Quiet Life: Τι είναι το σύνδρομο της ματαιότητας που προσβάλλει τα παιδιά προσφύγων;
Η νέα ταινία του Αλέξανδρου Αρβανά που μας συγκλόνισε
Μία οικογένεια Ρώσων προσφύγων διεκδικεί το πολιτικό άσυλο στη Σουηδία.
Σε ένα σπίτι διώροφο στα χρώματα του λευκού, με μηδαμινές δόσεις άλλων αποχρώσεων – όπως δηλαδή ακριβώς φαίνεται και οι οπτικοί αυτών των ανθρώπων, μέσα στην απελπισία και την απογοήτευση – ένας πρώην διευθυντής Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και μία πρώην δασκάλα προσπαθούν εγκαταλείψουν την Ρωσία έπειτα από βίαιες επιθέσεις που δέχθηκαν από το κράτος λόγω του περιεχομένου που διδάσκουν στα μαθήματα τους.
Μάρτυρας της επίθεσης η μικρή τους κόρη. Καταθέτουν στην μεταναστευτική υπηρεσία όλα τα στοιχεία, όμως, η αίτηση τους δεν γίνεται δεκτή, μέχρι που η μία από τις δύο κόρες της οικογένειας, αρρωσταίνει και πέφτει σε κώμα.
Στο νοσοκομείο οι γιατροί μιλούν για το σύνδρομο της παραίτησης, το οποίο προσβάλλει κυρίως τα παιδιά των προσφύγων. Εκεί, το παιδί, κοιμάται για μεγάλο χρονικό διάστημα και οι γονείς αποφασίζουν να γράψουν την βίαιη επίθεση που δέχθηκε ο πατέρας και να την δώσουν στην άλλη κόρη για να την μάθει και τελικά να την καταθέσει στην μεταναστευτική αρχή, ενώ παράλληλα εκείνοι ακολουθούν κάποιες συνεδρίες για το πως να ξαναχαμογελάσουν, με τα θλιμμένα τους πρόσωπα να αγγίζουν την ψυχή μας.
Όσο νοσηλεύεται το μικρό παιδί, η νοσοκόμα της είναι επίσης πρόσφυγας από το Μαυροβούνιο, το παιδί της επίσης πάσχει από το σύνδρομο της παραίτησης και εντέλει καταλήγει με εγκεφαλικό σε αναπηρικό καροτσάκι. Εκείνη η γυναίκα όμως παίζει καθοριστικό ρόλο και τελικά, βοηθά την οικογένεια να πάρει το άσυλο και να σώσει τα παιδιά της.
Εμείς σε αυτή την ιστορία είμαστε απλοί παρατηρητές και μάρτυρες καθήμενοι στις κόκκινες θέσεις του Ολύμπιον απέναντι στην τρομερή ματιά του Έλληνα σκηνοθέτη Αλέξανδρου Αβρανά, ο οποίος αποτύπωσε με τρομερή ψυχραιμία ένα φαινόμενο το οποίο όπως βλέπουμε στα στοιχεία που έχουν παραταθεί στο τέλος της ταινίας πρόκειται να αυξηθεί δραματικά τα επόμενα χρόνια.
Συγκλονιστική σκηνή, εκείνοι που οι δύο γονείς κουβαλούν στην αγκαλιά τους τα παιδιά τους λιπόθυμα και βουτούν μαζί τους στην πισίνα, ένα requiem τρυφερότητας. Μία ταινία χωρίς υπερβολές και μεγάλες δόσεις εφέ, με απλές σκηνές, λιτή και συνάμα δυνατή σκηνοθεσία και πραγματικά σπουδαία υποκριτική. 98 λεπτά που κύλησαν σαν νερό κι εσύ ήθελες νοερά να σηκωθείς να μπεις μέσα στην οθόνη και να πιάσεις από το χέρι τους πρωταγωνιστές, που είχες μείνει να κοιτάς αποσβολωμένος την κάθε λεπτομέρεια και που έμπαινες στην διαδικασία να αντικαταστήσεις τους ηθοποιούς με τον ίδιο σου τον εαυτό, διότι στην εποχή που ζούμε η προσφυγιά, είναι πλέον πολύ συχνή λύση για όλο και περισσότερους ανθρώπους.
Στέκομαι πολύ στην συζήτηση μετά στο Q&A, και στο πώς οι ίδιοι οι συντελεστές με σεβασμό αντιμετώπισαν το θέμα του προσφυγικού προσπαθώντας να εξηγήσουν τόσο με το φιλμ όσο και με τις δηλώσεις τους πως είμαστε κι εμείς οι ίδιοι μέρος του συστήματος, «μια πανανθρώπινη ιστορία για την ευθραυστότητα της αλήθειας, για την άνευ όρων γονική αγάπη και για το πώς είναι να είσαι παιδί πρόσφυγας», είπε κλείνοντας ο κ. Αλέξανδρος Αβρανάς.
Υπάρχει πράγματι το σύνδρομο της παραίτησης;
Το σύνδρομο της παραίτησης που προσβάλλει τα παιδιά προσφύγων είναι ένα φαινόμενο που αναδύεται από τις δύσκολες και συχνά τραυματικές συνθήκες που βιώνουν αυτά τα παιδιά κατά τη διάρκεια της προσφυγικής τους πορείας. Αυτή η κατάσταση συνδέεται με την ψυχική και συναισθηματική εξάντληση που προκύπτει από την αίσθηση της αδυναμίας να αλλάξουν τις καταστάσεις που τους πλήττουν, οδηγώντας σε μια απώλεια ελπίδας και κινήτρου.
Πολλά παιδιά πρόσφυγες αντιμετωπίζουν προκλήσεις όπως η βία, η απώλεια αγαπημένων προσώπων και η απομόνωση σε νέες κοινωνίες. Αυτές οι εμπειρίες μπορούν να τα οδηγήσουν σε ένα αίσθημα ματαιότητας, όπου νιώθουν ότι οι προσπάθειές τους να προσαρμοστούν ή να βρουν ασφάλεια είναι μάταιες. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτή η κατάσταση μπορεί να εκδηλωθεί με συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους και κοινωνικής απομόνωσης.
Μια σημαντική μελέτη του UNICEF (2021) υποδεικνύει ότι τα παιδιά πρόσφυγες που βιώνουν μακροχρόνιο άγχος και πίεση συχνά εκδηλώνουν συμπτώματα του συνδρόμου παραίτησης. Αυτά περιλαμβάνουν την αίσθηση ότι δεν έχουν έλεγχο πάνω στη ζωή τους και ότι οι στόχοι τους είναι ανέφικτοι. Αυτή η κατάσταση μπορεί να επηρεάσει τη σχολική τους απόδοση και τις κοινωνικές τους σχέσεις, οδηγώντας σε περαιτέρω απομόνωση.
Σύμφωνα με έρευνες που διεξήχθησαν από το Refugee Trauma Project (2019), η ψυχολογική υποστήριξη είναι κρίσιμη για την αποκατάσταση αυτών των παιδιών. Η έρευνα επισημαίνει τη σημασία της παροχής ασφαλών χώρων και υποστήριξης για την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της ελπίδας τους. Η αλληλεπίδραση με άλλους και η συμμετοχή σε δραστηριότητες που προάγουν την κοινωνικοποίηση είναι σημαντικές για την πρόληψη της παραίτησης.
Ακόμα, μια μελέτη του Journal of Child Psychology and Psychiatry (2020) αναδεικνύει την ανάγκη για στρατηγικές παρέμβασης που εστιάζουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ανθεκτικότητας. Τα παιδιά που μαθαίνουν να διαχειρίζονται το άγχος τους και να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους είναι πιο πιθανό να ξεπεράσουν τα συμπτώματα του συνδρόμου παραίτησης.
Συνολικά, το σύνδρομο της παραίτησης στα παιδιά πρόσφυγες είναι ένα σοβαρό ζήτημα που προέρχεται από τις δύσκολες εμπειρίες τους. Η αναγνώριση των συμπτωμάτων και η παροχή υποστήριξης είναι θεμελιώδους σημασίας για να μπορέσουν αυτά τα παιδιά να επαναστατήσουν, να ανακτήσουν την ελπίδα τους και να επανακαθορίσουν τους στόχους τους για το μέλλον.
Τα συμπτώματα του συνδρόμου παραίτησης στα παιδιά πρόσφυγες μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Συναισθηματική εξάντληση: Αίσθημα συνεχούς κούρασης, απάθειας ή απροθυμίας να συμμετέχουν σε δραστηριότητες.
- Απώλεια ενδιαφέροντος: Μείωση του ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που προηγουμένως τους άρεσαν, όπως παιχνίδια ή κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
- Αίσθηση ματαιότητας: Νιώθουν ότι οι προσπάθειές τους να προσαρμοστούν ή να επιτύχουν είναι μάταιες και χωρίς νόημα.
- Άγχος και κατάθλιψη: Αυξημένα επίπεδα άγχους, ανησυχίας ή καταθλιπτικών συμπτωμάτων, όπως θλίψη και ενοχές.
- Κοινωνική απομόνωση: Αποφυγή αλληλεπιδράσεων με συνομήλικους και αίσθηση απομόνωσης από την κοινότητα.
- Δυσκολίες προσοχής και συγκέντρωσης: Προβλήματα στη συγκέντρωση σε σχολικές ή άλλες δραστηριότητες.
- Σωματικά συμπτώματα: Πονοκέφαλοι, κοιλιακοί πόνοι ή άλλα σωματικά προβλήματα που μπορεί να προκύψουν χωρίς σαφή ιατρική αιτία.
- Αυτοεκτίμηση: Μείωση της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησης.
Στην Σουηδία
Τα διεθνή μίντια έχουν ασχοληθεί εκτενώς με αυτήν την παράξενη ασθένεια που έπληττε μόνο τα παιδιά των προσφύγων. Σε σχετικό θέμα του, το BBC παρουσίασε την ιστορία της 9χρονης Sophie, παιδί προσφύγων που είχαν φτάσει στη Σουηδία από τη Ρωσία. Η Sophie βρισκόταν σε αναπηρικό αμαξίδιο, φορούσε πάνα και για τους τελευταίους 20 μήνες τρεφόταν με σωληνάκι. Όπως ανέφερε η γιατρός, Elisabeth Hultcrantz, εθελόντρια των Γιατρών του Κόσμου που παρακολουθούσε τη Sophie, «η πραγματικότητα υπήρξε τόσο φρικτή για εκείνη με αποτέλεσμα να κλειστεί στον εαυτό της και να αποσυρθεί από τον κόσμο».
Χρόνια πριν η Sophie ήταν παρούσα στην επίθεση που δέχτηκε η οικογένειά της από τη ρωσική μαφία. Εκείνη και η μητέρα της έτρεξαν και κατάφεραν να διαφύγουν, αλλά για μέρες η μαφία κρατούσε τον πατέρα της χωρίς η οικογένεια να γνωρίζει αν ζει ή αν πέθανε.
Όταν τελικά τον άφησαν ελεύθερο, μετακινούνταν συνεχώς μένοντας σε σπίτια γνωστών και φίλων μέχρι που κατέφυγαν στη Σουηδία και έκαναν αίτηση για άσυλο. Την ημέρα που η Επιτροπή Ασύλου τους το αρνήθηκε, η Sophie σταμάτησε να μιλάει και να τρώει.
Όλοι οι επιστήμονες συμφωνούν ότι είναι το τραύμα είναι αυτό που προκαλεί την απόσυρση των παιδιών, με πιο ευάλωτα να είναι αυτά που έχουν γίνει μάρτυρες περιστατικών ακραίας βίας –συχνά κατά των γονιών τους– ή των οποίων οι οικογένειες έχουν ζήσει και εγκαταλείψει ένα εξαιρετικά ανασφαλές περιβάλλον εξαιτίας καταστροφών ή πολέμων.
