Σταυροί στο μέτωπο

Του Γιώργου Τούλα

Ένα κόκκινο φανάρι στην κοντά στη Μονή Λαζαριστών με έκανε να σταθώ λίγο περισσότερο σε ένα σημείο που πάντα προσπερνούσα. Η θέα πίσω από το μαντρότοιχο, μέρα μεσημέρι ήταν συγκλονιστική. Σταμάτησα στην άκρη του δρόμου και πέρασα την πόρτα των Συμμαχικών Κοιμητηρίων.

Στη Βικιπαίδεια γράφει σχετικά: Τα συμμαχικά νεκροταφεία του Ζέιτενλικ (σερβ.: Српско војничко гробље на Зејтинлику) στη Θεσσαλονίκη είναι η μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη της χώρας, όπου βρίσκονται θαμμένοι 20.500 στρατιώτες των συμμάχων της Αντάντ, που πολέμησαν στο Μακεδονικό Μέτωπο κατα τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Βρίσκονται στην οδό Λαγκαδά, περίπου ενάμισι χιλιόμετρο βόρεια της πλατείας Βαρδαρίου. Εικάζεται ότι η συγκεκριμένη τοποθεσία επιλέχθηκε λόγω της ύπαρξης του καθολικού νεκροταφείου του Αγίου Βικεντίου και Παύλου, στον ίδιο χώρο, αλλά και της μετατροπής των γειτονικών κτιρίων των Λαζαριστών σε νοσοκομείο.

Το νεκροταφείο χωρίζεται σε 5 τομείς, ανάλογα με την εθνικότητα των πεσόντων:Γαλλικός τομέας: 8.089 πεσόντες,, Σερβικός τομέας: 7.500, Ιταλικός τομέας: 3.000, Βρετανικός τομέας: 1.600, Ρωσικός τομέας: 400

Ανάμεσά τους κείτονται και Βούλγαροι αιχμάλωτοι πολέμου.

Η συμφωνία για την ίδρυση των Γαλλικών, Αγγλικών, Ιταλικών και Σερβικών νεκροταφείων υπεγράφη στις 20 Νοεμβρίου 1920, από το Γενικό Διοικητή Θεσσαλονίκης Αδοσίδη (εκ μέρους της Ελλάδας) και εκ μέρους των συμμάχων από τους στρατηγούς Μπουσέ (Γαλλία), Μιλν (Αγγλία), Μίσιτς (Σερβία) και τον αντισυνταγματάρχη Γιαμπερίνι (Ιταλία).[5] Για τη δημιουργία των νεκροταφείων η ελληνική κυβέρνηση αφού αγόρασε τις εν λόγω εκτάσεις, παραχώρησε στα ξένα κράτη την επικαρπία τους, ενώ οι δαπάνες για τη συντήρησή των κοιμητηρίων βαρύνουν τις ξένες κυβερνήσεις.

Έκτος από τους αριθμούς όμως υπάρχουν οι ιστορίες. Περπατώντας για ώρα πολλή ανάμεσα σε χιλιάδες όμοιους σταυρούς, αισθάνεται κανείς ένα αληθινό δέος. Στον καιρό μας, στη Δύση, η έννοια του πόλεμου είναι ένα μακρινό περιστατικό στην τηλεόραση, μια εικόνα από τη Μέση Ανατολή ή το Ιράκ, άντε μια ανάμνηση από τη Γιουγκοσλαβία του 90. Εδώ μέσα όμως, η απόκοσμη σιωπή, τα χιλιάδες άγνωστα ονόματα πάνω στο μάρμαρο, τα κυπαρίσσια που στέκουν στο πλάι, ο υπαινιγμός των ζωών αυτών των ανθρώπων, που άφησαν σπίτια, οικογένειες, καθημερινότητας και έπεσαν για ένα κοινό σκοπό, οι ζωές που δεν έζησαν προκαλούν ένα σπάνιο δέος. Η μεγαλύτερη στρατιωτική νεκρόπολη της χώρας είναι ένας μοναδικός τόπος για να έρθει κάνεις πιο κοντά στην Ιστορία, στη φρίκη του πόλεμου, στο τέλος της λογικής.

Βγαίνοντας στην πολύβουη οδό Λαγκαδά η καθημερινότητα έμοιαζε διαφορετική για λίγο. Οι εικόνες από αυτό το μη τόπο μέσα στην πόλη, από αυτή τη διακοπή της κανονικότητας σφήνωσαν στο μυαλό μου για μέρες.

Tο Μουσείο

Το μουσείο που εγκαινιάστηκε στις 7 Μαϊου στο χώρο των κοιμητηρίων είναι αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας του γενικού προξενείου της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη, σε συνέχεια της ολικής ανακαίνισης του γαλλικού τμήματος του στρατιωτικού νεκροταφείου του Ζέιτενλικ (2011-2013) και φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα χώρο μνήμης που θα υπενθυμίζει στις νεότερες γενιές την αλληλεγγύη των χωρών της Αντάντ και τις κοινές τους αξίες. Η δημιουργία του εντάσσεται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης της επετείου των εκατό χρόνων από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το μουσείο λειτουργεί διαδραστικά με πρόσβαση σε βίντεο και μεταφρασμένα κείμενα (προς το παρόν στη γαλλική, ελληνική και σερβική γλώσσα) και μέσα από την προβολή ντοκιμαντέρ. Η πρώτη ενότητα είναι αφιερωμένη στο νεκροταφείο. Η δεύτερη αφορά το Μακεδονικό Μέτωπο, ενώ η τρίτη εστιάζει στη «Σαλονίκη» και συγκεκριμένα στην καθημερινότητα των περίπου 300.000 Γάλλων στρατιωτών που έδρασαν από το 1915 – 1918. Και παρουσιάζεται όχι μόνο η συμβολή τους στον πόλεμο, αλλά και στην ανάπτυξη της πόλης και του λιμένα, καθώς και ολόκληρης της Μακεδονίας, μέσα από την κατασκευή οδικών δικτύων, την καταπολέμηση λοιμωδών νόσων, την εισαγωγή νέων μεθόδων αγροτικής καλλιέργειας. 

*Ο τίτλος είναι από την ταινία του Στάνλει Κιούμπρικ ”Σταυροί στο μέτωπο”.

**Οι φωτογραφίες είναι του Γιώργου Τούλα.