Ψηφίστε το προφίλ μου!

του Σάκη Ιωαννίδη Eικόνα: Parallaxi

Από τα μπαλκόνια και τις λαϊκές της δεκαετίας του ’80 στο facebook και τα sms. Οι νέες τεχνικές πολιτικής επικοινωνίας που άλλαξαν τον τρόπο που οι πολιτικοί επικοινωνούν με τους ψηφοφόρους τους.

Αλιεύοντας ψηφαλάκια…

«Ώρες ευθύνης για την πατρίδα την πόλη µας… συνεργαζόµαστε µαζί θα πετύχουµε… ». Ο ήχoς του sms στο κινητό µου το μεσημέρι της προηγούµενης Kυριακής δεν µε αφήνει να ξεχάσω στιγµή ότι διανύουµε µια προεκλογική περίοδο που ευτυχώς φτάνει στο τέλος της. Οι ειδικοί λένε να µη βοµβαρδίζουν οι υποψήφιοι τους εν δυνάµει ψηφοφόρους τους µε sms διότι πετυχαίνουν το αντίθετα αποτέλεσµα. Η µικρή όµως προεκλογική περίοδος έχει πανικοβάλει τους υποψήφιους και ειδικά τους «καινούργιους» που κάνουν πραγµατικά ό,τι µπορούν για να γίνουν γνωστοί στο πέλαγος των ψηφοφόρων. Το e-mail µου τιγκάρει από τα µηνύµατα νίκης, συσπείρωσης, αντίδρασης, αγώνα. Στο facebook πρόσωπα γνωστά και άγνωστα, χαµογελαστά, µε στιλιζαρισµένες στουντιακές profile photo, µου ζητούν επίµονα να γίνουν φίλοι µου και µε ρωτάνε εάν θα παραβρεθώ στην εκδήλωσή τους: ναι, όχι, ίσως. Σκέφτοµαι ότι τουλάχιστον φέτος ορισµένοι δεν θα ξοδέψουν τεράστιες ποσότητες χαρτιού για να τυπώσουν γιγαντοαφίσες και θα περιοριστούν σε ένα έντυπο. Βέβαια, δεν εξαιρούνται οι κάρτες, τα στυλό, οι αναπτήρες, τα µπλουζάκια που µετατρέπουν τα πολιτικά γραφεία σε µικρά παντοπωλεία.

«Ελληνίδες, Έλληνες…»

Πριν από περίπου 20 χρόνια η στρατηγική των κοµµάτων στην προσέλκυση των ψηφοφόρων στηρίζονταν κατά βάση ατα παραδοσιακά ΜΜΕ, στους εθελοντές και τη δράση των τοπικών οργανώσεων. Ποιος µπορεί να ξεχάσει τα «µπαλκόνια», τα µικρά κοριτσάκια που εµφανίζονταν τυχαία στις αγκαλιές των πολιτικών ή τα «κηδειόχαρτα» που κολλούσαν οι αφισοκολλητές; «Αυτές οι τεχνικές θεωρούνται σήμερα ξεπερασμένες», µας λέει η Ζένια Γεωργιάδου, διευθύνουσα σύµβουλος στην εταιρεία στρατηγικής επικοινωνίας Encore και προσθέτει: «Τα κονδύλια των υποψηφίων πηγαίνουν κατά πρώτο λόγο στην επιστημονική έρευνα και τα νέα ΜΜΕ και ακολουθούν η τηλεόραση, το ραδιόφωνο και οι εφημερίδες μαζί με το πληροφοριακό υλικό των υποψηφίων».

«Thelo tin psifo sou…»

Τα νέα μέσα επικοινωνίας (blogs, facebook, twitter, sms) αποτελούν το σύγχρονο οπλοστάσιο των υποψnφίων στη μάχη του σταυρού. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι χρησιμοποιούνται και σωστά, όπως τονίζει ο καθηγητής πολιτικών επιστημών του ΑΠΘ, Θεόδωρος Χατζηπαντελής: «Τα νέα µέσα µπορεί να είναι φτηνά και να προσφέρουν άµεση πρόσβαση στον ψηφοφόρο, αλλά χρησψοποιούνται σαν ακαλαίσθητες επαναλήψεις των παλιών. Τα κείµενα στα blogs είναι συνήθως µεγάλα όπως των εφηµερίδων. Τα µαζικά sms και e-mail στέλνονται σε λίστες µέσω υπηρεσιών που δεν είναι διαδραστικές και δεν υπάρχει feedback του παραλήπτη, σαν να λειτoυργεί ένα ψηφιακό εκλογικό κέντρο. Βέβαια, ενηµερωτικά µηνύµατα για κάποια συγκέντρωση ή ένα γεγονός µπορεί να είναι χρήσιμα, αλλά όταν κάποιος παίρνει πολλαπλά µηνύµατα για το ίδιο γεγονός ενοχλείται συνήθως ο χρήστης των µέσων που είναι διαφορετικός από το µέσο πολίτη περνάει στο απέναντι ψηφιακό πεζοδρόµιο». Αυτό όμως δεν σημαίνει, εξηγεί ο καθηγητής, ότι ξεχνάμε το «καφενείο» και τις «χειραψίες»: «Κάθε εκστρατεία κρίνεται από πόσα χέρια θα σφίξεις, πόσες πλάτες θα χτυπήσεις. Η αµεσότητα είναι απαραίτητη. Η διαφορά είναι ότι από τη μονοσήμαντη πηγή πληροφόρησης μέσω κομματικών ή κοινωνικών δικτύων περάσαμε σε πoλλαπλά δίκτυα πληροφορίας με τη χρήση «νέων» κατά περίπτωση μέσων. Έτσι, στη σύγχρονη κοινωνία το πρόβλημα δεν είναι η ροή και η ποσότητα πληροφορίας, αλλά η δυσκoλία αξιολόγησης της από τον πoλίτη».

«Απόψε όλοι να γεμίσουμε την πλατεία…»

Μέσα στη δεκαετία του ’90 οι υποψήφιοι άρχισαν να αναθέτουν την προεκλογική τους καµπάνια και προβολή σε ειδικούς: διαφηµιστές, επικοινωνιολόγοι, δηµοσιογράφοι και δηµοσιοσχετίστες επηρέαζαν όλο και περισσότερο την τακτική των υποψηφίων. Πιο παλιά οι τοπικές οργανώσεις των κοµµάτων έπαιρναν το πρόγραµµα των προεκλογικών συγκεντρώσεων και προσπαθούσαν να κινητοποιήσουν τους οπαδούς µέσω τηλεφώνου. Όταν υπήρχαν πλατείες και οι συνοικίες είχαν µικρά εκλογικά κέντρα, τα µεγάφωνα όταν αυτά που ειδοποιούσαν τον κόσµο για τη συγκέντρωσπ του «αρχηγού». Λάβαρα και πανό ήταν χειροποίητα και η συγκέντρωση γινόταν σε µια απλή εξέδρα. «Τη δεκαετία του ’80 και αρχές του ’90 η στρατηγική στηριζόταν κυρίως σ’ αυτά που θα σου έλεγε ο υποψήφιος, ως πολιτικό λόγo. Σήμερα η έρευνα είναι το κυριότερο εργαλείo που χρησιμοποιούμε. Έρευνα σημαίνει να εξετάσεις πρώτα απ’ όλα το πρoφίλ του υποψηφίου: ο τρόπoς που ντύνεται, η παρουσία του σε συνεντεύξεις, η επαφή του με τον κόσμο. Έπειτα χτίζεις μια πλατφόρμα επικοινωνίας: με τι είδους μηνύματα θα βγει μπροστά ο υποψήφιος, ποια θα είναι τα soundbites, δηλαδή οι κουβέντες που θα πλαισιώνoυν τον λόγo του σε κάθε πoλιτική oμιλία και μετά προχωράς σε τεχνικές διαφήμισης και προώθησης του συγκεκριμένου ατόμου. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου κάνεις και ποσοτικές έρευνες για να ελέγξεις εάν η στρατηγική σου αποδίδει και που χρειάζεται διορθώσεις».

«I love Ψηλός»

Στις εκλογές του 1981 παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφοροποιήσεις στις προεκλογικές συγκεντρώσεις και στρατηγικές των υποψηφίων. Ο «αρχηγός» αποστασιοποιήθηκε από τον κόσμο, τα συνθήματα έγιναν μικρότερα και πιο εύπεπτα και ο όγκος του πλήθoυς μεγάλωνε διαρκώς. Αυτή η διαφοροποίηση κορυφώθηκε το 1985 με την έλευση της έγχρωμης τηλεόρασης και τη σκηνοθετική επιμέλεια των κεντρικών προεκλογικών συγκεντρώσεων. Τα πανό εγκαταλείφθηκαν για να φαίνεται ο κόσμος, τεράστιοι προβολείς έκαναν τη νύχτα – μέρα για να αποτυπώσουν ένα κλίμα χαράς και ενθουσιασμού στο φακό, ενώ τα χειροποίητα λάβαρα αντικαταστάθηκαν από βιομηχανοποιημένες σημαίες σε έντονα χρώματα για να ξεχωρίζουν στο φακό. Μόλις ο πολιτικός αρχηγός έβγαινε στο μπαλκόνι ο κόσμος πάθαινε υστερία. Οι «οργανωμένοι» ήξεραν σε ποια λέξη θα φωνάξουν τα συνθήματα, τα οποία είχαν λέξεις απλές και νόημα αόριστο (Αλλαγή, Μπροστά, Πρόοδος) ή προσωπικό χαρακτήρα («Απόψε πεθαίνει ο Δρακουμέλ», «όχι στον μεθύστακα τον Αμερικανό»). Σήμερα, όσο και αν οι υποψήφιοι στρέφονται σε νέους τρόπους επικοινωνίας, οι κεντρικές προεκλογικές συγκεντρώσεις διατηρούν τη βαρύτητα τους και αποτελούν «έτοιμη τροφή» για τις εφημερίδες και τα κανάλια που πρόσκεινται περισσότερο στο Α’ η Β’ κόµµα. Έτσι, οι µεγάλες συγκεντρώσεις οργανώνονται µε περισσότερο sophisticated τεχνικές: ο κόσµος µπαίνει σε συγκεκριµένα σηµεία για να µην υπάρχουν «τρύπες», οι νέοι και οι οργανωµένοι οπαδοί µπαίνουν µπροστά για να φωνάζουν και να χοροπηδάνε περισσότερο, χρησιμοποιούνται κάµερες µε γερανό για να δείχνουν τον όγκο του πλήθoυς, οι οπερατέρ στο έδαφος ψάχνουν για κοντινά σε πρόσωπα που ακούν µε προσοχή η συγκινούνται από τα λόγια του αρχηγού και τέλος το φόντο πίσω από τον υποψήφιο, η «πλάτη» όπως είναι γνωστό, είναι τόσο άριστα επιµεληµένο ώστε όσο είναι στο βήμα και µιλάει να φαίνονται τα βασικά συνθήματα του κόµµατος. Από τα λίγα πράγµατα που δεν έχουν αλλάξει εδώ και 20 χρόνια είναι οι μικροπωλητές µε µαλλί τπς γριάς, σουβλάκια, λουκάνικα και ξηρούς καρπούς που τη στήνουν γύρω από τις συγκεντρώσεις και οι λιγότεροι, αλλά πάντως µεταφερόµενοι οπαδοί µε τα λεωφορεία.

Μιλάει πολύ, αλλά τι λέει;

Ο καθηγητής Πολιτικών Επιστηµών του ΑΠΘ, Θόδωρoς Χατζηπαντελής, µας λέει ότι στη σημερινή εποχή το πολιτικό µήνυµα συγκροτείται γύρω από µια σύντοµη, µονολεκτική εάν είναι δυνατόν, ιδέα. Ο στόχoς είναι να µείνει στον ψηφοφόρο µια λέξη ή ένα συναίσθηµα που να χαρακτηρίζει τον υποψήφιο και κατ’ επέκταση το κόµµα. Χρειάζεται όµως προσοχή όπως επισηµαίνει ο καθηγητής: «Η ανάγκη απλoύστευσης δεν σημαίνει και απλoύστευση της πoλιτικής. Το κόμμα ή ο υποψήφιος δεν είναι διαφημιστικό προϊόν, αλλά μια σύνθετη οντότητα που πρέπει να προσφέρει δημόσιες πολιτικές». Η Ζένια Γεωργιάδου από τα πολλά χρόνια πείρας που έχει στον τοµέα τπς πολιτικης επικοινωνίας επισημαίνει ότι ο κόσµος βαρέθηκε τα γενικά και αόριστα νοήµατα και τις φράσεις κλισέ: «Οι ψηφοφόροι στην Eλλάδα είναι ένα βήμα μπροστά από τoυς υποψήφιους. Δεν θέλoυν ξύλινη γλώσσα και αοριστολογίες. Ζητούν να μάθουν τι θα κάνει ο καθένας, τι είδους εμπειρία έχουν και τι πρεσβεύουν. Οποιοδήποτε έντυπο με ένα βιογραφικά και σλόγκαν “εμπρός για μια Eλλάδα νέα” σκίζεται και πετιέται».

Προσοχή στη λεπτομέρεια

Οι πολιτικοί συνήθως λένε στους δημοσιογράφους «γράψε ό,τι θέλεις αρκεί να γράφεις το όνομα μου σωστά», εννοώντας ότι κάθε αναφορά στο όνομα τους είναι καλό για την προσωπική τoυς προβολή. Από την προβολή, όμως, μέχρι να «σταυρωθεί» στο ψηφοδέλτιο, ο δρόμος είναι μακρύς και απ’ ότι φαίνεται όλα κρίνονται στις λεπτομέρειες. «Οι υποψήφιοι προσπαθούν να δηµιουργήσουν µια συνθήκη ταύτισης µε τον πολίτη. Ο στόχος είναι να διατηρηθεί ταυτόχρονα µια απόσταση από τον πολίτη αλλά αυτή να είναι απλά διακριτή. Ούτε πολύ µεγάλη ούτε πολύ µικρή. Ο καθένας προβάλλει τα πλεονεκτήµατα του χαρακτήρα του: σοβαρότητα, ήθος, ικανότητα, ηλικία, φύλο, εξωτερική εµφάνιση. Όταν όµως κάποιος προσπαθεί να υιοθετήσει συµπεριφορές που δεν του ταιριάζουν, δηλαδή να είναι αρεστός σε όλους, κινδυνεύει να γκρεµίσει το προφίλ που έχει φτιάξει», επισημαίνει ο καθηγητής Θεόδωρος Χατζηπαντελής. Αυτό το λεπτό σημείο εποπτεύουν ειδικοί σύμβουλοι επικοινωνίας όπως η Ζένια Γεωργιάδου: «Η εικόνα του υποψηφίου που βγαίνει πρoς τα έξω δεν πρέπει να απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Εικόνες που ο υποψήφιος βαφτίζει παιδιά δεν περνάνε. Η χρήση ποδηλάτου όμως δεν είναι τυχαία».