Και μετά το Δείπνο της άνοιξης… τι;

του Γιώργου Ι. Συνεφάκη – Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή – Τμήμα Αρχιτεκτόνων

Εικόνες: Κατερίνα Αλεξάνδρου

Καινούριους τόπους δεν θα βρεις, δεν θάβρεις άλλες θάλασσες. Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς Και μες στα ίδια σπίτια αυτά θα ασπρίζεις

Κ. Καβάφης «Η Πόλις»

Η οθόνη βούλιαζε, το πλήθος σάλευε, οι εικόνες ξεχύνονταν με μιάς. Και όλες οι αντένες μιας γης χτυπημένης, διαδίκτυα και κάμερες από παντού. Γλυκά μας νανουρίζουν κι εμείς ανεβαίνουμε, ψηλά στους βασιλιάδες τ’ ουρανού. Ποιοί στ’ αλήθεια είμαστε εμείς και πού πάμε, με χίλιες δυο εικόνες στο μυαλό; Προβολείς μας στραβώνουν και πάμε, ουρλιάζουν τα πλήθη, καμπάνες ηχούνε, κι οι ύμνοι τους τραντάζουν το ναό, παραφράζοντας τον Σαββόπουλο.

Ήταν απίστευτη η επιτυχία της βραδυάς του Δείπνου της Άνοιξης, που ακόμη και η πιο αχαλίνωτη αισιοδοξία δεν τολμούσε να το σκεφτεί. Ενώ την ίδια μέρα είχε τρεις μεγάλες εκδηλώσεις στην πόλη, καθώς επίσης και την τελετή έναρξης του Ευρωπαϊκού πρωταθλήματος ποδοσφαίρου, περί τους 5.000 πολίτες ήρθαν οικογενειακώς στην Αλεξάνδρου Σβώλου, έπαιξαν με τα παιδιά τους χωρίς το άγχος των αυτοκινήτων, γνωρίστηκαν μεταξύ τους, μίλησαν, κάθισαν, έφαγαν, ήπιαν, τραγούδησαν, χόρεψαν, χάρηκαν, πέρασαν όμορφα. Κι όλα αυτά σε ένα επίμηκες τραπέζωμα επί του οδοστρώματος, που μετατράπηκε για λίγες ώρες σε πεζόδρομο-πεδίο βολής χαράς και ψυχικής ανάτασης.

Μουσικές ομάδες κατέθεσαν το έγχορδο και το πνευστό τους κέφι, καλλιτέχνες έβαψαν στάσεις λεωφορείων και διαβάσεις με το χαμόγελό τους, δεξιοτέχνες έπαιξαν τα δάχτυλά τους με την φωτιά, παιδάκια ζωγράφισαν τις εμπνεύσεις τους. Κι όλα αυτά δωρεάν και χωρίς καμμία οικονομική επιβάρυνση ούτε ενός ευρώ για τον Δήμο. Να’ ναι καλά ο ρεφενές των κατοίκων και επαγγελματιών της Γειτονιάς και η αυτοοργάνωση τους, ένα σαφές δείγμα των δυνατοτήτων της βάσης της κοινωνικής πυραμίδας, όταν το αποφασίζει και το επιδιώκει, έστω παρακινούμενη από μια χούφτα αιθεροβαμόνων.

Επρόκειτο ουσιαστικά για μία κοινωνική Re-Σβωλού-tion.

Η κοινωνία της θεοποιημένης εικόνας που ζούμε, απαιτούσε να προστρέξουν τα μέσα ενημέρωσης και να απαθανατίσουν το γεγονός, πράγμα που έγινε κατά κόρον, διαχέοντας την είδηση urbi et orbi, καθιστώντας με τον τρόπο αυτό το λεγόμενο νεοελληνιστί event της Σβώλου viral.

Το ωραίο όμως διαρκεί λίγο, έστω κι αν δεν τελειώνει πάντα με πόνο, όπως λέει το άσμα. Η νύχτα η καλή είναι εφήμερη. Την άλλη μέρα το πρωί, η Γειτονιά επέστρεψε στα καθημερινά της μπάγια. Όλα επανήλθαν με περισσή άνεση και με νωχελική φυσικότητα στην θέση τους. Τα διπλοπαρκαρισμένα αυτοκίνητα, ακόμη και στις στάσεις των λεωφορείων και επάνω στις στροφές, επανήλθαν «αυτοδικαίως» στην θέση τους. Οι τροχονόμοι ξέχασαν λόγω αφηρημάδας τους δρόμους της γειτονιάς. Η συνήθης ψιλοκατάληψη των πεζοδρομίων από τα τραπεζοκαθίσματα, που συχνά καταλαμβάνουν και τις οδεύσεις των τυφλών, επανήλθε μετά το διάλειμμα στα «κεκτημένα» της. Το βλέμμα των πεζών, έφυγε από τα μπαλόνια και τις ζωγραφιές των παιδιών και καρφώθηκε πάλι αναπόφευκτα στις βάρβαρες «αυθόρμητες καλλιτεχνικές ανησυχίες» των νεοβανδάλων, οι οποίοι εκσπερματίζουν σπρέϋ γενικώς και αδιακρίτως, αφήνοντας τις πολύχρωμες κουτσουλιές τους στους τοίχους των κτιρίων, στα μάρμαρα, στις κόχες των νεοκλασικών και στους αρχαιολογικούς χώρους. Ακόμη και ο γεροπλάτανος της πλατείας Ναβαρίνου έχει πέσει θύμα της μουντζουρολαγνείας των επιγόνων του Ηρόστρατου. Η κινητικότητα των κατοίκων έφυγε από την στάθμη της γης και από τα κατώφλια και επανήλθε στην ραθυμία της βωβής κατακόρυφης επικοινωνίας του ασανσέρ στα επταώροφα. Ξύπνησε από την σιέστα της η μαραμένη μας καθημερινή αστική θαλπωρή. Συνηθίσαμε πλέον την ασχήμια και φοβάμαι πως αρχίζουμε να της μοιάζουμε.

Στην διαδικασία της εφαρμογής αυτού του οράματος του Δείπνου, που εμπνεύστηκε πριν 3 χρόνια κάποιος επώνυμος σεμνός άνθρωπος, ο οποίος θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του και στην οποία είχα στα οργανωτικά κάποια ελάχιστη προσφορά, εμφανίστηκαν όλα τα φαινόμενα της σύγχυσης που επικρατεί μεταξύ κρατικών και δημοτικών αρχών, με τις επικαλύψεις των αρμοδιοτήτων τους, με τα πινγκ-πονγκ των αντιφατικών τους επιλογών και με την γραφειοκρατική τυπολατρία που διέπει το ανάλογο θεσμικό μας πλαίσιο. Το θέμα και το θέαμα σώθηκε αλά ελληνικά, δηλαδή η μεσογειακή μας ευελιξία, η διασταλτική ερμηνεία της φαινομενικής ακαμψίας κάποιων κανονιστικών άρθρων, η παρεΐστικη νοοτροπία και οι γνωριμίες μας, ο υπερβατικός εθελοντισμός κάποιων, αλλά κυρίως η υποσυνείδητη παραδοχή όλων των ενδιαφερομένων, θεσμικών προσώπων και οργανωτών, ότι τελικά νόμος είναι το δίκιο του ευγενούς και του ωραίου δρώμενου.

Ωστόσο, όλα αυτά δημιουργούν μία αγχωτική και φθοροποιό ατμόσφαιρα, απονευρώνουν και αποκαρδιώνουν, έστω κι αν τελικά πεισμώνουν. Τέτοιες εκδηλώσεις, τέτοια λαϊκά δρώμενα, θα έπρεπε να είναι αυτονόητα αποδεκτά, αν όχι και ζητούμενα, από όλα τα εμπλεκόμενα θεσμικά μέρη, τον Δήμο, την Τροχαία και τις όποιες άλλες αρμόδιες Υπηρεσίες, τοπικές, περιφερειακές και κρατικές.

Μετά την πτώση της αυλαίας, μπαίνει λοιπόν τώρα το ερώτημα: Εντάξει ως εδώ, μια χαρά εκδήλωση ήταν. Και μετά;

Θα μείνει ως ακόμη ένα απλό εφάπαξ ή έστω ενιαύσιο και εφήμερο μπαμ; Θα λειτουργήσει ως μία βαλβίδα εκτόνωσης μιάς μουντής καθημερινότητας που το σύστημα διαχείρισης των κοινών της πόλης θα την απορροφήσει, χτυπώντας με συγκατάβαση φιλικά στην πλάτη τους ανθρώπους που το οραματίστηκαν και το υλοποίησαν για 3^η συνεχή χρονιά; Θα μείνει μόνον η γλυκειά γεύση μιάς όμορφης βραδiάς; Θα είναι απλώς ένα ποτήρι νερό που ξεδίψασε στιγμιαία τον κόσμο ή θα είναι η απαρχή της δημιουργίας ενός πολιτιστικού κρουνού με αέναη ροή που θα ποτίζει την ζωή μας σταθερά με τις ποιότητες της ζωής που μας στέρησαν;

Η γειτονιά δεν αποτελεί ένα άθροισμα κτισμάτων, είναι κάτι πολύ παραπάνω. Είναι η αποτύπωση στον χώρο του συνόλου των εκφράσεων της κοινωνίας των πολιτών της που την βιώνουν. Είναι το τρίπτυχο της κατοικίας τους, της εργασίας τους και της αναψυχής τους (με την έννοια της σύνθετης ανάτασης της ψυχής). Είναι η όσμωση όλων των παραμέτρων αυτών που συμβάλλουν στο «ευ ζην». Πόσω μάλλον σε μία Γειτονιά-ιστορικό τμήμα της Πυρικαύστου ζώνης της Θεσσαλονίκης. Η Σβώλου των 5-6 ιστορικών εκκλησιών, της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, του Ιπποδρομίου, της πλατείας Ναβαρίνου, του συγκροτήματος του Γαλερίου, των ιστορικών σχολικών κτιρίων, των 4 διαχρονικά ονομάτων (Κισσάβου, Πολωνίας, Πρίγκηπος Νικολάου και το σημερινό), δεν είναι κάποιος απλός δρόμος. Είναι Γειτονιά χωρίς Σύνορα. Είναι δοχείο κοινωνικής ζωής. Όπως και -συμβολικά μιλώντας- η κάθε Γειτονιά Σβώλου της πόλης.

Πρέπει επομένως, αυτόν τον κόσμο της Γειτονιάς, που από την ανταπόκρισή του στο Δείπνο φάνηκε να διψάει γι’ αυτό το κάτι έκτακτο, το κάτι πολύτονο, το κάτι διαφορετικό, που να σπάει την ρουτίνα της καθημερινότητας του, οι ταγοί της πολιτείας να τον νοιάζονται, να τον υπολογίζουν, να τον σέβονται και να τον στηρίζουν. Να τείνουν ευήκοον ους στις ιδέες των πολιτών της Γειτονιάς. Να ασπάζονται και να αγκαλιάζουν τις πρωτοβουλίες τους. Να τους παρέχουν κάθε διευκόλυνση και κάθε διαθέσιμο μέσον σε υλικοτεχνική υποδομή και όχι μόνον. Οι πολίτες έχουν φωνή, έχουν ανάγκες και επιθυμίες, έχουν διάθεση για βελτίωση της ζωής τους. Απαιτούν ουσιαστική πλαισίωση των πρωτοβουλιών τους και στήριξη. Οι γενικόλογες, εμφαντικές και μεγαλόστομες εξαγγελίες συμπαράστασης χωρίς αντίκρισμα, έχουν πλέον ολοκληρώσει τον κύκλο τους, ιστορικά και μικροπολιτικά.

Επομένως, θα είναι μέγα λάθος εάν το Δείπνο της Άνοιξης θεωρηθεί και παραμείνει ως ένα στιγμιαίο και εφήμερο γεγονός, ή ως ένα εφάπαξ ποιοτικό εκτονωτικό 5ωρο πυροτέχνημα. Θα πρέπει οι κάτοικοι και οι επαγγελματίες της Σβώλου, να συγκροτήσουν ένα πλαίσιο συνέχειας των κινήσεων και δράσεών τους, ώστε να εντείνουν τις προσπάθειες αναβάθμισης της Γειτονιάς τους. Η άνεση των κινήσεων των πεζών, η ανεμπόδιστη προσπελασιμότητα σε κάθε σημείο, η εύρυθμη καθημερινή λειτουργία της σχέσης πεζών-οχημάτων, η ευπρέπεια της δημόσιας εμφάνισης του κτιριακού της δυναμικού, η συντήρηση των αρχαιολογικών χώρων, η καθαριότητα, η προστασία των ευαίσθητων ηλικιών, η πολιτιστική αξιοποίηση των ελεύθερων χώρων, είναι τα βασικά σημεία στα οποία θα πρέπει η πίεση των κατοίκων προς τους δημόσιους και δημοτικούς φορείς να είναι διαρκής και έντονη, ώστε αυτοί να ενσκήπτουν επ’ αυτών, εκόντες-άκοντες.

Η σύσταση ενός μεικτού συντονιστικού και υπεύθυνου οργάνου, αποτελούμενου από εκπροσώπους της Α’ Δημοτικής Κοινότητας, του κεντρικού Δήμου και των κατοίκων, θα κατοχυρώσει θεσμικά μία νέα και εξωστρεφή φιλοσοφία διαχείρισης του αστικού χώρου. Το όργανο αυτό θα αναλάβει να διαχειρίζεται κάθε παράμετρο της κοινωνικής και πολιτιστικής τοπικής ζωής, σε μόνιμη βάση. Είναι ο μόνος τρόπος αναθέρμανσης της λαϊκής συμμετοχής στην λειτουργική, ποιοτική και πολιτιστική αποτύπωση της έκφρασης της βάσης της κοινωνικής πυραμίδας στον αστικό χώρο.

Αν πετύχει αυτό το πιλοτικό μοντέλο της Σβώλου -και δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος αποτυχίας, αν ξεκινήσει υγιώς, χωρίς βλέψεις και χρήσεις πολιτικών ή άλλου τύπου εφαλτηρίων εκατέρωθεν-, θα θέσει στέρεες βάσεις και θα ενδυναμώσει την συσπείρωση της κοινωνικής βάσης, την περαιτέρω επαύξηση της συμμετοχής και της αλληλεγγύης, τον σεβασμό του δημόσιου χώρου και θα δημιουργήσει μία καινούργια σχέση μεταξύ κατοίκων και πόλης, που είναι και το ζητούμενο τελικά.

Πόλη είναι η προβολή της ιστορίας στο έδαφος. Και την ιστορία την γράφουν οι πολίτες. Ας μην επιτρέψουμε να μας την διηγούνται άλλοι, μέσω τηλεοπτικού ή γενικότερα μηντιακού τηλεβόα.

Γρήγορα λοιπόν, πριν ξεθωριάσουν οι εικόνες.