Τα 10 βιβλία για το 2011

Λατρεύω τις λίστες και δεν είμαι η μοναδική. Για το χατίρι τους κοτζάμ Ουμπέρτο Έκο έγραψε ολόκληρο βιβλίο, την «Ομορφιά της λίστας», με το οποίο αποδεικνύει πως η ιστορία της λογοτεχνίας, από τον Όμηρο μέχρι και τον Τζέιμς Τζόις είναι γεμάτη λίστες. Το τρομερό 2011 άφησε πίσω του, λίγο πολύ όπως και οι προηγούμενες χρονιές, άθλια, μέτρια, υπερεκτιμημένα αλλά και μερικά πραγματικά καλά βιβλία τα οποία δεν αποκλείεται στην εποχή, που όλα γυρίζουν και αλλάζουν από το ένα λεπτό στο άλλο, να δείξουν αντοχή μέσα στο χρόνο. Στη λίστα που ακολουθεί θα παρουσιάσω συνοπτικά, και με τυχαία αρίθμηση, τα βιβλία που με εντυπωσίασαν και τα οποία κυκλοφόρησαν στη χρονιά που τελειώνει, κάνοντας χρήση, ίσως και κατάχρηση της γλυκιάς εξουσίας που δίνει η λίστα σε εκείνον που την καταρτίζει. Πρέπει όμως να ξεκαθαρίσω ότι απέφυγα να βάλω τρεις κατηγορίες βιβλίων. Η πρώτη έχει να κάνει με βιβλία, ελληνικά και μεταφρασμένα, τα οποία επιχειρούν να ερμηνεύσουν το «πώς φτάσαμε μέχρι εδώ» καθώς πιστεύω πως αποτελούν μια κατηγορία από μόνα τους. Πολλά από αυτά, πράγματι, συμβάλουν με δημιουργικό τρόπο στο δημόσιο διάλογο για το θέμα της εποχής που είναι φυσικά η κρίση. Θεωρώ ωστόσο πως το «μεγάλο» βιβλίο για το θέμα δεν έχει γραφτεί ακόμη, μιας και το φαινόμενο βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Η δεύτερη κατηγορία είναι βιβλία που πήγαν εξαιρετικά καλά στην αγορά με τα οποία όμως με χωρίζουν σοβαρές ιδεολογικές – και όχι μόνο- διαφορές. Μερικά από τα βιβλία αυτά είναι το «Δόγμα του Σοκ» της Ναόμι Κλάιν καθώς αισθάνομαι μπουχτισμένη, αν όχι αηδιασμένη, από τη ρητορική της ή το υπερεκτιμημένο, ρηχό, και απλοϊκό μανιφέστο «Αγανακτήστε» του υπέργηρου Στεφάν Εσσέλ, το οποίο απέδειξε την απήχηση που εξακολουθούν να βρίσκουν στην κοινωνία οι συναισθηματολογίες σε αντίθεση πάντα με τις δυσάρεστες, σκληρές διαπιστώσεις του ορθολογισμού. Η τρίτη κατηγορία αφορά βέβαια βιβλία που δεν διάβασα. Είμαι σίγουρη πως εκεί έξω κυκλοφορούν αριστουργήματα τα οποία είτε δεν έπεσαν στην αντίληψή μου είτε έπεσαν αλλά πίστεψα πως δεν ήταν ο σωστή στιγμή για μένα ώστε να ασχοληθώ με αυτά. Πάντοτε πίστευα εξάλλου πως το βιβλίο που θα διαβάσουμε είναι υπόθεση αυστηρά προσωπική και ότι καθένα από αυτά έχει το δικό του σωστό χρόνο μέσα στη πορεία της ζωής μας.

1. Μάικλ Σαντέλ: Δικαιοσύνη, τι είναι το σωστό;

Μετ. Αλέξανδρος Κιουπκιολής – Εκδ. Πόλις

Ο σταρ καθηγητής της πολιτικής διακυβέρνησης στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο που έκαναν τις διαλέξεις του περιζήτητες, προσεγγίζει την έννοια του «σωστού» ξεναγώντας τον αναγνώστη του στις σημαντικότερες θεωρίες δικαιοσύνης που έχουν διατυπωθεί στην ιστορία της φιλοσοφίας, όπως είναι εκείνες των ωφελιμιστών φιλοσόφων, του Ιμμάνουελ Καντ, του Τζον Ρωλς και του Αριστοτέλη. Παρουσιάζοντας διαρκώς ηθικά διλλήματα, με παραδείγματα που προκύπτουν από τη σύγχρονη ζωή, ο Σαντέλ, που υπερασπίζεται το αριστοτελικό ιδεώδες που συνδέει το δίκαιο με την καλλιέργεια της πολιτικής αρετής, μας χαρίζει ένα βιβλίο που υποβάλει διαρκώς σε κριτικό έλεγχο και τη δική μας αντίληψη για το ποια είναι τελικά η δίκαιη κοινωνία.

2. Τζόναθαν Φράνζεν: Ελευθερία

Μετ. Ρένα Χατχούτ- Εκδ. Ωκεανίδα

Το αστέρι των αμερικανικών γραμμάτων μετά τις «Διορθώσεις» έδωσε ένα πλήρες και με καλά σχηματισμένους χαρακτήρες μυθιστόρημα αποσπώντας τον τίτλο του σύγχρονου Τολστόι. Υπερβολές θα πείτε και θα συμφωνήσω, όμως απόλαυσα, παρά τις φλυαρίες της, σε αρκετά μεγάλο βαθμό την «Ελευθερία» η οποία με εξέπληξε όχι μόνο για τη δεξιοτεχνική της σύνθεση αλλά και για το γεγονός πως είχα χρόνια να διαβάσω ένα μυθιστόρημα και να μην βρω ούτε έναν, ούτε έναν όμως χαρακτήρα, τον οποίο να συμπαθήσω. Ο Φράνζεν επιχείρησε μια κατάδυση στην καρδιά του λεγόμενου ελεύθερου κόσμου με τον οποίο, μέσω της μετάφρασης της Ρένας Χατχούτ, είχαμε την ευκαιρία να αναμετρηθούμε μαζί του.

3. Γουίλιαμ Τ. Βόλμαν: Κεντρική Ευρώπη

Μετ. Αλέξης Καλοφωλιάς – Εκδ. Κέδρος

Να λοιπόν που ένας Αμερικανός μπορεί να αποδώσει με έμπνευση, την βιαιότητας της εμπειρίας των Ευρωπαίων από τον αιώνα των άκρων. Ο Βόλμαν γράφει ένα βιβλίο το οποίο εξελίσσεται σαν συμφωνικό έργο του Ντιμίτρι Σοστακόβιτς ο οποίος εξάλλου αποτελεί έναν από τους βασικούς χαρακτήρες του βιβλίου του. Οι 878 σελίδες του μυθιστορήματος αποδεικνύουν πως μυθοπλαστικά τουλάχιστον δεν έχουμε ακόμη ξεμπερδέψει από το πρώτο μισό του 20ου αιώνα.

4. Βασιλική Πέτσα : Θυμάμαι

Εκδ. Πόλις

Με το πρώτο της βιβλίο η νεαρή συγγραφέας κατάφερε να μας εκπλήξει και να κερδίσει το ενδιαφέρον μας σε αντίθεση με τα βιβλία που έβαλε φέτος το υποτιθέμενο βαρύ πυροβολικό της ελληνικής πεζογραφίας που επαναπαύτηκε και πάλι στα ίδια και τα ίδια. Η καλογραμμένη νουβέλα της Βασιλικής Πέτσα αποδίδει με ευαισθησία των ψυχισμό και τα αδιέξοδα δυο κοριτσιών που διέπραξαν έναν φόνο, σε ένα μικρό ελληνικό χωριό. Η συγγραφέας, με την προσεγμένη πρόζα της, φέρνει στο φως τις πικρές αλήθειες αλλά και την υποκρισία που οι μικρές κοινωνίες με ευκολία κρύβουν κάτω από το χαλί.

5. Ισίδωρος Ζουργός: Ανεμώλια

Εκδ. Πατάκη

Ο Ισίδωρος Ζουργός αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα συγγραφέα που αποδεικνύει ότι η καλή λογοτεχνία μπορεί να έχει και απήχηση. Με αφορμή τη φυγή με ιστιοφόρο μιας παρέας ανδρών που μοιράζονται μεταξύ τους βαθιά, πολύχρονη φιλία, ο συγγραφέας συνδιαλέγεται με τον ομηρικό κόσμο, δημιουργώντας πειστικούς χαρακτήρες. Οι σελίδες του που αναφέρονται στην αλλαγή παραδείγματος της ελληνικής κοινωνίας που βρέθηκε μέσα σε πανάκριβα τζιπ ή να παρακολουθεί εξουδετερωμένη στον καναπέ τηλεοπτικά σκουπίδια πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να συμπεριληφθούν στα σχολικά ανθολόγια.

6. Τζούλιαν Μπαρνς: Ένα κάποιο τέλος

Μετ. Θωμάς Σκάσσης – Εκδ. Μεταίχμιο

Το φετινό Booker Prize, οφειλόμενο κατά κάποιο τρόπο, στον βρετανό συγγραφέα Τζούλιαν Μπαρνς, χαρίζει στο συκοφαντημένο εσχάτως βραβείο κάτι από το χαμένο κύρος του. Στο «ένα κάποιο τέλος», ο ώριμος λογοτεχνικά Μπαρνς, διαπραγματεύεται το σπουδαιότερο από τα «μικρά» λογοτεχνικά θέματα που έχουν να κάνουν με τα ψέματα που λέμε στον εαυτό μας, με τις σκοτεινές κόγχες της μνήμης μας. Το φιλοσοφικό, λογοτεχνικό ύφος του Μπαρνς με το βιβλίο αυτό φτάνει στο αποκορύφωμά του.

7. Ρομπέρτο Μπολάνιο: 2666

Μετ. Κρίτων Ηλιόπουλος – Εκδ. Άγρα

Πρόκειται μάλλον για το εκδοτικό γεγονός της χρονιάς το οποίο μάλιστα συμβαίνει λίγο πριν εκπνεύσει το 2011. Ο πρόωρα χαμένος Χιλιανός συγγραφέας μας έδειξε πως σπουδαία λογοτεχνία γράφεται και στις μέρες μας. Ο Μπολάνιο αφηγούμενος τη ζωή του Χάνς Ράιτερ, που εξελίσσεται σε σπουδαίο συγγραφέα με το ψευδώνυμο Αρτσιμπόλντι, συνδιαλέγεται με όλα τα λογοτεχνικά είδη δημιουργώντας ένα πολύχρωμο και πολυδιάστατο μωσαϊκό για το αποτύπωμα του 20ου αιώνα στον σύγχρονο πολιτισμό. Ο Κρίτων Ηλιόπουλος πραγματοποιεί ένα μεταφραστικό άθλο μεταφέροντας στη γλώσσα μας τις 1166 σελίδες του βιβλίου.

8. Κρίστοφερ Χίτσενς: Hitch 22 , αμφισβητίας εκ πεποιθήσεως

Μετ. Μιχάλης Μαρκόπουλος – Εκδ. Μεταίχμιο

Εκείνοι που τον αγάπησαν, που ευχαριστήθηκαν την κάθε του εκκεντρικότητα, που ένιωσαν να απελευθερώνονται από τον ατίθασο, χαρμόσυνο, μαχητικό αθεϊσμό του, εκείνοι που κατανόησαν κάθε του θέση, όσο κόντρα και αν πήγε στο ρεύμα, ένιωσα πριν από λίγες μέρες, που ο Χίτσενς πέθανε χτυπημένος από τον καρκίνο, πως έχασαν ένα καλό τους φίλο. Το αυτοβιογραφικό αυτό βιβλίο είναι ότι υπήρξε και ο ίδιος ο Χίτσενς. Είναι προκλητικό, επιθετικό και σαγηνευτικό ταυτόχρονα και φυσικά γραμμένο με το σπινθηροβόλο ύφος ενός ξεχωριστού ανθρώπου.

9. Νάιαλ Φέργκιουσον : Η εξέλιξη του χρήματος, μια οικονομική ιστορία του κόσμου

Μετ. Ευτυχία Παγουλάτου – Εκδ. Αλεξάνδρεια

Τι είναι στα αλήθεια το χρήμα; Τα βουνά από ασήμι που οικειοποιήθηκαν οι Ισπανοί κονκισταδόρες; Τα τυπωμένα χαρτιά με τα οποία κάνουμε τις καθημερινές μας συναλλαγές; Η εμμονή με την αγορά και την πώληση ακινήτων; Πώς καταλήξαμε να ζούμε σε έναν κόσμο όπου το χρήμα είναι σχεδόν αόρατο; Από πού ήρθε το χρήμα και πού πήγε; Στα ερωτήματα αυτά απαντά ένας σταρ καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ με ειδίκευση στη χρηματιστική και οικονομική Ιστορία. Το βιβλίο του προορισμένο να διαβαστεί από το μεγάλο κοινό και όχι μόνο από το ειδικό, επιχειρεί μια χωρίς προκαταλήψεις οικονομική ιστορία του κόσμου, που αποδεικνύει το γιατί οι αγορές υπήρξαν και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να είναι ο καθρέπτης της ανθρωπότητας.

10. Ραφαέλε Σιμόνε: Το μειλίχιο τέρας, γιατί η Δύση δεν πηγαίνει προς τα αριστερά

Μετ. Μιχάλης Μητσός – Εκδ. Πόλις

Ο διακεκριμένος Ιταλός γλωσσολόγος που έχει στο ενεργητικό του αρκετά συγγράμματα πολιτικού στοχασμού, αναλύει με τόλμη και σαφήνεια το πρόσωπο της Νέας Δεξιάς, ενός σαγηνευτικού ολοκληρωτισμού, τον οποίο και αποκαλεί «μειλίχιο τέρας» που επιβλήθηκε μέσω της γοητείας που ασκεί η νέα μαζική κουλτούρα. Τη ίδια ώρα αναδεικνύει τις αναπηρίες μιας εγκλωβισμένης στις ιδεοληψίες της αριστεράς, η οποία είδε το «τέρας» να επιβάλει την εξουσία του μπροστά στα μάτια της, ανίκανη για οποιαδήποτε αντίσταση, μέχρι τελικά να την καταπιεί και εκείνη. Συνοπτικό και εύστοχο το σπουδαίο αυτό βιβλίο παρεμβαίνει με τις πρωτότυπες θέσεις του στα μεγάλα ζητήματα του καιρού μας.