Τα Σκόρπια: Μικρό σχόλιο για τη γλώσσα και τον φεμινισμό
Οι αναμνήσεις της Ελένης Χοντολίδου μέσα από «Τα Σκόρπια» της
Kάθε βδομάδα θα μοιράζομαι μαζί σας ένα μικρό κείμενο που θεωρητικά θα μπορούσε να είναι από το ημερολόγιό μου.
Τίτλος της στήλης: «Τα σκόρπια» γιατί τα κείμενα δεν θα έχουν χρονολογική σειρά, θα δημοσιεύονται «σκόρπια».
Με χιούμορ αλλά και σοβαρότητα θα γράφω για θέματα που με ή μας απασχολούν, λίγο πριν τα γενέθλια των 65. Άλλοτε ο λόγος θα είναι δημόσιος-πολιτικός, άλλοτε θα διαβάζετε μία προσωπική εξομολόγηση, ελπίζω χωρίς να δυσανασχετείτε.
Τη στήλη συνοδεύει το έργο της ζωγράφου Xριστίνας Φοίτου, «Το όνειρο», Μικτή τεχνική σε καμβά, 150x100cm, 2017.
Έχω δει πολλά κείμενα γραμμένα με αυτό το πολύπλοκο δήθεν φεμινιστικό τρόπο: μαθητές/τριες, φοιτητές/τριες κ.λπ. που μόνο φεμινιστικά δεν είναι. Και έχω διαβάσει φεμινιστικές ανοησίες του τύπου: η εαυτή μου, η άνθρωπος και άλλα τέτοια φαιδρά. Αυτά είναι εύκολο να αλλάξουν και εάν αλλάξουν δεν αλλάζουν τίποτε ουσιαστικό. Το θέμα είναι να υπάρχουν φεμινιστικές απόψεις και να εκφράζονται. Να εξοικονομούν και να προ-οικονομούν τα κείμενά μας την ύπαρξη, την ανάπτυξη, τη χειραφέτηση της γυναίκας.
Λοιπόν, εγώ που είμαι άνθρωπος και έχω εαυτό και όχι εαυτή, κάθε φορά που διαβάζω ένα κείμενο με τες/τριες… κ.ο.κ. καταλαβαίνω ότι το υποκείμενο ή η συλλογικότητα που το έγραψε είχε αγωνία περί του φεμινισμού, αλλά αυτομάτως αυτό δεν κάνει το κείμενο φεμινιστικό. Κοντολογής, πιστεύω τα της/τρια και όλα αυτά κάνουν ξύλινη τη γλώσσα και όχι μια γλώσσα με φεμινιστική ουσία για την οποία πολύ φαίνεται θα πρέπει να κοπιάσουμε ακόμη.
Ψάχνω αλλού τη φεμινιστική ουσία των κειμένων: στα επιχειρήματα, στη θέση υποκειμένου, στον λόγο και την εκφορά του. Αφήστε εκείνα τα λεκτόρισσα, κοσμητόρισσα, βουλεύτρια και επιστημόνισσα, και το ακόμη καλυτερότερο γιάτρισσα (και όχι το λαϊκό γιατρίνα) λες και ο φεμινισμός είναι και εναντίον της αισθητικής αλλά κυρίως εναντίον της μεικτής γλώσσας που μιλούμε σήμερα σε αντίθεση με την πλαστή δημοτικιά (όσο πλαστή και η καθαρεύουσα) ήθελε να επιβάλει ο δημοτικισμός.
Ετσι σήμερα λέμε η γιατρός και η δακτυλογράφος (γιατί ποτέ κανείς δεν είπε δακτυλογράφα, ενώ λέμε νοσοκόμα… και σε άλλα συμφραζόμενα, λ.χ. όταν θέλει ο ποιητής να δείξει ότι μιλά λαϊκός άνθρωπος λέει «θέλει να γίνει κάποτε γιατρίνα») αλλά εγώ δεν θα πώ σε καμία περίπτωση σε ανακοίνωση επιστημονικού συμποσίου κοσμητόρισα, πρυτάνισα, γιατρίνα ή γιατρέσα ή γιάτρεσα ή ό,τι άλλο μας κατέβει στο κεφάλι. Δείτε το παρακάτω κείμενο:
«…Με δεδομένο αυτό η παρούσα εργασία επιχειρεί να καταδείξει πώς η δυνατότητα αναγνώρισης από τους μαθητές/τριες των κοινών δομικών σχημάτων που υποβαστάζουν κάθε αφήγηση μπορεί να τους/τις καταστήσει ικανούς/ές αφενός να κατανοούν τους τρόπους άρθρωσης της πλοκής. αφετέρου, να αναδεικνύουν, μέσω της παραγωγής λόγου από αυτούς/ές τους/τις ίδιους/ες, τους τρόπους με τους οποίους διαφορετικά νοήματα παράγονται μέσα από τους διαφορετικούς τρόπους οργάνωσης των βασικών δομικών στοιχείων της αφήγησης σε συγκροτημένα σχήματα δομής-γεγονός που θα συντελέσει ταυτόχρονα και στην ανάδειξη του κειμένου ως χώρου διερεύνησης του κοινωνικο-πολιτισμικού τους περιβάλλοντος».
Τι καταλαβαίνουμε από το κείμενο αυτό; Ότι έχει φεμινιστική θέση και ουσία, ότι δήθεν «κάνει χώρο» στις γυναίκες να αναπτυχθούν και να εκφραστούν ή ότι ο συγγραφέας του διακατέχεται από την αγωνία της πολιτικώς ορθής αντιμετώπισης και διαχείρισης της γλώσσας; Εγώ πιστεύω το δεύτερο και μάλιστα εκτός από διεκπεραιωτικός διαχειριστής της γλώσσας σε ένα πολιτικώς πλαδαρό πλαίσιο είναι και βιαστής της.
Προσωπικά όταν μιλώ γενικά για μία κατηγορία πληθυσμού χρησιμοποιώ το αρσενικό γένος και όταν απευθύνομαι στις φοιτήτριές μου (και στον ένα ή δύο φοιτητές μου) λέω ή γράφω: «Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές…» ή «αγαπητές και αγαπητoί συνάδελφοι…». Αλλά δεν γράφω –ούτε περισσότερο λέω– κάθετος τρία (μαθητής/τρια), δεν διανοήθηκα ποτέ να συμπεριλάβω τις φοιτήτριες ή τις συναδέλφους μου σε ένα σχηματικό κάθετος τρία γιατί εάν υπέκυπτα θα ήταν μία ευκολία, θα ήταν ως να παραδεχόμουνα ότι ο φεμινισμός κατοχυρώνεται μέσω του word και των καθέτων.
Θα ήταν ως να αναγνώριζα ότι το κάθε νέο παιδί που κάνει Edit, Find –τής και προσθέτει το /τρια στη μεταπτυχιακή του ή τη διδακτορική του εργασία είναι πράγματι φεμινιστής ή φεμινίστρια, έχει κατανοήσει τις αρχές του φεμινισμού, έχει διαβάσει την ιστορία του, έχει αγωνιστεί. Κι ας είναι η εργασία του ό,τι πιο συντηρητικό και βαρετό και σεξιστικό και μη φεμινιστικό υπάρχει.
Η γλώσσα δεν κανονίζεται (βασική αρχή της Γλωσσολογίας) αλλά προχωρά τον δικό της δρόμο όσο και να κοπανιόμαστε κάτω σαν τα χταπόδια. Κάπως έτσι χάθηκε οι δυικός αριθμός, κάπως έτσι χάνεται μπροστά στα μάτια μας και η γενική πληθυντικού πολλών θηλυκών ονομάτων, λ.χ. ΔΕN λέμε των κοπελών, των σκαλών, των αγαπών. Μη με ρωτήσετε γιατί, δεν λέμε. Και φυσικά δεν λέμε η συνεχή (γιατί αυτό δεν είναι δημοτική, απλή αμορφωσιά είναι και λάθος δομικό) της συνεχ?, αλλά η συνεχής, της συνεχούς, και με τίποτε δε λέμε η γραμματέα!!!
Βεβαίως, η συστηματική χρήση κάποιων πραγμάτων μπορεί να τα επιβάλει με την πάροδο του χρόνου. Έτσι λ.χ. χάρη επιβλήθηκε αυτό το άκομψο, άχαρο και ανόητο ΑΠΛΑ, όπου του κατεβεί τους καθενός (και της κάθε μιας!!!) στο κεφάλι. «Απλά θέλω να σου πω, απλά δε γίνεται, απλά τούτο απλά το άλλο» στη θέση του απλώς. Άλλο απλώς και άλλο απλά. Λέει ο Ρίτσος: «και να αδελφέ μου, που μάθαμε να κουβεντιάζουμε ήσυχα και απλά» και ο Σεφέρης: «Δε θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη», αλλά άλλη είναι η χρήση του επιρρηματικού «απλώς και μόνο»… ισχυρίζομαι μάλιστα ότι όσο πιο πολύ χρησιμοποιείται αυτό το βάρβαρο «απλά» από τον ομιλητή (και την ομιλήτρια!
Να μην ξεχνιόμαστε…) τόσο πιο ύποπτο γίνεται, καθώς θέλει να δηλώσει ότι αυτός που μιλά θέλει να άρει από πάνω του τις ευθύνες αυτού που «απλά» δεν έκανε. Για ψάξτε το λίγο και όταν φτάσετε στο 300 απλά στην ομιλία κάποιου, ίσως βγάλετε κάποιο συμπέρασμα.
Ας σοβαρευτούμε με το κακοπαθημένο έμφυλο και ας προσπαθήσουμε σε προσωπικό, πολιτικό και γλωσσικό επίπεδο να αναδείξουμε τις διαφορές και τις συνέπειές του που είναι βαθύτερες, απαιτητικότερες και εξαιρετικά πιο πολύπλοκες από το κάθετος τρία.
Είμαι εκτός γραμμής:
Η Ελένη Χοντολίδου εργάζεται στο ΑΠΘ από το 1981. Διετέλεσε Κοινοτική Σύμβουλος (και για κάποια χρόνια Πρόεδρος) της Α΄ Κοινότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης από το 2006-2018.
