Στρατόπεδο Κόδρα: ιστορία εγκατάλειψης δίχως τέλος

Λέξεις – εικόνες: Σάκης Ιωαννίδης

Πόσα στρέµµατα µπορείς να κλείσεις σε µια γυάλα; Τουλάχιστον ένα ολόκληρο στρατόπεδο. Αυτή θα ήταν σε µια σειρά η ιστορία του στρατοπέδου Κόδρα, στην καρδιά του δήµου Καλαµαριάς. Μια αχανής έκταση που θα µπορούσε να αποτελεί ένα κόσµηµα για όλη τη Θεσσαλονίκη, µοιάζει «αιχµάλωτη» κάτω από τις ίδιες τις αποφάσεις, τις διατάξεις και τους χαρακτηρισµούς που έγιναν µε πρόθεση να την προστατεύσουν. Εδώ και χρόνια όµως, φαίνεται ότι τα µέτρα προστασίας πέτυχαν το αντίθετο αποτέλεσµα, την εγκατάλειψη. Μήπως έφτασε επιτέλους η ώρα να καθίσουν όλοι οι εµπλεκόµενοι φορείς γύρω από ένα τραπέζι;

Γνώρισα το πρώην στρατόπεδο Μακεδονοµάχου Κόδρα, όπως και οι περισσότεροι της γενιάς µου, από µια συναυλία σ’ ένα από τα µουσικά Παρά θιν’ αλός. Πίσω από το γήπεδο του Απόλλωνα Καλαµαριάς, οι λάµπες νέον από τις παραταγµένες καντίνες έµοιαζαν µε διάδροµο προσγείωσης κατά µήκος του µονοπατιού που σε οδηγούσε στο χώρο της συναυλίας. Κόκκινα και πράσινα φώτα έλουζαν τα άδεια στρατιωτικά κτίρια, δίνοντάς τους ένα απόκοσµο χαρακτήρα. Πρώτες µπύρες στα πλαστικά ποτήρια, στριµωξίδι για να µπεις µπροστά µε την παρέα και τα Μωρά στη Φωτιά να µας ξεσηκώνουν. Τουλάχιστον 15 χρόνια µετά από εκείνη τη συναυλία, ελάχιστα έχουν αλλάξει στο πρώην στρατόπεδο. Ό,τι έχει αποµείνει από τα – κατ’ ευφηµισµό – διατηρητέα κτίρια του έχουν βανδαλιστεί δεκάδες φορές µέχρι τώρα, ο περιβάλλων χώρος που θεωρείται ιστορικός και αρχαιολογικός είναι αφύλακτος και απεριποίητος, µε σωρούς από σκουπίδια και µπάζα εδώ και εκεί. Ένα υποτυπώδες «κυνοκοµείο», στηµένο µε σανίδια και λαµαρίνες, υποτίθεται ότι στεγάζει τα αδέσποτα της περιοχής, ενώ τα σηµάδια των ρακοσυλλεκτών µε τα καροτσάκια που αλωνίζουν την πόλη είναι παραπάνω από εµφανή στα κτίρια του παλιού στρατοπέδου. Συγχρόνως ο δήµος χρησιµοποιεί τον χώρο για να “παρκάρει” τους κάδους απορριµάτων. Αυτό που αλλάζει συχνά στο Κόδρα, λένε οι περίοικοι, είναι οι κλειδαριές στα κτίρια που ακόµη δεν έχουν ρηµάξει τελείως και χρησιµοποιούνται περιστασιακά ως εκθεσιακοί χώροι στις πολιτιστικές δράσεις του δήµου Καλαµαριάς.

Στα περίπου 500 στρέµµατα του πρώην στρατοπέδου Κόδρα εµπλέκονται µε κάποιον τρόπο ο δήµος Καλαµαριάς, η Κτηµατική Υπηρεσία του ∆ηµοσίου, το Υπουργείο Μακεδονίας και Θράκης και το Υπουργείο Πολιτισµού και Αθλητισµού. Αγκαζέ µε τους φορείς της πολιτείας και της τοπικής αυτοδιοίκησης έρχονται αρκετές οικογένειες που προσπαθούν επί 4 γενιές να αποζηµιωθούν για τα κτήµατα που τους κληρονόµησαν οι πρόγονοι τους και επίταξε ο ελληνικός στρατός το 1912. Εκ του σύνεγγυς, δραστηριοποιούνται διάφοροι σύλλογοι και οµάδες πολιτών που «ενεργούν» εντός και εκτός του Κόδρα, όπως ο Σύλλογος Κατιρλιωτών που µε τις ενέργειες του άλλαξε µια για πάντα το ρου της ιστορίας για το πρώην στρατόπεδο. Αλλά ας πάρουµε τα πράγµατα από την αρχή.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜEΝΟ «ΠΡΑΣΙΝΟ»

Οι µεγάλες περιπέτειες του Κόδρα άρχισαν, όχι όταν εγκαταστάθηκε ο στρατός στον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο, αλλά όταν αποχώρησε ολοκληρωτικά τη δεκαετία του ’90. Προηγουµένως, µεταξύ των πιο σηµαντικών παρεµβάσεων που αλλοίωσαν τη φυσιογνωµία της περιοχής περιλαµβάνονται η διάνοιξη του παραλιακού δρόµου, που έκοψε στη µέση το αρχικό στρατόπεδο, η κατασκευή του Κυβερνείου ως κατοικία του τέως Βασιλιά, η παραχώρηση τµήµατος του στρατοπέδου στον Αυτόνοµο Οικοδοµικό Οργανισµό Αξιωµατικών για την επέκταση του οικισµού των αξιωµατικών και βέβαια η κατασκευή, σε µια γωνιά του στρατοπέδου, της µοναδικής οικοδοµής που προήλθε από στρέµµατα που αγοράστηκαν από τον Οικοδοµικό Συνεταιρισµό ∆ηµοσίων Υπαλλήλων Γραφείου ∆ιαχειρίσεως Ανταλλαξίµου Περιουσίας Θεσσαλονίκης.

Από νοµοθετικής πλευράς, έχει ενδιαφέρον να σηµειώσουµε ότι µε Βασιλικό ∆ιάταγµα του 1966 η περιοχή χωρίζονταν σε τέσσερις ζώνες, εντός των οποίων προβλέπονταν η δηµιουργία ξενοδοχείων και αθλητικών εγκαταστάσεων, θεάτρου, αναψυκτηρίων, κολυµβητηρίου και καζίνο! Ωστόσο, τίποτα από αυτά δεν προχώρησε και ο δήµος Καλαµαριάς πέτυχε το 1983 µε Προεδρικό ∆ιάταγµα να χαρακτηρίσει τον χώρο ως «κοινόχρηστο πράσινο». Το Ρυθµιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης ήρθε δύο χρόνια αργότερα για να προσθέσει στον χαρακτηρισµό ότι «Για την αναψυχή – ψυχαγωγία υπερτοπικής σηµασίας: ∆ηµιουργείται σύστηµα µεγάλων πόλων αναψυχής, αθλητισµού και πολιτιστικών λειτουργιών που εξυπηρετούν ολόκληρη την έκταση της πόλης στο δάσος – πάρκο Κέδρινος Λόφος, στην περιοχή του Στρατοπέδου Κόδρα, στην περιοχή ∆ενδροποτάµου κ.λ.π.».

ΜΟΥΣΕΙΑ, ΠΡΑΣΙΝΟ, ΣΥΝΕΔΡΙA ΚΑΙ ΤΟ ΣτΕ

Το 1994, όσο ο στρατός αποχωρεί σταδιακά, εκπονείται από το δήµο Καλαµαριάς ο µοναδικός πανελλήνιος αρχιτεκτονικός διαγωνισµός για το Κόδρα και το πρώτο βραβείο απονέµεται στην οµάδα του Γιώργου Ζωίδη, Στυλιανής Λεφάκη και Κυριακής Ουδατζή. Η φιλόδοξη πρόταση τους προέβλεπε τη δηµιουργία τεσσάρων ζωνών που θα φιλοξενούσαν διακριτές δραστηριότητες. Σύµφωνα µε αυτή, ο πυρήνας του πρώην στρατοπέδου ήταν αφιερωµένος στο πράσινο, στους ποδηλατοδρόµους, στα παρτέρια, στους χώρους ξεκούρασης και χαλάρωσης. Τα διατηρητέα κτίρια προορίζονταν να γίνουν µουσεία και χώροι πολιτισµού, ενώ περιφερειακά του Κόδρα θα αναπτύσσονταν αθλητικές εγκαταστάσεις και σχολεία, αλλά και συνεδριακοί χώροι µε µικρά ξενοδοχεία που θα γέµιζαν επισκέπτες την περιοχή. Στην αρχιτεκτονική µελέτη µάλιστα είχε προβλεφθεί η εγκατάσταση του CEDEFOP και του Μουσείου Γουλανδρή, δύο οργανισµών που τελικά βρήκαν τη θέση τους αλλού. Στο µεταξύ, το 1995 ένα µεγάλο τµήµα του Κόδρα χαρακτηρίστηκε ως Αρχαιολογικός Χώρος και ο Οργανισµός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας 1997 χρηµατοδότησε τη µελέτη κατασκευής σχετικού µουσείου, η οποία όµως δεν προχώρησε.

Για να υλοποιήσει τη µελέτη του διαγωνισµού ο δήµος Καλαµαριάς προχώρησε σε αναθεώρηση του Γενικού Πολεοδοµικού Σχεδίου και ο αρχικός χαρακτηρισµός του πρασίνου διαφοροποιείται το 1999 και γίνεται: «Καθορισµός χώρων πρασίνου, αθλητισµού, πολιτισµού και ψυχαγωγίας στην περιοχή του στρατοπέδου Κόδρα µετά από ειδική µελέτη». Την ίδια χρονιά, κάτοικοι και σύλλογοι της περιοχής, µε προεξάρχοντα τον Σύλλογο Κατιρλιωτών «Άγιος Ιωάννης ο Πρόδροµος» (το Κατιρλί ήταν περιοχή της Προποντίδας στη Μικρά Ασία), προσέφυγαν στο ΣτΕ, κατά της αναθεώρησης του ΓΠΣ, εκφράζοντας τις ανησυχίες τους όπως  υποστηρίζουν για την προωθούµενη «εµπορευµατοποίηση» της περιοχής. Το ΣτΕ έκανε δεκτή την αίτηση τους και µε απόφαση του το 2003 ακύρωσε την αναθεώρηση του ΓΠΣ του δήµου Καλαµαριάς και επανέφερε το Κόδρα στην πρότερη κατάσταση.

ΟΥΔΕΙΣ ΑΡΜΟΔΙΟΣ

Σήµερα το Κόδρα βρίσκεται στο ίδιο σηµείο που ήταν πριν από δέκα χρόνια. Η απόφαση του ΣτΕ ακύρωσε το µοναδικό αρχιτεκτονικό διαγωνισµό και ό,τι ακολούθησε σε επίπεδο µελετών και ο δήµος Καλαµαριάς έχει στα χέρια του µια περιοχή χαρακτηρισµένη «πράσινη», «αρχαιολογικό χώρο» και «ιστορικό τόπο» που δεν µπορεί ν’ αξιοποιήσει. Όχι όµως, µόνο λόγω των αυστηρών χαρακτηρισµών. Το Κόδρα µπορεί να βρίσκεται µέσα στα όρια του δήµου Καλαµαριάς, αλλά η δηµοτική αρχή έχει στην κατοχή της µόνο 40 στρέµµατα. Από τα υπόλοιπα, 270 στρέµµατα ανήκουν στην Κτηµατική Υπηρεσία του ∆ηµοσίου, 60 στρέµµατα σε ιδιώτες που περιµένουν την απαλλοτρίωση τους και 40 στρέµµατα στην αρχαιολογική υπηρεσία. Οι µόνοι φορείς που έχουν δικαιώµατα επί των κτιρίων είναι το υπουργείο Πολιτισµού (δύο κτίρια) και το υπουργείο Μακεδονίας και Θράκης (ένα κτίριο), ενώ για τα υπόλοιπα 30 δεν προσδιορίζεται ο ιδιοκτήτης τους από καµία απόφαση και βέβαια, όλα, έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους. Με άλλα λόγια κανείς από τους εµπλεκόµενους φορείς δεν θεωρεί εαυτόν «αρµόδιο» και «υπεύθυνο» για την αποκαρδιωτική εικόνα που παρουσιάζει ένα από τα «φιλέτα» της πόλης. Η τελευταία προσπάθεια για τη σύναψη µιας προγραµµατικής σύµβασης που θα δεσµεύει τους εµπλεκόµενους φορείς για την ανάληψη δράσεων για τη φύλαξη του Κόδρα και τον καλλωπισµό της περιοχής, µέχρι να ξεκαθαρίσει το ιδιοκτησιακό καθεστώς, είχε γίνει το 2008 χωρίς αποτέλεσµα. Απ’ ό,τι φαίνεται η προσπάθεια πρέπει να επαναληφθεί και όλοι οι εµπλεκόµενοι να συµφωνήσουν για το µέλλον της πολύτιµης αυτής έκτασης δηµόσιου χώρου ώστε να αποδοθεί στους πολίτες της Θεσσαλονίκης που στερείται χώρων πρασίνου.

ΤΡΕΙΣ ΓΕΝΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΔΡΑ

Στο λαβύρινθο του πρώην στρατοπέδου ψάχνουν να βρουν διέξοδο περίπου 90 οικογένειες, οι οποίες έχουν εµπλακεί σε µακροχρόνιες δικαστικές διαδικασίες που θέλουν υποµονή και πολλά έξοδα. Περίπου 60 στρέµµατα από αυτά που επίταξε ο ελληνικός στρατός το 1912 ανήκαν σε γεωργικές οικογένειες της περιοχής και είναι διάσπαρτα µέσα στο Κόδρα. Σύµφωνα µε τον εκπρόσωπο του Συλλόγου Ιδιοκτητών, Παναγιώτη Κοσµόπουλο, ο στρατός είχε καταρτίσει διάγραµµα απαλλοτρίωσης του χώρου και το 1918 εκδόθηκε και το σχετικό ΦΕΚ απαλλοτρίωσης. «Εάν ο στρατός είχε κάνει τις απαλλοτριώσεις τότε, σήµερα θα είχαµε ησυχάσει», σηµειώνει ο κ. Κοσµόπουλος. Τρεις γενιές ιδιοκτητών γης φορολογούνται για την ιδιοκτησία τους από το ελληνικό κράτος, αλλά δεν µπορούν να τη χρησιµοποιήσουν, καθώς έχει χαρακτηριστεί ως «χώρος πρασίνου». Τον τελευταίο χρόνο επιδικάστηκαν αποζηµιώσεις ύψους 58 εκατοµµυρίων ευρώ για τα 28 από τα 60 συνολικά στρέµµατα.

Η PARALLAXI ΣΧΕΔΙΑΖΕΙ

Όσο κι αν µας δεν αρέσει να σκεφτόµαστε ότι ένα πάρκο ακολουθεί τους κανόνες της «αγοράς» όταν σχεδιάζεται, δεν είναι δίκαιο από την άλλη πλευρά, το κόστος συντήρησης και φύλαξης µιας τεράστιας έκτασης, όπως αυτή του Κόδρα, να το επωµίζεται ένας δήµος που θα το µετακυλήσει στους δηµότες του. Έτσι, θεωρούµε πως ό,τι κι αν σχεδιαστεί στο Κόδρα θα πρέπει να µπορεί να συντηρείται ή τουλάχιστον να καλύπτει ένα µεγάλο µέρος των εξόδων του.

ΠΟΔΗΛΑΤΟΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ ΠΟΔΗΛΑΤΑ

Τι είναι ένα πάρκο χωρίς το ποδήλατο του; Σχεδιάζουµε µονοπάτια για τρέξιµο και ποδήλατο, πολλαπλών δυσκολιών και διαβαθµίσεων. Στις εισόδους του πρώην στρατοπέδου προτείνουµε να λειτουργούν σταθµοί ενοικίασης δηµοτικών ποδηλάτων για όσους θέλουν δύο τροχούς και πετάλιοποιαδήποτε ώρα!

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΑΝΑΨΥΚΤΗΡΙΟ

Κάθε άσκηση θέλει και αναζωογόνηση. Ένα από τα διατηρητέα κτίρια θα µπορούσε να µετατραπεί σε δηµοτικό αναψυκτήριο και χώρο τέχνης, ώστε τα έσοδα να επιστρέφουν στο ίδιο το πάρκο.

ΥΠΑΙΘΡΙO

Όσο γοητευτικές και αν είναι οι perfomances και οι παραστάσεις στο έξω από τα κτίρια, δεν θα ήταν άσχηµο να δηµιουργηθεί ένας οργανωµένος, υπαίθριος, χώρος πολιτισµού, κατάλληλος να φιλοξενήσει θεατρικές παραστάσεις και µικρές συναυλίες. Ρεσιτάλ στο Κόδρα!

ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΙ ΧΩΡΟΙ

Ούτως ή άλλως τα κτίρια υπάρχουν και ρηµάζουν. Η ανακατασκευή τους σε χώρους τέχνης δεν αποκλείει τη χρήση τους ως µουσεία. Οι τοπικοί σύλλογοι της Καλαµαριάς έχουν από µόνοι τους πλούσιο λαογραφικό υλικό µε το οποίο θα µπορούσαν να τα τροφοδοτήσουν.

ΥΠΟΓΕΙΟ ΠΑΡΚΙΝΓΚ

Οι επισκέπτες του πάρκου θα πρέπει να σταθµεύουν κάπου τα αυτοκίνητα τους. Γιατί να το κάνουν υπέργεια, όταν µπορούν να σταθµεύουν υπόγεια; Μ’ ένα σχετικά µικρό αντίτιµο το πάρκινγκ θα είναι ελκυστικό και θα αφήνει έσοδα για τη συντήρηση του πάρκου.

ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΦΥΛΑΞΗ

Ίσως είναι το πρώτο βήµα προς τη σωτηρία του Κόδρα από την εγκατάλειψη, την παραβατικότητα και όσους λυµαίνονται ό,τι έχει αποµείνει από τα κτίρια του.

ΠΛΑΖ ΑΡΕΤΣΟΥΣ

Το Κόδρα και ο παραλιακός χώρος ήταν κάποτε ενωµένα και ίσως αυτό πρέπει να ξαναγίνει. ∆εν χρειάζεται να ξηλωθεί ο  ρόµος και να µεταφέρουµε τόνους χώµατος, τουλάχιστον σε πρώτη φάση, (παρόλο που υπάρχουν µελέτες και για αλλµεταφορά του αυτοκινητόδροµου περιφερειακά του Στρατοπέδου) αλλά µε πεζογέφυρες µπορούν να συνδεθούν οι δύο πλευρές.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΑΡΚΑ

Η έκταση του Κόδρα είναι παραπάνω από αρκετή για να φιλοξενήσει δραστηριότητες που µπορούν να προσελκύσουν πολλούς επισκέπτες. Ένα θεµατικό πάρκο paintball, ένας τεχνητός τοίχος αναρρίχησης, ένας οργανωµένος χώρος πικ νικ, µια παιδική χαρά και ένα υπαίθριο γυµναστήριο θα ήταν ορισµένες ιδέες για γυµναστική και ψυχαγωγία.

Μπείτε και κάντε like εδώ για να ενημερώνεστε για όλα τα γραμμένα αποκλειστικά για το parallaximag.gr άρθρα.