Προїστορική τέχνη VS πυρηνικά απόβλητα

Λέξεις: Ioanna Lu

Τί αποτύπωμα θα αφήσει ο σύγχρονος sapiens ως κληρονομιά στην ανθρωπότητα; Αυτό των πυρηνικών αποβλήτων;

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τη νέα ενεργειακή κρίση που επακολούθησε, πολλοί παραμέρισαν τους κινδύνους που εγκυμονεί η χρήση πυρηνικής ενέργειας μπροστά στο όφελος που αποφέρει ως φτηνή κι εύκολη λύση. Είναι όμως πράγματι έτσι;

O περιπατητής, συγγραφέας και εικονογράφος Ετιέν Νταβοντό (Étienne Davodeau), στο πολιτικο-φιλοσοφικό γραφικό μυθιστόρημά του, «Το δικαίωμα του εδάφους» (γαλλικός τίτλος Droit du sol, εκδ. Futuropolis**) που κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 2019, μας περιγράφει ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο και στον χώρο, μια διαδρομή 800 χλμ που διάνυσε με τα πόδια, μ’ένα σακίδιο στον ώμο, με σκοπό να συγκρίνει δύο διαφορετικά ανθρώπινα αποτυπώματα : εκείνο της προїστορικής τέχνης των σπηλαίων και αυτό των πυρηνικών αποβλήτων που εμείς οι σύγχρονοι πολιτισμένοι sapiens θέλουμε να θάψουμε κάτω από τη γη, εκεί που τώρα βρίσκεται ένα δάσος…

11 Ιουνίου 2019. Ο συγγραφέας και εικονογράφος Ετιέν Νταβοντό ξεκινάει την περιήγησή του μ’ένα σακίδιο στην πλάτη, διασχίζοντας χωράφια και λαγκάδια και σκαρφαλώνοντας σε λόφους και βουνοκορφές με κατεύθυνση έναν ιερό τόπο της προїστορίας, το σπήλαιο Πες Μερλ (Pech Merle), που βρίσκεται στην καρδιά της κοιλάδας Σελέ (Célé), στην περιοχή Μέσα Πυρηναία (Midi Pyrénées).

Εκεί οι πρωτόγονοι homo sapiens, πριν από 25.000 χρόνια, άφησαν ένα αποτύπωμα τεράστιας πολιτιστικής αξίας : προїστορικές ζωγραφιές που αναπαριστούν ανθρώπινες φιγούρες, καθώς και τα αποτυπώματα των χεριών τους, αλλά και φιγούρες ζώων, μαμούθ, βίσωνες, κεφάλια ελαφιών… Μέσα στις σκοτεινές στοές αυτού του μεγάλου παλαιολιθικού σπηλαίου με ασβεστολιθικά κονιάματα και σταλαγμίτες ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει 69 μορφές ζώων και 13 ανθρώπινες, διάφορα γεωμετρικά και ιερογλυφικά χαραγμένα μοτίβα, καθώς και τις εκπληκτικές κόκκινες συνθέσεις στο «κόκκινο δωμάτιο» με τα αποτυπώματα χεριών.

Ο Νταβοντό, καθώς βαδίζει προς το σπήλαιο, θυμάται την πρώτη φορά που το είχε επισκεφτεί, πριν πολλά χρόνια, όπου αποτυπώθηκε στη μνήμη του η μορφή ενός μαμούθ. Επαναφέρει νοητά την εικόνα του, το σχήμα, τη δυναμική του λαιμού του επιβλητικού ζώου, τους χαυλιόδοντές του και το κεφάλι, που με τη στάση που του έδωσε ο προїστορικός ανώνυμος καλλιτέχνης, υποδεικνύει επιμονή, πείσμα στη ζωή, στην επιβίωση, ενάντια στις αντίξοες συνθήκες της φύσης.

Το ζωγραφίζει τώρα πάλι με μολύβι, φτιάχνει το σκίτσο, σα να θέλει να επαναφέρει το σχέδιο αυτό από την προїστορία στο σήμερα. Αναρωτιέται : «Τί ξέρουμε για εκείνον που το ζωγράφισε; ».

«Όλα τα σχέδια, του εξηγεί ο συντηρητής του σπηλαίου Μπερτράν Ντεφουά (Bertrand Defois), ο οποίος δέχτηκε να κάνει μέρος της διαδρομής μαζί του, φτιάχτηκαν από sapiens, από Kρο-μανιόν που έζησαν στην παλαιολιθική εποχή. Οι πρώτοι που ήρθαν από την Αφρική πριν από 40.000 / 45.000 χρόνια, ήταν κυνηγοί, αρκετά γεροδύναμοι, είχαν καλό σχετικά μέγεθος κι ένα προσδόκιμο ζωής που έφτανε τα πενήντα περίπου χρόνια».

«Αυτοί έφεραν την τέχνη της ζωγραφικής των σπηλαίων, τα παλαιότερα δείγματα της οποίας χρονολογούνται από 36.000 χρόνια πριν και μπορεί κανείς να τα θαυμάσει σήμερα στο σπήλαιο Σωβέ, στην περιοχή της Αρντές. Πρόκειται για σχέδια συμβολικά, όχι αναπαραστατικά, κι αυτό ακριβώς είναι το πιο αξιοθαύμαστο».

Όπως του εξηγεί ο συντηρητής του σπηλαίου, το μαμούθ που ο Ετιέν Νταβοντό θυμάται ακόμη από την πρώτη του επίσκεψη, είναι μέρος της « Μαύρης φρίζας » όπως ονομάζεται, δηλ. του διακοσμητικού διαζώματος μήκους επτά μέτρων, με αναπαραστάσεις ζώων, όπως μαμούθ, βίσωνες κι άλογα. Σήμερα οι επιστήμονες θεωρούν ότι όλες οι παραστάσεις φτιάχτηκαν από έναν μόνο καλλιτέχνη και μάλιστα μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, μιας – μιάμισης ώρας το πολύ. Παρ όλα’αυτά, πέρα από το βασικό περίγραμμα, τα σχέδια έχουν αρκετές λεπτομέρειες, οπότε μιλάμε για μια ολοκληρωμένη καλλιτεχνική σύνθεση.

«Στη σπηλιά αυτή ο σύγχρονος άνθρωπος, γράφει ο Νταβοντό, ανακαλύπτει την κοιλιά του κόσμου, έναν χώρο όπου οργανώθηκε η δημιουργία του κόσμου». Οι ανώνυμοι προїστορικοί καλλιτέχνες των σπηλαίων παραδόξως δεν ζωγράφιζαν τα ζώα που κυνηγούσαν, όπως τους τάρανδους. Τα σκοτεινά σπήλαια που φωτίζονταν μονάχα από την τρεμάμενη φλόγα ενός δαδιού προκαλούσαν δέος, μυστήριο, αποκτώντας έτσι πνευματικότητα…

Ο Γάλλος περιηγητής συνεχίζει την πορεία του και μαζί μ’αυτήν τη συγγραφή και την δημιουργία του γραφικού μυθιστορήματός του που, όπως σημειώνει, παίρνει ψυχή και σώμα καθώς περπατάει.

Από το σπήλαιο Πες Μερλ διασχίζει την ορεινή περιοχή του Μασιφ Σαντράλ και το Μορβάν, περνά από την πόλη Αβαλόν κι από το Μονμπάρ Σατιγιόν Σιρ Σεν (Montbard Châtillon Sur Seine), πριν φτάσει στην περιοχή του Μπυρ (Bure).

Στη διαδρομή αυτή συναντά διάφορους ανθρώπους, εκ των οποίων κάποιους τυχαία, όπως τον Τζεφ που τυγχάνει να είναι και θαυμαστής του έργου του, αλλά και περιπατητής και ο οποίος τρέφει ιδιαίτερη αγάπη για την οροσειρά και τα δάση του Μορβάν.

Με λύπη εξηγεί στον συγγραφέα ότι πλέον τα φυλλοβόλα δέντρα αντικαθίστανται όλο και περισσότερο από κωνοφόρα, που είναι πιο προσοδοφόρα για τον εμπόριο ξυλείας (κυρίως από πεύκα της αμερικάνικης ποικιλίας Douglas). Έτσι τα εδάφη γίνονται πιο όξινα και τα τοπία ομογενοποιούνται.

Άλλους περιπατητές ο συγγραφέας τους συναντά σε συγκεκριμένα σημεία της διαδρομής, όπως πχ τον Μισέλ Λεμπά (Michel Labat), τέως δημοτικό σύμβουλο, που ήταν από τους πρώτους που κινητοποιήθηκαν ενάντια στο «πρότζεκτ Cigéo».

Το πρόγραμμα αυτό έχει σα μακροπρόθεσμο πλάνο την ταφή (από το 2030 και μετά) πυρηνικών αποβλήτων υψηλής και μέσης ραδιενέργειας, προερχόμενων από πυρηνικούς σταθμούς της EDF στην περιοχή Μπυρ. Τα απόβλητα αυτά θα συσσωρεύονται κάτω από τη γη, χωρίς όμως να υπάρχει συγκεκριμένο σχέδιο διαχείρισης μετά από την ταφή τους, αφήνονται έτσι, ως … παρακαταθήκη κληρονομιά στις επόμενες γενιές την ευθύνη να βρουν λύσεις για το πώς να τα διαχειριστούν, χωρίς μάλιστα να έχουν μελετηθεί τα ρίσκα πιθανών διαρροών που μπορεί να προκύψουν μετά από σεισμούς, πυρκαγιές, πλημμύρες σ’αυτά τα εύθραυστα υπεδάφοι από άργιλο…

Ήδη μέσα στα πλαίσια αυτού του προγράμματος, έχει αρχίσει η αλλαγή χρήσης της γης στη γύρω περιοχή, η «ανταλλαγή δασών», όπως την ονομάζουν που ξεκίνησε το 2015. Έτσι, ένα μεγάλο μέρος των δασών της περιοχής Λεζύκ (Lejuc) παραχωρήθηκε στην Άντρα (Andra : Agence Nationale pour la Gestion des Déchets Radioactifs = εθνική εταιρία διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων) κι εκείνη παραχώρησε με τη σειρά της άλλα κομμάτια γης, πχ. χωράφια. Αυτές οι «ανταλλαγές» έγιναν με άκρα μυστικότητα.

Παρά τις κινητοποιήσεις κατοίκων, ακτιβιστών και οικολόγων, η γαλλική εταιρία διαχείρισης αποβλήτων κατάφερε έτσι να περάσει στην ιδιοκτησία της 20.000 στρέμματα…

Ο Νταβοντό, συνεχίζοντας τη διαδρομή του αναρωτιέται: «πώς να προειδοποιήσουμε τους sapiens που θα ζήσουν μετά από εμάς, στους επόμενους αιώνες, γι’αυτό το κακό δώρο που τους αφήνουμε εδώ, σ’αυτά τα χώματα όπου τώρα βρίσκεται το δάσος Λεζύκ, ότι στο μέλλον θα τα μετατρέψουμε σε τάφο αποβλήτων;»

Φτάνοντας τελικά στο τέλος του προορισμού, ο συγγραφέας και εικονογράφος τοποθετεί το σακίδιό του κάτω, στο χώμα, σα μια συμβολή κίνηση, στο έδαφος πάνω στο οποίο ζούμε όλοι, οι προηγούμενοι από εμάς, που έφυγαν κι άφησαν ήδη το αποτύπωμά τους, κι εμείς, που θα αφήσουμε τα δικά μας στις επόμενες γενιές…

Στην Ελλάδα δεν έχει δυστυχώς μεταφραστεί κανένα γραφικό μυθιστόρημα του Ετιέν Νταβοντό. Κυκλοφορεί όμως από τις εκδόσεις Πολιτεία η αγγλική μετάφραση του βιβλίου του Les ignorants (The Initiates) :

Στη Γαλλία μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Futuropolis το νέο του γραφικό μυθιστόρημα με τίτλο Λίγηρας (Loire), μια συγκινητική ιστορία που εκτυλίσσεται στις όχθες του ποταμού Λίγηρα και που αναφέρεται στα τοπία του, στη δύναμή του και τη μαγεία του, στη φύση, στους ανθρώπους και στις ιστορίες τους…

*Η Ioanna Lu (Ιωαάννα Βασιλακοπούλου) αφού σπούδασε και δούλεψε για λίγα χρόνια ως δημοσιογράφος στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκε μόνιμα το στη Γαλλία όπου ζει από το 1998. Είναι διδάκτορας γαλλικής φιλολογίας και πολιτισμού με ειδίκευση στην ταξιδιωτική φιλολογία του 19ου αι.  (Paris IV Sorbonne). Γράφει ποιήματα νουβέλλες και μυθιστορήματα στα γαλλικά και ελληνικά. Στην ποιητική της συλλογή που έχει γράψει στα ελληνικά και που φέρει τον τίτλο «Τα Άνθη του Καλού», περιλαμβάνονται ποιήματα που αναφέρονται στις πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές και πλημμύρες, καθώς και στην ερήμωση των καλλιεργειών ελαιόδεντρων. Ελπίζει να διαβαστεί σύντομα από το ελληνικό κοινό…

**Ο τίτλος αυτός είναι και λογοπαίγνιο, γιατί ο όρος «droit du sol» χρησιμοποιείται στην απόδοση της ιθαγένειας μιας χώρας σε άτομα που γεννήθηκαν στην επικράτειά της. Όμως εδώ το δικαίωμα του εδάφους χρησιμοποιείται κυριολεκτικά : το έδαφος δικαιωματικά ανήκει σε όλους μας, όλοι το μοιραζόμαστε κι όλοι θα έπρεπε να νοιαζόμαστε γι’αυτό. Ωστόσο, ένα μέρος των κατοίκων της θέλει να το εκμεταλλεύεται ως χωματερή πυρηνικών αποβλήτων.