Συλλογικό τραύμα

της Ιωάννας Κόπτση, ψυχολόγου

«Γίνεται πόλεμος, ξέρεις. Όχι εδώ, να κάπου εδώ κοντά». «Αλήθεια; Κι εδώ γίνεται πόλεμος τα τελευταία χρόνια.» Ποιος θα φροντίσει, ποιον; Έλα να μετρηθούμε και να μου πεις τον πόνο σου, αλλά άκου πρώτα τον δικό μου. Η πληγή μου αιμορραγεί.

Η δική μου έχει πάθει σηψαιμία, είμαι στο χειρουργείο και μάλλον με ακρωτηριάζουν. Εγώ είμαι στη μονάδα εντατικής θεραπείας, δεν ξέρω αν θα βγω. Νιώθω πως το τραύμα μου είναι μεγάλο και δεν ξέρω, ούτε εγώ ούτε οι ειδήμονες, πώς μπορεί να εξελιχθεί. Ήδη διάβαζα κάπου πως οι συνάνθρωποί μου, αυτοί με το ίδιο τραύμα με εμένα, -μικροί και μεγάλοι- είναι πολύ δύσκολα ψυχολογικά, έχουν χάσει το μυαλό τους. Οι περισσότεροι από αυτούς αντικρίζουν καθημερινά βία κι οι μισοί από αυτούς βιώνουν τη βία στο πετσί τους. Δεν ξέρουν τί είναι χειρότερο, ο πόλεμος, η προσφυγιά ή η ένταξη στη νέα χώρα. Κι εκεί που θα πάμε, νομίζεις, θα έχουμε ταυτότητα; Ίσως, τα εγγόνια μας. Ξέρεις, πολλοί από τους συνανθρώπους μου -αυτοί ντε με το ίδιο τραύμα- τους ακούω που ξυπνούν τη νύχτα από τους εφιάλτες, τους βλέπω εκεί που κάθονται αμέριμνοι να έρχονται εικόνες στο μυαλό τους από αυτά που έχουν αντικρύσει, έτσι από το πουθενά. Κι αν όχι αυτοί, τα παιδιά τους, ο διπλανός τους. Θυμάμαι βετεράνους πολέμου να περιγράφουν τα ίδια συμπτώματα για την υπόλοιπη ζωή τους. Λες κι εμείς να καταλήξουμε έτσι, ή και χειρότερα;

Τί να σου πω; Καλύτερα νομίζεις είμαστε; Εμείς φροντίζουμε εσάς, αλλά σκοτωνόμαστε μεταξύ μας. Τα τελευταία χρόνια βρισκόμαστε σε κρίση. Ξέρεις τί είναι κρίση; Θα σου πω έναν από τους ορισμούς. Είναι η ξαφνική και βίαιη όξυνση ενός προβλήματος, μιας ασθένειας. Εμείς εδώ δεν κοιμόμαστε πια τα βράδια, γιατί αύριο δεν ξέρουμε τί θα γίνει, ούτε μεθαύριο. Και ξέρεις, αυτό το άγνωστο το αύριο το έχουμε βιώσει τουλάχιστον τα προηγούμενα 1.852 χθες. Εμείς εδώ κοιμόμαστε, κοιμόμαστε πολύ γιατί δεν έχουμε τί να κάνουμε. Δεν έχουμε κίνητρο για να ξυπνήσουμε. Εμείς εδώ κοιμόμαστε στους δρόμους ή κατεβάζουμε τη θέρμανση στους 15 βαθμούς για να μην καίει, αν έχουμε. Τα πιάτα στα συσσίτια να δεις πως αυξάνονται. Για έμμεση ή άμεση βία; Δεν το συζητώ. Παντού, στα σπίτια, στους δρόμους, στις κοινωνικές συνδιαλλαγές, στα παιδιά. Με τόσο θυμό και αδυναμία διαχείρισής του, σαν ενεργά ηφαίστεια είμαστε όλοι με συνεχείς εκρήξεις. Μη νομίζεις, κι εμείς εδώ για τη φανέλα της επιβίωσης πάμε. Ξέρεις, διάβαζα κάπου ότι οι προηγμένες χώρες σε περιόδους κρίσης -αυτές ντε που έχουν κράτος πρόνοιας- παρεμβαίνουν στέλνοντας ιατρική βοήθεια, υλική υποστήριξη, ψυχολογικές πρώτες βοήθειες, επιλύουν προβλήματα και μετά θεραπεύουν συλλογικά. Θεωρούν πως το συλλογικό τραύμα μπορεί να ανακουφιστεί με συνεκτική και συλλογική παρέμβαση που επιτυγχάνεται αρχικά μέσω της διαχείρισης του κι έπειτα μέσω της ενθύμησης, της αναγνώρισης, της αλληλεγγύης, της κοινοτικής θεραπείας και της μαζικής συνεργασίας. Λένε πως γνωρίζουν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες του συλλογικού τραύματος, όπου περνά από γενιά σε γενιά. Οι τραυματικές αυτές εμπειρίες που βιώνονται από μια κοινωνία μπορούν να υποδαυλίσουν την κοινωνική συνείδηση με μακροπρόθεσμες καταστρεπτικές συνέπειες, τόσο συλλογικά όσο και ατομικά. Λες να παρέμβουν; Αποκλείεται. Όπου φτωχός κι η μοίρα του. Ίσως, αλλά ο φτωχός στην ψυχή και στο πνεύμα γίνεται και άξιος της μοίρας του.