Small room project: Οι ιστορίες της Ειδομένης στα Πανεπιστήμια της Ευρώπης

“Με τρομάζει το κλίμα που δημιουργείται στην Ευρώπη μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι», ήταν τα πρώτα λόγια του Βασίλη Τσαρτσάνη όταν ξεκινήσαμε την κουβέντα για το Small room project. Ο Βασίλης, κινηματογραφιστής και όψιμος ακτιβιστής, εδώ και 16 μήνες ζει και αναπνέει στην Ειδομένη τον ίδιο αέρα με τους ντόπιους και τους πρόσφυγες. Μετακόμισε εκεί από τη Θεσσαλονίκη «από ντροπή» όπως μου είπε και εξηγεί… “Όλα ξεκίνησαν τον Σεπτέμβρη του 2014. Όταν βρέθηκα στην παλιά σιδηροδρομική γέφυρα του Αξιού, από το Πολύκαστρο προς την Ειδομένη, για μια κινηματογράφηση. Τότε ήταν που για πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με το ανθρώπινο ποτάμι που βάδιζε στις γραμμές πάνω απ΄τον ποταμό.”

Οι γέφυρες φτιάχνονται για να ενώνουν, ανθρώπους και τόπους. Η συγκεκριμένη γινόταν μάρτυρας καθημερινά μιας ακούσιας προσφυγιάς και μιας εγκληματικής απαγόρευσης που δεν επέτρεπε σ΄αυτούς τους ανθρώπους να ανακτήσουν την αξιοπρέπειά τους και το δικαίωμα στην επιβίωση, την ασφάλεια, την ευτυχία.  Η Ειδομένη, είναι ένα μικρό χωριό στα σύνορα με την ΠΓΔΜ, που έγινε γνωστό σε όλο τον κόσμο.  Μόνιμοι κάτοικοι μέχρι τα μέσα του 2014, 120. Και μετά χιλιάδες. Χωράφια κατοικήθηκαν, σιδηρογραμμές έπαιξαν το ρόλο σταθμού αναμονής και τόπο πρόχειρων καταλυμάτων, οικογένειες αφέθηκαν στο έλεος των καιρικών συνθηκών και μιας κατάστασης που δεν τιμά τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Μπροστά στην εικόνα αυτής της δυστυχίας και το βλέμμα των εκατοντάδων χιλιάδων Οδυσσέων ήταν που ο Βασίλης ένιωσε ντροπή και αποφάσισε πως αυτό το μικρό κομμάτι της Ελλάδας, στα σύνορα με τα Σκόπια απαιτούσε την συμπαράσταση όλων μας και φυσικά την δική του. Και κάνοντας την αρχή μετακόμισε στο κοντινό Πολύκαστρο για να βοηθήσει με όποιον τρόπο μπορούσε. Ο ακτιβισμός δεν υπήρχε στα σχέδια του, αλλά τελικά διαπίστωσε πως η ενεργή δράση δεν αποτελεί επιλογή αλλά επιταγή. Δεν εντάχτηκε σε καμιά ΜΚΟ, για να έχει απόλυτη ελευθερία κινήσεων. Βοήθησε με κάθε τρόπο, με την φροντίδα, με τα χαρτιά, με το να ακούει και να καταγράφει ιστορίες.

Με πόσους ανθρώπους μπορείς να γίνεις φίλος μέσα σε 16 μήνες; Με πολλούς, απαντάει. “Πρέπει να είναι πάνω από 20.000 οι άνθρωποι που γνώρισα και βοήθησα τους τελευταίους 16 μήνες. Με σχεδόν 1000 από αυτούς έχω κρατήσει επαφή. Δεν με ενδιέφερε μόνο να ανοίξει ο δρόμος προς την Ευρώπη γι΄αυτούς. Η Ειδομένη παραμένει ένας μικρός σταθμός στην Οδύσσειά τους. Με ενδιέφερε το πριν και το μετά αυτής της στάσης στη συνοριογραμμή της Ειδομένης. Το δράμα τους δεν ξεκίνησε εδώ και ούτε τελειώνει. Η κατάσταση είναι δραματική στα Σκόπια, στο δρόμο προς Γευγελή και στα σύνορα με την Ουγγαρία, στο Κουμόνοβο. Άνθρωποι που κρατούνται όμηροι σε μικρά δωμάτια, που τους αρπάζουν ό,τι έχουν και δεν έχουν, μαζί και τα τελευταία ψήγματα αξιοπρέπειας, μια Μαφία που ελέγχει τα πάντα και πέφτεις στα χέρια της μόλις απομακρυνθείς 500 μέτρα από τα ελληνικά σύνορα.”

Κι εκεί μετράει μόνο το χρώμα του χρήματος. Διαβατήρια που κλέβονται και ξαναπωλούνται, μοιράζοντας καινούργια ονόματα σε ανθρώπους που δεν ξέρουν πια αν έχει μείνει νόμιμη οδός προς μια καλύτερη ζωή. Υπήρξαν μερικοί που επέστρεψαν στα σύνορα σαν χαμένοι, απελπισμένοι και ξαναγύρισαν στην Τουρκία με βλέμμα κενό. Γιατί πόσα μπορείς να χάσεις ακόμη, πόσο μεγάλο είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσεις για να δραπετεύσεις απ΄την Κόλαση, που φαίνεται να μην λέει να μείνει πίσω.

“Ο φόβος δεν είναι δικό μας «προνόμιο» μόνο, είναι και δικό τους. Με τον καιρό είδα πως οι δημοσιεύσεις στον τύπο, οι ομιλίες μου στο Ευρωκοινοβούλιο όπου με κάλεσαν να μιλήσω δυο φορές, η βοήθεια που πρόσφερα στον Τύπο για να βγουν οι ιστορίες τρόμου προς τα έξω δεν είναι πια αρκετά. Αποφάσισα να ακολουθήσω άλλο δρόμο. Ο πρώτος που μου μίλησε για τα “μικρά δωμάτια” στο Κουμόνοβο ήταν ένας που φοβήθηκε και επέστρεψε στην Τουρκία. Τον ξανασυνάντησα στην Ειδομένη κι μου διηγήθηκε ιστορίες φρίκης πριν πάρει τον δρόμο του γυρισμού”. Η ντροπή πια έχει αντικατασταθεί με θυμό για τον Βασίλη. «Βλέπω την κατάσταση στην Ευρώπη να μπαίνει σε επικίνδυνη ρότα. Στην Ελβετία νομοθετείται η παρακράτηση των χρημάτων των προσφύγων και σε λίγο θα υιοθετηθεί και σε άλλες χώρες. Διαδηλώσεις κατά των μεταναστών και των προσφύγων οργανώνονται όλο και πιο συχνά. Στη Δανία κλείνουν τα σύνορα με Γερμανία… Κάτι πρέπει να γίνει». Τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο ανησυχητικά όταν σε χώρες σαν την Δανία, που πρώτη είχε υπογράψει τη Διεθνή Σύμβαση της Γενεύης για τα δικαιώματα των προσφύγων, το 1951, ψηφίζονται μέτρα ντροπής. Στις 21 Ιανουαρίου οι δανοί βουλευτές ενέκριναν δραστικές αλλαγές στη νομοθεσία που περιορίζουν τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο, την ώρα που νομικοί και υποστηρικτές ανθρώπινων δικαιωμάτων καταγγέλλουν ότι η Κοπεγχάγη γυρίζει την πλάτη της στις διεθνείς υποχρεώσεις της.  Μεταξύ άλλων, το νομοσχέδιο που εγκρίθηκε ορίζει ότι θα καθυστερούν οι επανενώσεις οικογενειών, θα κατάσχονται πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία των προσφύγων, ενώ εξετάζεται ακόμα και μέτρο μεταφοράς των προσφύγων σε καταυλισμούς εκτός πόλεων.

Και έτσι ξεκίνησε η ιδέα για το Small room Project. “Συγκέντρωσα όλο το υλικό από τους 16 αυτούς μήνες. Οι άνθρωποι που πέρασαν τα σύνορα και βρίσκονται ασφαλείς μου στέλνουν ακόμη τις ιστορίες τους. Μάζεψα το υλικό χιλιάδων ανθρώπων: μαρτυρίες, βίντεο και φωτογραφίες από τους ίδιους στη διάρκεια του ταξιδιού τους από την Τουρκία στην Ευρώπη.”

———- ” το μικρό δωμάτιο είναι ο συμβολικός χώρος, Η μικρή φυλακή όπου κυριαρχεί το σκότος στο φως. ” ———-

Το “Small room project” είναι μια βιωματική διαδραστική έκθεση οπτικοακουστικών μέσων, η οποία περιγράφει την καθημερινή εμπειρία με τους πρόσφυγες, που προέρχονται από τις εμπόλεμες ζώνες, στο δρόμο από την Τουρκία προς στην κεντρική Ευρώπη, με ενδιάμεσο σταθμό την Ειδομένη.

Σκοπός του Βασίλη Τσαρτσάνη  είναι να σβήσει τις γραμμές που χωρίζουν τους πρόσφυγες με τους πολίτες της Ευρώπης, που καλούνται να δεχτούν το διαφορετικό στις χώρες τους και ίσως να ξεβολευτούν. Ακολουθώντας έναν καινούργιο δρόμο. Όπου η τέχνη θα παίζει τον κύριο ρόλο.

Οι κοινωνικές πολιτικές και ανθρωπιστικές διαστάσεις  της προσφυγιάς και οι επικίνδυνες πτυχές του σύγχρονου «δουλεμπορίου» που την συνοδεύουν πρέπει να γίνουν γνωστά και οι Ευρωπαίοι πολίτες με κάποιο τρόπο να εξοικειωθούν με τα στοιχεία που συνθέτουν την «ιστορία» της Ειδομένης.

Όλα τα περιστατικά που έχουν λάβει χώρα τα τελευταία δυόμισι χρόνια, όπως καταγράφονται από τους πρωταγωνιστές, τους αυτόπτες μάρτυρες, τα θύματα (πρόσφυγες), τους ακτιβιστές και τους κατοίκους της περιοχής, παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την παράνομη διακίνηση και την τελική θέση των προσφύγων στην Ευρώπη.

“Με τη βοήθεια της  έκθεσης “Small room”  γίνεται μια προσπάθεια να αναδειχθεί το πώς ο ρόλος της μαφίας επιδεινώνει το δράμα των προσφύγων, δημιουργώντας ταυτόχρονα το πιο ισχυρό δίκτυο εμπορίας από την Τουρκία προς τις βαλκανικές χώρες και μέσω των Βαλκανίων στην Ευρώπη, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο όχι μόνο τους πρόσφυγες, αλλά και την έννοια του Εθνικού Ασύλου των χωρών της Ευρώπης, προκαλώντας  κλυδωνισμούς και  πολιτική αστάθεια και στον πυρήνα της Ευρώπης, αλλά την ίδια στιγμή μια αναταραχή στα σύνορα όλων των χωρών που εμπλέκονται άμεσα. Η αδρανοποίηση των Ευρωπαϊκών αντανακλαστικών, όσον αφορά τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, είναι που επέτρεψε στη Μαφία να παρέχει  «προστασία» στους πρόσφυγες.”

Η μια όψη στην Ειδομένη αφορά στην αλληλεγγύη που έδειξε ο απλός κόσμος στην Ειδομένη και ό,τι φωτεινό και ελπιδοφόρο κουβαλά αυτή:

“Τον τόπο μου τον αγάπησα ξανά σαν θυμήθηκε πως οι πρόγονοι του, ήρθαν όπως αυτοί οι δυστυχισμένοι και κυνηγημένοι άνθρωποι. Τον τόπο μου τον αγάπησα ξανά, γιατί αγάπησε αυτούς τους ανθρώπους που πριν από δυο χρόνια ζούσαν στα δάση σαν αγρίμια, με θεριά δίπλα τους που τους καταλήστευαν, τους έδερναν, που τους πήραν την αξιοπρέπεια και οι γείτονες μας και οι αλήτες της ανθρωπιάς. Τον τόπο μου τον αγάπησα ξανά, σαν εκτίμησα τους φίλους μου ξανά. Στον τόπο μου, τα χωριά μας, ξεπέρασαν τις πολιτικές τους διάφορες και άνοιξαν τα σπιτικά τους. μαζί και τις καρδιές τους. Στον τόπο μου οι άνθρωποι δεν εκτέθηκαν από την αισχρή προβολή. Και να το ξέρετε καλά, όπου πάω σε όλη την Ευρώπη για το Asklepeion – Small Room project, νιώθω περήφανος που μιλούν για εμάς …”, λέει ο Βασίλης

Η άλλη όψη όμως, είναι η «σκοτεινή» και η εξαιρετικά επικίνδυνη, που αφορά στην εμπορία των ανθρώπων στο δρόμο  προς την Ευρώπη, χωρίς κανένα νομικό έλεγχο της ταυτότητας και της εθνικότητας της εισερχόμενης ροής.

“Το υλικό του «Small Room Project» περιλαμβάνει τα αρχεία που εδώ και σχεδόν δύο χρόνια έχουμε διατηρήσει και τα αποδεικτικά στοιχεία που έχουμε ως ό, τι αφορά την εμπορία, αλλά και  εκατοντάδες ιστορίες που οι ίδιοι οι πρόσφυγες μας έδωσαν, καθώς και φωτογραφίες και βίντεο που ελήφθησαν καθ ‘όλη τη διάρκεια του  ταξιδιού από την Τουρκία στην Ευρώπη. Στόχος η ενημέρωση και την ίδια στιγμή η ευαισθητοποίηση σχετικά με το κρίσιμο ζήτημα των προσφύγων εστιάζοντας στις  πολλαπλές διαστάσεις του, ώστε να αναδειχθεί  το μέγεθος αυτής της ουμανιστικής τραγωδίας, η δύναμη της αλληλεγγύης, αλλά και η απειλή της ανεξέλεγκτης δράσης των συμμοριών παράνομης διακίνησης εις βάρος της Ευρωπαϊκού Ασύλου, η επείγουσα ανάγκη για δράση των Ευρωπαϊκών Αρχών και η ενεργοποίηση των αντανακλαστικών των ευρωπαίων πολιτών με τη συμμετοχή των νέων και των φοιτητών, καθώς και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων σε όλη την Ευρώπη.”

Αναλυτικά η έκθεση του οπτικοακουστικού υλικού που θα παρουσιαστεί σε 27 χώρες και σε 27 Πανεπιστήμια της Ευρώπης με πρώτη την Βασιλική Ακαδημία Τεχνών  στις Βρυξέλλες, ελπίζουμε μέχρι τα τέλη Μαρτίου, θα περιλαμβάνει:

1. Ιστορίες των προσφύγων και των κατοίκων της περιοχής

Ο επισκέπτης της έκθεσης θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ακολουθήσει πλασματικά τη διαδρομή των προσφύγων από την Τουρκία στην Ειδομένη και τον εντοπισμό στη σιδηροδρομική διαδρομή τους προς την Ευρώπη. Ο επισκέπτης, βήμα προς βήμα, μέσω οπτικοακουστικού υλικού, θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τις διάφορες πτυχές αυτού του ταξιδιού.

2. Ο κύκλος των δημοσιογράφων

Έξω από την έκθεση θα υπάρξουν δύο περίπτερα με οπτικοακουστικό υλικό και ρεπορτάζ.  Στο πρώτο περίπτερο θα υπάρχει το δημοσιογραφικό υλικό, που παρέχεται από ευρωπαϊκές αποστολές δημοσιογράφων σχετικά με τις συνθήκες στην Ειδομένη διαχρονικά, έτσι ώστε ο επισκέπτης θα είναι σε θέση να κοιτάξει το θέμα μέσα από την οπτική γωνία των δημοσιογράφων που το κάλυπταν.  Στο δεύτερο περίπτερο ο επισκέπτης θα είναι σε θέση να βρεί οπτικοακουστικό υλικό το οποίο θα καλύπτει τη διαδρομή των προσφύγων από τις  χώρες τους και, στη συνέχεια, μετά από μια φανταστική διαδρομή από κάθε μια από τις πόλεις και χώρες που έχουν περάσει, για να φτάσει στις ευρωπαϊκές χώρες όπου οι πρόσφυγες έχουν εγκατασταθεί, με στόχο την ανάδειξη διαδικασίας ένταξής τους, καθώς και τα προβλήματα που προκύπτουν από αυτή τη διαδικασία.

3. Τα ζωντανά πάνελ

Κάθε μέρα κατά τη διάρκεια της έκθεσης, θα υπάρχει μια ομάδα στην οποία συμμετέχουν εμπειρογνώμονες σχετικά με το θέμα των προσφύγων, δημοσιογράφοι,  πολιτικοί, κάτοικοι των περιοχών που συμμετέχουν, καθώς και πρόσφυγες από όλη την Ευρώπη που έχουν βιώσει αυτή την Οδύσσεια και θα συμμετέχουν σε μια ανοιχτή συζήτηση. Ο απώτερος σκοπός των παραπάνω είναι να μετατρέψει το ζήτημα των προσφύγων σε ένα παγκόσμιο ζήτημα υψίστης σημασίας που αφορά όχι μόνο την ασφάλεια των προσφύγων, αλλά την ασφάλεια της Ευρώπης.

4. Ντοκιμαντέρ

Μετά την ζωντανή συνομιλία, ο επισκέπτης θα παρακολουθήσει ένα σύντομο ντοκιμαντέρ το οποίο θα βασίζεται στο ζήτημα των προσφύγων.

5. Η έκδοση

Ο επισκέπτης θα είναι σε θέση να αγοράσουν φεύγοντας από την έκθεση μια έντυπη έκδοση συμπεριλαμβανομένων των ιστοριών, όπως έχει καταγραφεί από τους πρόσφυγες από τη Συρία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους. Η δημοσίευση αυτή θα περιλαμβάνει επίσης μια συλλογή από τα πιο επιφανή ρεπορτάζ στην περιοχή, καθώς και  φωτογραφικό υλικό. Η δημοσίευση αυτή θα είναι ένα λεπτομερές έγγραφο για το ζήτημα των προσφύγων.