Τα ρητά και τα υπόρρητα

Λέξεις: Θωμάς Καραγκιοζόπουλος

Ο ηλεκτρονικός κόσμος έχει γεμίσει ρητά, τσιτάτα, σοφιστείες και σοφίες ανδρών επιφανών και λογίων. Όλη η γνώση των περασμένων αιώνων και κάθε είδους απόσταγμα σκέψης και προβληματισμού βρίσκεται στην οθόνη μας σε καθημερινή βάση. Γνωμικά όλων των ειδών, σε αρχαία και νέα ελληνικά, σε εικόνες και βίντεο, σε selfie και στάτους στα κοινωνικά δίκτυα. Φράσεις και αποφθέγματα που κάπου, κάποτε είχαν αξία για τις καινούριες ιδέες που έφεραν μέσα στα συμφραζόμενα ενός κειμένου, αλλά τώρα, αποκομμένα από το φυσικό τους περιβάλλον, εξυπηρετούν έναν αρκετά θολό σκοπό, ταυτοχρόνως και κάπως ματαιόδοξο – να προβάλουν πόσο φιλοσοφημένος είναι αυτός που χρησιμοποιεί τα ρητά και τα αποφθέγματα κατά το δοκούν και αναλόγως της διάθεσης.

Μπροστά στην τόση σοφία που προβάλλεται καθημερινά θεωρείς πως βρίσκεσαι στον ναό της γνώσης, πως ο κόσμος θέλει να μιλήσει για πράγματα που νιώθει ή σκέφτεται, αλλά δεν βρίσκει τις λέξεις. Γι’ αυτό, ο καθένας δανείζεται λίγες αράδες σοφίας και τις κοινοποιεί σε μια δημόσια επίδειξη γνώσης. Το θέμα δεν είναι αν αυτός που κοινοποιεί ένα ρητό ταυτίζεται με αυτά που γράφει, αν κατανοεί την ουσία αυτών των προτάσεων και τις έχει κάνει κτήμα του. Το θέμα είναι γιατί το κάνει; Γιατί έχουμε αυτήν την επίδειξη γνώσεων σε βαθμό υστερίας; Γιατί αυτή η ανάγκη να δείξουμε σοφοί, ψαγμένοι, διαβασμένοι, εναλλακτικοί, ανώτεροι; Ποιά είναι η υπόρρητη ανάγκη, που οδηγεί τόσο κόσμο στη μιμητική συμπεριφορά να μιλάει με τσιτάτα και ρητά;

Βεβαίως, δεν βάζω όλον τον κόσμο στην ίδια μοίρα. Στο μυαλό μου οι άνθρωποι, οι οποίοι κοινοποιούν ρητά και γνωμικά όπως τα βρίσκουν σε ιστοσελίδες που προσφέρουν απλόχερα και με όμορφη εικονογράφηση λόγια μεγάλων ανδρών, πασχίζουν να καλύψουν διάφορα κενά. Το κενό της προσωπικής τους σελίδας στα κοινωνικά μέσα, το κενό – αδυναμία της ουσιαστικής επικοινωνίας και συζήτησης με άλλους ανθρώπους, αλλά κυρίως, το προσωπικό εσωτερικό τους κενό. Αυτό το τελευταίο αφέθηκε για χρόνια ένας άγραφος πίνακας και το μόνο που καταφέρνουν αυτές οι κοινοποιήσεις είναι να γεμίζουν τον Πίθο των Δαναΐδων. Ποια φιλοσοφία ακολουθούν σε προσωπικό βαθμό όσοι αρέσκονται να χρησιμοποιούν αποφθέγματα; Αγγίζει τα όρια της υποκρισίας, αν δεν είναι από την αρχή μέχρι το τέλος υποκρισία.

Το ίδιο ισχύει και για όσους αρθρογραφούν δημοσίως και χρησιμοποιούν ρητά και φράσεις απλώς και μόνο για να εμπλουτίσουν τα κείμενά τους, ενώ σε προσωπικό βαθμό η πορεία τους πόρρω απέχει από το να ταυτίζονται με όσα γράφουν. Φιλοσοφία για όλους.

Πολλές φορές η χρήση αποφθεγμάτων στοχεύει να θίξει κάποιον, αλλά να γίνει με καλυμμένο τρόπο. Βεβαίως, αποδέκτης του μηνύματος είναι συνήθως ένα ευρύ κοινό, οπότε αυτομάτως αυτός που θέλει να στείλει κάπου ένα μήνυμα αποδοκιμασίας με αόριστο τρόπο τίθεται απέναντι σε ένα ανυποψίαστο κοινό, που μάλλον δυσανασχετεί με την αόριστη έκφραση θυμού. Ακόμη, πολλά ρητά και αποφθέγματα συνοδεύονται από σημεία στίξης, όπως θαυμαστικά για να δοθεί έμφαση στη φράση, ή αποσιωπητικά για να φορτώσουν με απογοήτευση ή κάποιο συγγενικό συναίσθημα το κείμενο.

Είναι φυσικό να αναρωτιέται κανείς αν όλοι, όσοι εμπλουτίζουν με ρητά πάσης φύσεως τον ηλεκτρονικό τους κόσμο και πολλές φορές με τρόπο ανορθόγραφο, είναι σε θέση να πιστεύουν και να κάνουν όσα γράφουν. Δηλαδή, κάποιος που με επιμονή συμβουλεύει τους άλλους να ξεχωρίζουν τους φίλους από τους εχθρούς ή να φυλάγονται από την κολακεία των ύπουλων ή το πόσο έχουν φιλοσοφήσει τη ζωή που πλέον ο κόσμος έχει αποκτήσει μια άλλη, όχι τόσο πεζή διάσταση θεωρεί ότι είναι αλάθητος και απέχει της αυτοκριτικής;

Η ουσία είναι πως οι άνθρωποι που κάποτε κατέγραψαν κάποιες αξιόλογες σκέψεις στην πλειοψηφία τους τα πίστευαν και τα ακολουθούσαν, ήταν τρόπος ζωής. Με άλλα λόγια, ήταν τα διδάγματα και η εμπειρία της ζωής, όλα αποτυπωμένα με τη βοήθεια λέξεων προσεκτικά επιλεγμένων για να αποδώσουν κάτι ουσιαστικό, που θα βρίσκεται όσο το δυνατόν πιο κοντά στην ουσία και που ίσως βοηθήσει την ανθρωπότητα να πάει ένα βήμα παρακάτω.

Θεωρώ πως ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ζητήματα να λύσει, όσον αφορά την προσωπικότητά του και το ποιος θέλει να είναι. Όταν βλέπω εικόνες με μεγάλα λόγια υπέρ πατρίδος ενός αρχαίου Έλληνα με φόντο την ελληνική σημαία και μαζί λίγο ουρανό, δεν συνάγω ως συμπέρασμα ότι έχω έναν πατριώτη απέναντί μου, αλλά κάποιον που θέλει να δείξει πατριώτης και ευαισθητοποιημένος στο διαδίκτυο, αλλά μόνο εκεί. Στην πραγματικότητα μπορεί να κλέβει το κράτος με όποιον τρόπο μπορεί, να βάζει λυτούς και δεμένους για να υπηρετήσει το παιδί του κοντά στο σπίτι, επειδή η παραμεθόριος είναι μεν πατρίδα, αλλά πέφτει μακριά, να του φταίνε πάντα οι απατεώνες πολιτικοί, αλλά ο ίδιος να μην έχει πολιτική θέση. Όταν βλέπω εικόνες με τη φιγούρα ενός λογοτέχνη και δυο αράδες από το έργο του, δεν βλέπω έναν διαβασμένο απέναντί μου, αλλά κάποιον που θέλει να δείξει διαβασμένος στους άλλους. Αν τον ρωτήσεις αν διάβασε ένα βιβλίο του εικονιζόμενου, ενδεχομένως να μην ξέρει να σου απαντήσει.

Δεν είναι περίεργο που ο άνθρωπος θέλει να εντυπωσιάζει. Δεν αποτελεί καινούρια συνήθεια. Απλώς, ζούμε στην εποχή της εικόνας και του φανταχτερού. Έτσι, όλο και περισσότεροι θέλουν να προκαλούν εντύπωση και ο εύκολος τρόπος είναι μία κοινοποίηση, ένα σχόλιο. Άλλοι, πάλι, δεν βρίσκουν κάποιο νόημα σε αυτό, γιατί θεωρούν πως στερείται ουσίας. Ποιο το νόημα να παρουσιάζομαι ως κάτι που δεν είμαι και στο τέλος τέλος να εκτίθεμαι σε όσους με γνωρίζουν πραγματικά.

Πιστεύω πως κάτι που λέμε ή κάνουμε έχει αξία όταν είναι κομμάτι του εαυτού μας και χαρακτηρίζει αυτό που είμαστε. όταν λέμε μεγάλα λόγια και φερόμαστε μεγάλοι με ξένα κόλλυβα, τότε πρέπει να περιμένουμε τη στιγμή που κάποιος θα μας φέρει σε αμήχανη θέση και η ντροπή θα είναι ό,τι απομείνει.