Τα ρέματα της Θεσσαλονίκης χθες, σήμερα και αύριο

του Αναστάσιου Τελίδη

Η ίδρυση της Θεσσαλονίκης δίπλα στον Θερμαϊκό κόλπο δεν ήταν τυχαία επιλογή. Η άμεση πρόσβαση στην θάλασσα και οι ορεινοί όγκοι τριγύρω προσέφεραν μια περιοχή ιδανική για την ανάπτυξη μιας μεγάλης πόλης. Ένα βασικό στοιχείο για την επιτυχία του εγχειρήματος αποτέλεσε η ύπαρξη πολλών ρεματιών που εξασφάλιζαν την πρόσβαση σε νερό για την ανάπτυξη των ποικίλων δραστηριοτήτων των κατοίκων της. Από τις ιστορικές αναφορές και έχοντας ως βάση τις περιγραφές του Δημητριάδη (1983) μπορούμε να καταγράψουμε στην περιοχή ανατολικά των τειχών τα βασικότερα ρέματα και χείμαρρους. Το ρέμα της Ευαγγελίστριας, το Seytan Deresi (διαβολόρεμα) που διαπερνούσε το σημερινό Γ’ Σώμα Στρατού, ο χείμαρρος Uc Cesmeler Deresi (λάκκος των Τριών Βρύσεων) που συναντούσε τον ρέμα του Κρυονερίου λίγο πάνω από το Ιπποκράτειο, το ρέμα Kus Deresi (λάκκος των Πουλιών) και ο χείμαρρος του Ντεπώ ήταν οι βασικές ρεματιές της πόλης μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.

Κατά την πορεία των ετών πολλά άλλαξαν στην πόλη. Η ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση σε συνδυασμό με την άναρχη δόμηση πάνω σε κάθε σπιθαμή γης και την δημιουργία της περιφερειακής τάφρου που συνετέλεσε στην εξάλειψη του υγρού στοιχείου οδήγησαν τα ρέματα σε μερικό ή ολικό αφανισμό μέσα στα όρια της πόλης. Πολυκατοικίες, δρόμοι, σχολεία και αθλητικά κέντρα φτιάχτηκαν πάνω στις πρώην κοίτες των χειμάρρων. Έτσι το ρέμα της Ευαγγελίστριας χάθηκε νωρίς χωρίς να υπάρχουν πλέον στοιχεία του αστικού περιβάλλοντος που να μαρτυρούν την ύπαρξη του στους σημερινούς κατοίκους, όπως και ο χείμαρρος του Ντεπώ. Το Seytan Deresi (διαβολόρεμα) έχει χαθεί στο μεγαλύτερο τμήμα του ενώ  απομεινάρι του αποτελεί ο χείμαρρος Λύτρα ή ρέμα της Δόξας που βρίσκεται πάνω από την Εγνατία στο ύψος του πρώην Στρατιωτικού Νοσοκομείου 424. Ο χείμαρρος Uc Cesmeler Deresi (λάκκος των Τριών Βρύσεων) είναι το γνωστό ρέμα της Υφανέτ. Μπορεί να εντοπιστεί το βασικό τμήμα του στην περιοχή γύρω από το επιβλητικό βιομηχανικό μνημείο αλλά και ένα ακόμα πίσω από τον Λόφο της Τούμπας στρίβοντας προς Τριανδρία. Το ρέμα Κρυονερίου πλέον καταλήγει στην περιφερειακή τάφρο μετά το ύψος της οδού Τσέλιου. Το ρέμα Kus Deresi (λάκκος των Πουλιών) ή μεγάλο ρέμα ή Χείμαρρος Κυβερνείου κάνει ακόμη εμφανή την παρουσία του στην Θεσσαλονίκη. Παρά την έντονη οικιστική πίεση της δεκαετίας του 1960 που οδήγησε σε εκτεταμένες επιχώσεις και υπογειοποιήσεις αφήνοντας ελάχιστα σημεία του ελεύθερα μπορεί κανείς εύκολα να αναγνωρίσει την γραμμή του ρέματος, η λειτουργία του οποίου δεν αλλάζει παρά μόνο ως προς την έλλειψη του υγρού στοιχείου, αφού τα απομεινάρια του αποτελούν σημεία αστικού πρασίνου. Ένα τέτοιο σημείο είναι το ρέμα στην οδό Τούσα.

Πρέπει λοιπόν επειγόντως να εξετάσουμε τους τρόπους όπου τα απομεινάρια αυτών των ρεμάτων θα προστατευθούν καθώς τα δέντρα, οι θάμνοι και τα αναρριχώμενα φυτά που υπάρχουν δημιουργούν εστίες πρασίνου λειτουργώντας σαν «φυσικές πράσινες κουρτίνες», ενώ ταυτόχρονα αποτελούν ιδανικούς τόπους για αναπαραγωγή των διαφόρων ειδών πανίδας. Αποτελούν τους τελευταίους πυρήνες οξυγόνου μέσα στην πόλη.

Τα τελευταία χρόνια παρά τις πρωτοβουλίες που έλαβαν διάφοροι φορείς (Δήμος, κινήσεις πολιτών, εθελοντές) η κατάσταση δεν βελτιώθηκε θεαματικά. Τα σημεία αυτά παραμένουν εκτός της καθημερινότητας των πολιτών, παραμελημένα και βρώμικα καθώς αποτελούν χώρους απόθεσης απορριμμάτων. Μπορεί να μην δρουν πλέον υδρολογικά καθώς δεν μεταφέρουν νερό αλλά θα μπορούσαν να δρουν ως αστικά στοιχεία στα οποία συγκεντρώνονται οι κάτοικοι της πόλης και αναπτύσσουν τις δραστηριότητες τους. Για να συμβεί αυτό η ανάπλαση στα σημερινά ρέματα δεν πρέπει να περιοριστεί μόνο σε βασικές επεμβάσεις όπως ο καθαρισμός, η περίφραξη τους, η φύτευση δένδρων καθώς όλα αυτά μπορεί να επιφέρουν μια ιδιαίτερη αισθητική αναβάθμιση αλλά δεν εξασφαλίζουν τον μέγιστο βαθμό οικειοποίησης του δημοσίου χώρου από τους κατοίκους που πρέπει από απλοί διερχόμενοι να γίνουν χρήστες του χώρου. Η αξιοποίηση των δημοσίων αυτών εκτάσεων σε ήπιες χρήσεις αναψυχής, αθλητισμού και οικολογικής εκπαίδευσης είναι εφικτή. Υπαίθριες θέσεις ανάγνωσης , παιδικές κούνιες και υπαίθρια όργανα γυμναστικής θα ήταν πρακτικές  λύσεις. Αρχικά απαραίτητη  είναι η βελτίωση της προσβασιμότητας στους χώρους αυτούς και η απομάκρυνση των αυθαίρετων κτισμάτων, ενώ σε δεύτερο στάδιο θα μπορούσε να εξεταστεί η κάθε περίπτωση ξεχωριστά. Η λειτουργία παραδείγματος χάρη ενός υπαίθριου κινηματοθεάτρου θα ήταν εφικτή στο ρέμα της Δόξας ενώ στο ρέμα της Υφανέτ θα μπορούσε να λειτουργεί  υπαίθριος χώρος με ειδικό αθλητικό εξοπλισμό και αναψυκτήριο μέσα στην πυκνή βλάστηση. Πάντως όποια ΄΄στρατηγική΄΄ και να ακολουθήσουμε πρέπει να το κάνουμε σύντομα ώστε τα απομεινάρια των ρεμάτων και των χείμαρρων της πόλης να έχουν αύριο.

Μπείτε και κάντε like εδώ για να ενημερώνεστε για όλα τα γραμμένα αποκλειστικά για το parallaximag.gr άρθρα.