Τα χαμένα αστέρια των Βαλκανίων

Του Γιώργου Τούλα

Σε διάφορες δημοσιογραφικές αποστολές στα Βαλκάνια έτυχε να γνώρισω ανθρώπους που μεσουράνησαν στις χώρες τους ως αληθινοί σταρ στα χρόνια των παλιών καθεστώτων. Στις μέρες που ακολούθησαν την πτώση του τείχους η πορεία τους ήταν πτωτική. Πολλοί πήραν το δρόμο του εξωτερικού και ακολούθησαν άσχετα επαγγέλματα, άλλοι έμειναν στις χώρες τους και μαράζωσαν. Ένας τύπος στο Βουκουρέστι, που δεν μου είπε ούτε το όνομα του, μου εξομολογήθηκε  κάποτε πως ο Τσαουσέσκου τον υποχρέωνε να τραγουδά κάθε νύχτα δοξαστικά τραγούδια στην τηλεόραση για το καθεστώς, με μια κιθάρα. Λίγο πριν κλείσει το πρόγραμμα της τηλεόρασης που τελείωνε στις εννιά.  Ο Έντι και η Καμέλια ήταν πιο τυχεροί.

Ο Φράνκι των Τιράνων

Το όνομα του είναι Έντουαρντ Τζουμπάνι. Γεννήθηκε στη Σκόδρα της Αλβανίας το Μάρτη του 51. Αν ζητούσες σε έναν αλβανό να σου πει τι είναι ο Έντι, θα σου ’λεγε απλά πως είναι ο εθνικός τραγουδιστής της χώρας του. Ξεκίνησε με σπουδές μουσικής στη σχολή των Τιράνων. ΄΄Μεγάλωσα με της λαϊκές μουσικές της πατρίδας μου, τα τραγούδια της Σκόδρας που ήταν πάντα το κέντρο της κουλτούρας για την Αλβανία. Οι μεγάλες φωνές τότε ήταν ο Μπικ Νόγια και η Μαρία Κράια. Εγώ μιμούμουνα τον Τονίτο Σάνα, σπουδαίο τραγουδιστή της εποχής΄΄. Στην Αλβανία της δεκαετίας του εξήντα το καθεστώς ήταν αμείλικτο απέναντι σε κάθε τι το ξένο. Οι επιλογές ανύπαρκτες και οι απόπειρες για ενημέρωση σχετικά με το τι συνέβαινε έξω ελάχιστες. ΄΄Οι δίσκοι και οι κασέτες απαγορευόταν όπως και το να ακούς ξένα τραγούδια. Παράνομα μόνο σε ραδιοφωνικούς σταθμούς της Γιουγκοσλαβίας και της Ιταλίας, άκουγα τα απαγορευμένα τραγούδια΄΄. Ξεκίνησε την καλλιτεχνική του καριέρα από το Εστράντα, ένα είδος θεάτρου-βαριετέ. Πήρε μέρος στο Φεστιβάλ των Τιράνων, τη μόνη διαγωνιστική κρατική διοργάνωση που διοργανόνταν στην Αλβανία, κερδίζοντας δυο φορές το πρώτο βραβείο. Και όταν λέμε για βραβείο μη φανταστείτε τίποτε σπουδαία έπαθλα. Όλα εκεί γινόταν συμβολικά, ίσα ίσα να μη νοιώθει ο καλλιτέχνης αδικημένος. ΄΄Μια φορά πήγα για συναυλία στην Ελβετία. Μας είχαν καλέσει. Εκεί άρεσαν τη φωνή μου και μου ζήτησαν να ξαναπάω να εμφανιστώ΄΄. Τα χρόνια του καθεστώτος ήταν για τον Έντι εξαιρετικά δύσκολα. Οι χώροι που μπορούσε, αλλά κυρίως που όφειλε να τραγουδήσει αφού η φωνή του όπως και όλα τα υπόλοιπα ήταν ένας είδος κρατικής περιουσίας, ήταν το ραδιόφωνο και η τηλεόραση. Δισκογραφία φυσικά δεν υπήρχε, ούτε ηχογραφήσεις. Έτσι λοιπόν ήταν υποχρεωμένος να παρουσιάζεται στα στούντιο της κρατικής ραδιοτηλεόρασης κάθε φορά που τον καλούσαν και να ερμηνεύει το ρεπερτόριο που λίγο ως πολύ άλλοι επέλεγαν γι αυτόν. ΄΄Μια φορά με βάλανε να τραγουδήσω τραγούδια για τον αλβανικό στρατό και μια άλλη για τους ανθρακωρύχους. Τους εξήγησα ότι δεν ταίριαζαν καθόλου με τη φωνή μου. Δεν μας ενδιαφέρει μου είπαν. Τι θα γίνει αν δεν τα τραγουδήσω τους ρώτησα. Θα πας φυλακή μου είπαν. Έτσι απλά΄΄. Με μεροκάματο λίγο πιο πάνω από του εργάτη και μισθό που έφτανε αισίως τις 20.000 δραχμές το μήνα, ίσα για να φας και να ζήσεις μου λέει η μεταφράστρια της κουβέντας μας, ο εθνικός σταρ των Τιράνων δεν έμοιαζε σε τίποτε με τους υπόλοιπους σταρ των υπολοίπων χωρών. ΄΄Ζήλευα τους συναδέλφους στις ξένες χώρες, τις καριέρες τους, τη δόξα και τις απολαβές τους. Είχα πάντα στο νου μου πως να βρω έναν τρόπο να φύγω΄΄. Ο Έντι έμεινε στα θλιβερά Τίρανα της δεκαετίας το εβδομήντα και του ογδόντα τραγουδώντας για το κοινό του λαϊκά τραγούδια της πατρίδας και για τους φίλους του τα τραγούδια του Υβ Μοντάν, του Φρανκ Σινάτρα, μαζί με ροκ εντ ρολ και ότι άλλο παρανόμως έφτανε στα αυτιά του. Και το κοινό, πως μπορούσε να δείξει το θαυμασμό του σε ένα τόσο μεγάλο καλλιτέχνη. ΄΄Αυτό απαγορευόταν ρητά. Το πολύ πολύ να ερχόταν κάποιος να μου πει ότι του αρέσει η φωνή μου αλλά ως εκεί. Οι εκδηλώσεις θαυμασμού που σε ξεχώριζαν από το υπόλοιπο πλήθος ήταν παράνομες΄΄. Με το μυαλό του στο εξωτερικό μόλις έπεσε το καθεστώς αναχώρησε στην αρχή για την γειτονική Ιταλία, γνωρίζοντας Ιταλικά όπως και οι περισσότεροι στη Σκόδρα.

Έπιασε δουλειά σε ένα πιάνο μπαρ και κει πολλοί νόμισαν ότι είναι Ιταλός. Η φήμη του απλώθηκε γρήγορα, μια πρόσκληση για την Αμερική τον φέρνει στη Βοστώνη. Η άδεια παραμονής κάποτε τελειώνει και η επιστροφή στην κατεστραμμένη πατρίδα δεν έχει να προσφέρει τίποτε. Ήρθε στην Ελλάδα με την οικογένεια του ψάχνοντας για μια καλύτερη τύχη. Με όπλο τις γλώσσες που μιλάει άψογα, ένα ρεπερτόριο που ξεκινάει από Γκέρσουιν και φτάνει μέχρι Πάριο, αναζήτησε μια νέα καριέρα εδώ. Μια καριέρα που δεν ήρθε ποτέ. ΤΟ συνάντησα πριν 15 χρόνια να ψυχαγωγεί τους συμπατριώτες του σε ένα καφενείο του Καλοχωρίου, σε βραδιές με ιδιαίτερη συγκινησιακή φόρτιση. Θα μου επιτρέψεις να σου τραγουδήσω κάτι πριν φύγεις μου  είχε πει. Ένα τραγούδι του Υβ Μοντάν. Έκλεισε τα μάτια και αρχίζει να τραγουδάει. Η φωνή του ένα αληθινό διαμάντι που έλαμπε μέσα στο ημίφως του καφενείου. Οι συμπατριώτες του ξέσπασαν σε χειροκροτήματα. Δεν ξανάκουσα τίποτε για κείνον.

H μεγάλη κυρία της Σόφιας

Τη γνώρισα το χειμώνα του 2006 στην πρωτεύουσα τς Βουλγαρίας.  Το μεγαλύτερο αστέρι της μουσικής στη χώρα τα χρόνια του κομουνισμού. Μπήκε στο εστιατόριο  που είχαμε ραντεβού φορώντας σκούρα γυαλιά ηλίου. Την αναγνώρισαν αρκετοί, αλλά όχι όλοι. Ξεκίνησε να τραγουδά τζαζ, σόουλ και μπλουζ το 70. Η ζωή της θα μπορούσε να γίνει ταινία. Το καθεστώς της επέτρεψε να τραγουδά εγγλέζικα εκείνη όμως ασφυκτιούσε και το 1983 στη διάρκεια μιας συναυλίας στη Θεσσαλονίκη, αυτομόλησε. Ζήτησε άσυλο στην Ιταλία και βρέθηκε να κάνει καριέρα στη Γερμανία γνωρίζοντας μεγάλα αστέρια σαν τη Σάρα Βον, τον Τζέιμς Μπράουν και τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο με τον οποίο ήταν μέλη της κριτικής επιτροπή σε ένα φεστιβάλ στη Μόσχα. “¨Όταν το έσκασα οι γονείς και ο αδερφός μου υπέστησαν φοβερές διώξεις. Απολύθηκαν και καταδιώχθηκαν. Επέστρεψα το 1991. Σήμερα τα πράγματα είναι μπερδεμένα. Δεν υπάρχει νομοθεσία. Χάος. Δεν υπάρχει αγορά σοβαρή μουσική. Υπάρχουν δεκάδες χάκερς που κλέβουν. Παίζω πια μόνο δυο φορές το χρόνο. Δύσκολα βρίσκεις χορηγούς για το είδος μου. Το νέο μου δίσκο τον κυκλοφόρησα σε ένα life styleπεριοδικό. Κανείς δεν πληρώνει δικαιώματα.

Εγώ είμαι πολίτης του κόσμου. Θα μπορούσα να ζήσω παντού’’. Ο κόσμος την κοιτούσε με σεβασμό όπου και αν πήγαμε παρέα. Όσοι την αναγνώριζαν. Είναι μια αληθινή σταρ με μια σπάνια φωνή. Σε μια άλλη όμως πια πατρίδα. Που βλέπει ριάλιτι και ακούει μέχρι και ελληνικά μπουζούκια. Που ανοίγουν παντού στην πόλη. Ζει διδάσκοντας σε ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο και μου χαρίσε τα cdτης για να τα δώσω και στην Ελλάδα σε όσους αγαπούν τη μουσική που αγαπά. Χιλιάδες άνθρωποι ήταν ερωτευμένοι μαζί της το 80 μου λένε οι άνθρωποι που με έφεραν σε επαφή μαζί της. Και όταν έφυγε από τη χώρα έγινε ηρωίδα. Όταν αποχαιρετιστήκαμε με ρώτησε αν υπήρχε περίπτωση να τραγουδήσει κάπου στην Ελλάδα. Θα το ψάξω της είπα. Κάνεις δεν ενδιαφέρθηκε. Τη λένε Καμέλια Τοντόροβα.