, ζωές που αφιερώνονται ολοκληρωτικά στη δουλειά προκειμένου να επιβιώσουν, μείωση προσδοκιών και συνεχής ανταγωνισμός σε μια βιομηχανία που τρέφεται από αυτόν. Φανταστείτε τώρα αυτή την συνθήκη διευρυμένη στη κλίμακα μιας χώρας, ενός ολόκληρου κράτους που αντιμετωπίζει τους κατοίκους και την ίδια τη ζωή ως τουριστικό προϊόν προς πώληση. Σας θυμίζει κάτι;

Εντελώς συγκυριακά, όταν ξεκίνησα να γράφω αυτό το κείμενο, έπεσα πάνω στην ανακοίνωση εργοδοτικών σωματείων στο τουριστικό τομέα στη Ρόδο απέναντι στη πρωτοβουλία σωματείων εργαζομένων να εμποδίσουν την άφιξη του Crown Iris και των Ισραηλινών επιβατών του στο νησί. Η ανακοίνωση τόνισε πως οποιαδήποτε πράξη αντίστασης όχι μόνο είναι ‘αντιδημοκρατική και επικίνδυνη’, αλλά διακινδυνεύει όσα ‘με κόπο έχουμε χτίσει και υπηρετήσει όλοι τόσα χρόνια’. Είναι πολύ εύλογο να αναρωτηθεί κανείς σε ποιόν αναφέρεται αυτό το πρώτο πληθυντικό, καθώς οι ίδιοι οι υπάλληλοι δηλώνουν πως δεν διατίθενται να βάλουν τα τουριστικά κέρδη πάνω από μια γενοκτονία. Σε μια άλλη ένδειξη της ταξικότητας των εργασιακών σχέσεων, οι εργοδότες τάσσονται αναφανδόν υπερ του κέρδους πάση θυσίας χωρίς καμία ενσυναίσθηση για την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.

Άλλωστε, τι είναι μπροστά στα κέρδη, μια γενοκτονία;

*Ο Λάζαρος Καραβασίλης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής