Πυρκαγιές δασών: Μανία της φύσης ή μανία ανορθολογισμού;

Λέξεις: Κώστας Νικολάου

«Απέναντι στη μανία της φύσης κανένα μέτρο δεν θα είναι ποτέ αρκετό» (Ο πρωθυπουργός για τις πυρκαγιές των δασών, ΕΡΤ News, 24.7.2023).

Μανία της φύσης; Δεν έχει ψυχολογικά προβλήματα η φύση για να διακατέχεται από μανίες. Η φύση ούτε εκδικείται, ούτε τιμωρεί, ούτε έχει καμιά μανία. Έχει τους δικούς της νόμους και λειτουργεί σταθερά με βάση αυτούς. Δεν προσαρμόζεται στους ανθρώπινους νόμους και πράξεις. Ένας χείμαρρος ακολουθεί τη διαδρομή που πάντα ακολουθούσε. Δεν στρίβει όταν βρει μπροστά του κτίσματα. Τα παίρνει μαζί του.

Οι άνθρωποι οφείλουν να προσαρμοστούν στη φύση, αφού αποτελούν μέρος της. «Διαθέτουμε απέναντι σ’ όλα τ’ άλλα δημιουργήματα της φύσης το πλεονέκτημα, ότι μπορούμε να διακρίνουμε και να εφαρμόζουμε σωστά τους νόμους της. Και πραγματικά, κάθε μέρα που περνά μαθαίνουμε να κατανοούμε όλο και πιο σωστά τους νόμους της και να αναγνωρίζουμε τόσο τις πιο κοντινές όσο και τις απόμακρες συνέπειες των επεμβάσεών μας στην πορεία της φύσης» (Engels F., Η διαλεκτική της φύσης).

Γιατί δεν πράττουμε έτσι;

Διότι η γενική έννοια άνθρωπος δεν υπάρχει στην πραγματική ζωή. Υπάρχει ο συγκεκριμένος κάθε φορά άνθρωπος. Αυτός που ζει σε συγκεκριμένα οργανωμένη κοινωνία με συγκεκριμένο σύστημα. Και σήμερα, έχει υπεράνω όλων την πάση θυσία αναζήτηση του κέρδους (κερδοσκοπία σε επίπεδο θρησκευτικής πίστης).

Στο φαινόμενο του θερμοκηπίου (που είναι ένα φυσικό φαινόμενο, χάρη στο οποίο υπάρχει ζωή στον πλανήτη) επεμβαίνουμε «τοξικά» εκπέμποντας ρύπους (κερδοσκοπώντας ασύστολα με ενεργειακή βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, μεταφορές κλπ), που τροποποιούν το κλίμα προς κατεύθυνση άγνωστη σε μας (κατάσταση «χάους» με την επιστημονική έννοια του όρου). Φυσιολογικά λοιπόν προκύπτουν πρωτοφανείς καταστροφές: τυφώνες, ανεμο- ή υδρο-στρόβιλοι, ισχυρές καταιγίδες, πυρκαγιές δασών κλπ.

Οι καταστροφές που σχετίζονται με τον καιρό οδηγούν τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα σε οικονομικές καταστροφές (United Nations Development Programme, 2006). Τα υψηλά επίπεδα φτώχειας και τα χαμηλά επίπεδα ανθρώπινης ανάπτυξης περιορίζουν την ικανότητα των φτωχών νοικοκυριών να διαχειρίζονται τους κλιματικούς κινδύνους (IPCC – Intergovernmental Panel on Climate Change, 2001).

Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, βασισμένη σε μεγάλο αριθμό ερευνών και μελετών των δασικών πυρκαγιών σε όλον τον κόσμο, καθώς και στους νόμους της φύσης, έχει από χρόνια καταλήξει σε μια ιεράρχηση των τριών επιπέδων προστασίας των δασών από πυρκαγιές (βλ. σχήμα):

1) Η πρόληψη.

Πρόκειται για το πρώτο επίπεδο προστασίας, που είναι το σημαντικότερο, το αποτελεσματικότερο και έχει το χαμηλότερο κόστος. Περιλαμβάνει κατάλληλες αραιώσεις, κλαδεύσεις και απομάκρυνση των εύφλεκτων υλών από το έδαφος του δάσους, προκειμένου να εμποδιστεί το πέρασμα μιας πυρκαγιάς από το επίπεδο του εδάφους στις κορυφές των δέντρων. Περιλαμβάνει επίσης, αστυνόμευση και επιτήρηση της δασικής περιοχής με συνεχείς περιπολίες για την αποτροπή εμπρησμών αλλά και την έγκαιρη ανίχνευση εστιών πυρκαγιάς και την άμεση κατάσβεσή τους, καθώς και ενημέρωση του κοινού και κυρίως των επισκεπτών για τους κινδύνους εκδήλωσης πυρκαγιών. Σε όλον τον κόσμο την ευθύνη πρόληψης των πυρκαγιών την έχουν οι δασικές υπηρεσίες.

2) Η άμεση πυρανίχνευση.

Το δεύτερο επίπεδο προστασίας περιλαμβάνει την άμεση πυρανίχνευση, την έγκαιρη αναγγελία της πυρκαγιάς και την άμεση παρέμβαση, το αργότερο σε 15΄ από την εκδήλωση της πυρκαγιάς. Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται ένα εκτεταμένο δίκτυο παρατηρητηρίων (πυροφυλακίων) κατάλληλα εξοπλισμένων με όργανα κατόπτευσης, πυρανίχνευσης και επικοινωνίας, επαρκώς στελεχωμένων με εξειδικευμένο προσωπικό και η διάθεση και διασπορά επαρκών σε αριθμό, ευκίνητων πυροσβεστικών μέσων και ομάδων δασοκομάντος, που θα είναι σε θέση να βρίσκονται στην εστία της πυρκαγιάς σε διάστημα μικρότερο των 15’ το αργότερο.

3) Η δασοπυρόσβεση με συντονισμό.

Το τρίτο επίπεδο προστασίας περιλαμβάνει τη δασοπυρόσβεση αυτή καθεαυτή. Εάν τα προηγούμενα δύο επίπεδα προστασίας δεν εφαρμόζονται ή δεν λειτουργούν αποτελεσματικά, τότε η πυρκαγιά δεν μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο και μπορεί να πάρει διαστάσεις, οπότε αρχίζει το πλέον δύσκολο, σύνθετο και πανάκριβο έργο της δασοπυρόσβεσης ή καλύτερα της αναχαίτισης της πυρκαγιάς. Το δυσκολότερο μέρος της επιχείρησης είναι ο συντονισμός. Σε όλον τον κόσμο, ανεξάρτητα από το ποιοι φορείς συμμετέχουν στη δασοπυρόσβεση, την ευθύνη συντονισμού την έχει ο τοπικός δασάρχης. Αυτός γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλον το ανάγλυφο της περιοχής του, το οδικό δίκτυο, τις θέσεις υδροληψίας, την ευφλεκτότητα των οικοσυστημάτων της περιοχής δικαιοδοσίας του, τις πιθανές κατάλληλες θέσεις αναχαίτισης της πυρκαγιάς, το διαθέσιμο προσωπικό σε δασικούς υπαλλήλους, δασοπυροσβέστες και δασεργάτες, τις τυχόν απειλούμενες κτιριακές εγκαταστάσεις και οικισμούς ενώ γνωρίζει την οικολογία και τις ιδιαιτερότητες των δασικών πυρκαγιών (Σ. Ντάφης, Καθηγητής Δασολογίας ΑΠΘ).

Στην Ελλάδα, αυτή η ιεράρχηση των επιπέδων προστασίας των δασών από πυρκαγιές, η βασισμένη στην επιστήμη και στους νόμους της φύσης, έχει με μανία καταπατηθεί. Με πλήρη ανορθολογισμό, δεν λειτουργούν τα δύο πρώτα επίπεδα προστασίας (πρόληψη και άμεση πυρανίχνευση) και ξοδεύονται τεράστια ποσά χρημάτων μόνο για το τρίτο επίπεδο προστασίας (τη δασοπυρόσβεση), δηλαδή, τότε που η καταστροφή είναι πολλές φορές αναπόφευκτη.

Αυτή η μανία ανορθολογισμού δεν οφείλεται σε κάποιου είδους ψυχολογικό πρόβλημα των κρατούντων, αλλά στο γεγονός ότι τα δύο πρώτα επίπεδα είναι χαμηλού κόστους και δεν έχουν κερδοσκοπικό ενδιαφέρον, ενώ στο τρίτο επίπεδο «τα λεφτά είναι πολλά» τόσο για τον απαραίτητο εξοπλισμό, όσο και για τις κερδοσκοπικές ευκαιρίες που προκύπτουν στις καμένες εκτάσεις. Έτσι είναι που η οικονομική και πολιτική ελίτ, μετατρέπει την κρίση σε ευκαιρία. Σε ευκαιρία για αυτήν και σε καταστροφή για τους πολλούς.

Σε ιδεολογικό επίπεδο πειθούς της κοινής γνώμης, επιστρατεύεται η ανύπαρκτη μανία της φύσης, οι εμπρηστές, οι πράκτορες του εχθρού, ο Θεός που μας τιμωρεί για τις αμαρτίες μας και όλα όσα περιλαμβάνει η βεντάλια του ανορθολογισμού.

* Ο Κώστας Νικολάου είναι Διδάκτωρ Περιβαλλοντολόγος και συνεταιριστής, Επισκέπτης Καθηγητής ΑΠΘ