Στα πόσα «πεθαίνω σαν χώρα» ξεκινάμε να αλλάζουμε;

Λέξεις: Χρήστος Φωτογλίδης

Είναι γνωστό ότι στην Ελλάδα η έρευνα στο επίπεδο των διδακτορικών σπουδών δεν πληρώνεται. Οι Έλληνες υποψήφιοι διδάκτορες που σπουδάζουν στην Ελλάδα δεν αντιμετωπίζονται από το κράτος ως εργαζόμενοι, συχνά μάλιστα η ίδια στάση προβάλλεται και από την κοινωνία συνολικότερα. Έτσι, όπως και στο εξωτερικό άλλωστε, αναζητούν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης και υποτροφιών.

Βασικές διαφορές με το εξωτερικό είναι ότι στην Ελλάδα τα διδακτορικά είναι δωρεάν αλλά οι προσβάσεις στις υποτροφίες λιγοστές και τα ερευνητικά προγράμματα ακόμη λιγότερα και στραμμένα κατά κύριο λόγο σε μερικούς κλάδους. Αντιθέτως, στο εξωτερικό οι προσβάσεις σε υποτροφίες είναι περισσότερες (με φανερά προβλήματα σήμερα αναφορικά με την προηγούμενη δεκαετία) και πολύ περισσότερα τα προγράμματα έρευνας. Σε σχέση με τα δίδακτρα, άλλες χώρες έχουν δίδακτρα, άλλες όχι και άλλες υπό όρους (για παράδειγμα απαλλαγή φοιτητών με χώρα προέλευσης μέλος της Ε.Ε.).

Επιστρέφοντας τη συζήτηση στου Έλληνες φοιτητές, όταν δεν καταφέρνουν να εξασφαλίσουν μία εκ των ελάχιστων «ελληνικών» υποτροφιών προχωρούν σε διδακτορική έρευνα ως εργαζόμενοι, σε εργασίες μακριά από το γνωστικό τους αντικείμενο ή με (συχνά) ευτελείς όρους και επισφάλεια σε παροδικά ερευνητικά προγράμματα. Βέβαια, για τις ιστορικές επιστήμες που γνωρίζω, αλλά με αντίστοιχα ζητήματα σε όλες τις επιστήμες, χωρίς τη δυνατότητα επίσκεψης και έρευνας συχνά σε τοπικά αρχεία ή σε αρχεία άλλων χωρών (χρειάζεται χρόνος και χρήμα), χωρίς συμμετοχές σε συνέδρια του εξωτερικού, χωρίς χρόνο για γράψιμο και η λίστα των περιορισμών μπορεί να συνεχιστεί για πάντα…. μέχρι τη μη ολοκλήρωση της εργασίας!

Οι βασικοί φορείς κρατικών υποτροφιών στην Ελλάδα είναι το ΙΚΥ και το ΕΛΙΔΕΚ -υπάρχουν και ορισμένα ιδιωτικά ιδρύματα που δίνουν υποτροφίες, ωστόσο αυτό το κεφάλαιο είναι μία άλλη συζήτηση-, από τους οποίους φορείς προσφέρονται δυστυχώς ελάχιστες θέσεις. Σε περίπτωση που κάποιος υποψήφιος εξασφαλίσει την υποτροφία δεν έχει κάποιου είδους ασφάλιση ενώ τα χρήματα που λαμβάνει είναι περίπου 800 και 900 ευρώ αντίστοιχα. Περισσότερα από τον κατώτατο, αλλά αρκετά για να ζήσει κανείς -με αυτά τα ενοίκια και τον πληθωρισμό – και για να καλύψει τα έξοδα της έρευνας του;

Αποτέλεσμα των παραπάνω (σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες) είναι η αναζήτηση υποτροφιών στο εξωτερικό για διδακτορικές σπουδές. Οι τρεις κεντρικές εκδοχές είναι οι εξής: εύρεση διδακτορικού ως ιδιώτης, με πρόταση θέματος σε Πανεπιστήμιο που σου εξασφαλίζει κατευθείαν χρηματοδότηση/ εύρεση διδακτορικού ως ιδιώτης, με πρόταση θέματος σε Πανεπιστήμιο και παράλληλες αιτήσεις σε κρατικά και άλλα ιδρύματα για την εξασφάλιση υποτροφίας. Συχνά χρειάζονται παραπάνω από μία υποτροφίες, για παράδειγμα μία υποτροφία για τα δίδακτρα και μία υποτροφία για τη διαμονή/ και εύρεση διδακτορικού- θέσης σε χρηματοδοτούμενο ερευνητικό πρόγραμμα.

Είναι αδύνατον σε λίγες γραμμές να αναλύσει κανείς τη ζούγκλα αυτής της διαδικασίας, τον απαιτούμενο χρόνο και ενέργεια, το κυνήγι πιστοποιητικών, την ψυχολογική φθορά κτλ.. Γράφω, όμως, όλα τα παραπάνω τα οποία είναι σχετικώς γνωστά για να φτάσω στο εξής: μια σημαντική εναλλακτική είναι (ή ήταν; ) το Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Φλωρεντίας (EUI). Η σημασία της εναλλακτικής αυτής έγκειται στο γεγονός ότι οδηγεί σε αυτόματη χρηματοδότηση, χωρίς ανάγκη εύρεσης άλλου φορέα και ότι η επιλογή γίνεται σε εθνικό επίπεδο, άρα και με περισσότερες πιθανότητες για όσους έχουν αιτηθεί. Συνοπτικά, για την επιλογή των φοιτητών ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία: ενδιαφερόμενοι, απόφοιτοι μεταπτυχιακών στους τομείς που καλύπτει το Ίδρυμα, από τις χώρες μέλη της Ένωσης, αιτούνται στο Ίδρυμα, το οποίο επιλέγει όσους θα συνεχίσουν εκεί τις σπουδές τους. Η βασική διαφορά με τα υπόλοιπα ιδρύματα είναι ότι η επιλογή γίνεται ανάμεσα σε ομοεθνείς. Πχ x αριθμός θέσεων, για το y πεδίο, για Ισπανούς οι οποίοι θα επιλεγούν από όσους Ισπανούς έκαναν αίτηση, x αριθμός Ελλήνων από όσους Έλληνες έκαναν αίτηση κοκ.

Ωστόσο, η χρηματοδότηση στον κάθε φοιτητή δίνεται από το κρατικό ίδρυμα υποτροφιών της χώρας του, η οποία χώρα ορίζει και το ποσό που θα εισπράττει ο κάθε υποψήφιος σε μηνιαία βάση. Ενδεικτικά: οι Ολλανδοί δίνουν μηνιαίως 1663€ στους Ολλανδούς φοιτητές, οι Βέλγοι 1860€ στους Βέλγους φοιτητές, οι Δανοί 3500€, οι Ισπανοί 1300€, οι Ιταλοί 1400€, οι Γάλλοι 1428€, οι Γερμανοί 1500€, οι φοιτητές από τη Μάλτα λαμβάνουν 1500€, οι Λετονοί 1380€, οι Σουηδοί 2170€, οι Σλοβένοι 1440€ και οι Πολωνοί 1500€. Προσοχή όμως, τα παραπάνω νούμερα προκύπτουν από την κατάσταση των εθνικών οικονομιών αλλά και την αξιολόγηση του κόστους διαβίωσης στη Φλωρεντία μετά από την κρίση του κάθε κράτους!

Και φτάνω στο καταληκτικό: το Ελληνικό Κράτος, δια μέσου του ΙΚΥ, “πληρώνει” τους Έλληνες υπ. Διδάκτορες στη Φλωρεντία με 1089,21€ ανά μήνα, ποσό που μπορεί να συγκριθεί μόνο με τα 1080€ που λαμβάνουν οι Εσθονοί φοιτητές. Με μια διαφορά, όσο περίεργο και να ακούγεται, οι Εσθονοί έχουν ένα αρκετά ανταποδοτικό και αναπτυσσόμενο εσωτερικό σύστημα υποτροφιών με αποτέλεσμα αρκετοί Ευρωπαίοι -και Έλληνες ανάμεσα τους- φοιτητές τα τελευταία χρόνια να φεύγουν για το Ταλίν!

Και έπειτα αναρωτιέται κανείς- καμιά, πόσο αναγκαία θεωρούμε την έρευνα σε όλα τα επίπεδα και όλους τους τομείς στη χώρα μας;

Τί σημαίνουν τα παραπάνω για ένα κράτος; Στα πόσα «πεθαίνω σαν χώρα» ξεκινάμε να αλλάζουμε;

Τα παραπάνω, αρχικά, γράφτηκαν ως μία ανάρτηση σε προσωπική μου σελίδα στα μέσα κοινωνική δικτύωσης. Συζητώντας με φίλους διαπιστώνω ότι αφορούν πολλούς ανθρώπους, ένας εκ των οποίων μου σημείωσε τα παρακάτω με σχόλιο του στην ανάρτηση μου και νομίζω ότι είναι ο καλύτερος τρόπος για να ολοκληρωθεί αυτό το σημείωμα, γράφει λοιπόν: «Θα πρέπει κάποια στιγμή να γράψουμε τις δικές μας ιστορίες ακαδημαϊκής επισφάλειας και τρέλας…» για να συνεχίσει «πρέπει να γίνει, θα έχει πολύ ενδιαφέρον, έχω κάνει περίπου πέντε μήνες επιτόπιας έρευνας μακριά από το σπίτι μου απλήρωτος ζώντας με δανεικά και ταυτόχρονα να μου έρχεται λογαριασμός ρεύματος 400 ευρώ. Αυτά δεν είναι απλά δυσκολίες είναι ο ορισμός της σωματοποίησης του άγχους και της απόγνωσης. Από την άλλη πιάνουν και τα χέρια μου και στο πεδίο έρευνας μου οι άνθρωποι που με έβλεπαν και με ένιωθαν μου προσέφεραν μεροκάματο στα τριφύλλια, στις μπάλες που λένε…».