Στη μαγική χρονομηχανή

της Μαρίας Γουναρίδου Εικόνες: Ελένη Βράκα

Ουζερί Τσιτσάνης, Θεσσαλονίκη υπό γερμανική κατοχή.

Η ταινία του Μανούσου Μανουσάκη λειτουργεί σαν μαγική χρονομηχανή.

Σε μια πόλη που αναγνωρίζει και μιλά επιτέλους γι’ αυτό το κομμάτι της, πραγματοποιήθηκε μέσα από τα γυρίσματα μια βιωματική αναπαράσταση των δραματικών γεγονότων που έλαβαν χώρα.

Η εβραϊκή κοινότητα αναστατωμένη συγκεντρώθηκε στη συναγωγή προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσει τις προθέσεις των γερμανών.

Όσοι αναστατωμένοι ή καθησυχασμένοι παρέμειναν στην πόλη, κατέληξαν τελικά στοιβαγμένοι στα βαγόνια του σιδηροδρομικού σταθμού να ταξιδεύουν προς το Άουσβιτς, τον Μάρτιο του 1943. Ελάχιστοι επέστρεψαν. Η εβραϊκή κοινότητα της πόλης καταληστεύθηκε και ουσιαστικά ξεριζώθηκε από τη βάση που είχε για αιώνες ολόκληρους.

72 χρόνια μετά, στην ίδια πόλη χρησιμοποιήθηκαν για μια κινηματογραφική παραγωγή οι χώροι αλλά και τα αυθεντικά μέσα του δράματος. Κι έτσι ενεργοποιήθηκαν οι μηχανισμοί ταύτισης. Επ’ ουδενί δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι νιώσαμε την αγωνία, τον φόβο και την απόγνωση αυτών των ανθρώπων. Μπαίνοντας όμως στα βαγόνια, έπεσε ενός λεπτού σιγή χωρίς να το ζητήσει κανείς. Οι άνθρωποι της σημερινής εβραϊκής κοινότητας που συμμετείχαν το βίωσαν με πολύ μεγαλύτερη συγκίνηση, λόγω της οικογενειακής μνήμης και της κοντινότερης προσωπικής μαρτυρίας.

Η Ιστορία μας είναι το συλλογικό παρελθόν. Μια γυναίκα που περπατά λίγα βήματα πίσω μας ψιθυρίζοντας στα αυτί μας. Κι εμείς προσπαθούμε να ακούσουμε καθαρά και να καταλάβουμε τι πήγε λάθος.

Το παρελθόν δεν αλλάζει. Το μέλλον όμως μπορεί να γίνει διαφορετικό, αν δουλέψουμε καλά στο παρόν. Κι η τέχνη μπορεί να βοηθήσει να αφουγκραστούμε καλύτερα τα ψιθυρίσματα των φαντάσματα ώστε ο άνθρωπος να μην βαδίσει ξανά στο σκοτάδι.

First they came for the socialists, and I did not speak out because I was not a socialist. Then they came for the trade unionists, and I did not speak out because I was not a trade unionist. Then they came for the Jews, and I did not speak out because I was not a Jew. Then they came for me, and there was no one left to speak for me.                                                                           Pastor Martin Niemöller

Φώτα κάμερες, πάμε!

Πάντα ήθελα να δω πώς γυρίζεται μια κινηματογραφική ταινία.

Ξεπερνώντας τα στάδια της προ-προετοιμασίας (σενάριο, αναζήτηση ηθοποιών και χώρων – για τα οποία και εξακολουθώ να μην έχω ιδέα), είχα την ευκαιρία για 5 μέρες να βρεθώ στα γυρίσματα της ταινίας «Ουζερί Τσιτσάνης» και να ικανοποιήσω την περιέργειά μου, να συμμετέχω και να μάθω κάποια πράγματα για την κινηματογραφική δημιουργία.

Καταστρέφοντας το χαριτωμένο κλισέ, ο Μανούσος Μανουσάκης δεν φώναξε ποτέ «φώτα, κάμερα, πάμε!». Μετά τις οδηγίες στους πρωταγωνιστές και στους «ηθοποιούς πλήθους», φώναζε «ήχος!», ακολουθούσε η κλακέτα (37, λήψη 1η) και… «πάμε!». Το «στοπ» ήταν το σήμα της λήξης του γυρίσματος της σκηνής, ενώ όταν φώναζε «το ‘χουμε», οι ενθουσιασμένοι κομπάρσοι ξεσπούσαμε σε χειροκροτήματα.

Οι ταινίες είναι ομαδική δουλειά. Τα περισσότερα εύσημα τα παίρνουν οι ηθοποιοί που φαίνονται μπροστά στις κάμερες, οι σκηνοθέτες και οι διευθυντές φωτογραφίας που κουβαλούν το βάρος του ονόματός τους. Το κινηματογραφικό έργο ωστόσο γυρίζεται και ολοκληρώνεται χάρη στη δουλειά και τη δεξιοτεχνία των ανθρώπων που βρίσκονται πίσω από τις κάμερες, στα πιο πρακτικά πόστα. Κάμερα, φώτα, ήχος, φροντιστές, βοηθοί, ενδυματολόγοι, μακιγιάζ, μαλλιά, συντονιστές, παραγωγή.

Η Τέχνη θέλει θυσίες. Πολλές φορές τα γυρίσματα έχουν ώρα έναρξης πριν από το λάλημα του πετεινού, κρατάνε μισή ή ολόκληρη μέρα και μπορεί να γίνονται σε εξωτερικούς χώρους, κάτω από κακές καιρικές συνθήκες. Η δουλειά μπορεί να είναι επίπονη και χρονοβόρα, όμως δεν βρίσκεται κάποιος τυχαία σ’ αυτόν τον χώρο, αλλά γιατί αγαπά τον κινηματογράφο. Κι έχω την αίσθηση ότι έτσι γλυκαίνει η κούραση και η ταλαιπωρία.

Μια καλή ομάδα κι ένας καλός σκηνοθέτης μπορoύν να βάλει στο κατάλληλο κλίμα ακόμα κι ανθρώπους που δεν έχουν ασχοληθεί ποτέ με την υποκριτική. Και κάπως έτσι κι εμείς, από το τρίτο πληθυντικό, περάσαμε στο πρώτο: «γυρίζουμε». Κι αρχίσαμε να κοιτιόμαστε μεταξύ μας και να ελέγχουμε μήπως ξεχάστηκε κανείς να βγάλει το σύγχρονο ρολόι του, να κρύψει το κινητό, να καλύψει την ξανθιά τούφα στα μαλλιά.

Το «πλήρωμα» μιας ταινίας λειτουργεί σαν μια ορχήστρα. Όλοι οι συντελεστές ξεχωριστά δουλεύουν καλοκουρδισμένα, χρειάζονται όμως έναν γενικό συντονιστή. Στον ρόλο του μαέστρου λοιπόν, ο σκηνοθέτης. Μια καλή συνεργασία ανάμεσα στην ομάδα προϊδεάζει συνήθως κι ένα καλό αποτέλεσμα στην οθόνη.

Τα φώτα χαμηλώνουν, τα κινητά είναι στο αθόρυβο, τα ποπ κορν μυρίζουν λαχταριστά. Καλή προβολή!