Τέχνη: Πολυτέλεια ή αναγκαιότητα;

Λέξεις – εικόνες: Έλλη Πράντζου

Γιατί να θέλει κάποιος ν’ ασχοληθεί με την τέχνη σε κάθε της μορφή, ειδικά στις μέρες μας; Γιατί η ίδια η τέχνη αποτελεί ένα από τα πιο παρεξηγημένα κεφάλαια της ζωής μας και πώς είναι δυνατόν να μην αντιλαμβανόμαστε ότι βρίσκεται πίσω από σχεδόν τα πάντα;

Ποιος γονιός χαίρεται όταν ακούει από το παιδί του πως επιθυμία του είναι να κάνει πραγματικότητα το όνειρό του και να ασχοληθεί με την κλίση του στις τέχνες; Πού τοποθετείται στη λίστα με τα διάφορα επαγγέλματα ένας καλλιτέχνης στο μυαλό των απανταχού ρεαλιστών αυτού του κόσμου; Πόσοι εκεί έξω μας παίρνουν στα σοβαρά όταν η απάντηση στην ερώτηση «με τι ασχολείσαι;» ή στην παραλλαγή της «τι δουλειά κάνεις;» είναι «ηθοποιός», «μουσικός» και διάφορα άλλα επαγγέλματα για αιθεροβάμονες; Πώς να αδικήσεις όλους εκείνους που σε κοιτάζουν παράξενα σε μια κοινωνία που έχει μετατρέψει έναν ολόκληρο κλάδο σε ένα μάτσο απελπισμένους χομπίστες δίχως μέλλον;

Μα τελικά πόσο άδικο είναι αυτό για όλους εμάς που δίνουμε την ψυχή μας για όσα αγαπάμε πηγαίνοντας με νύχια και με δόντια κόντρα σε όλες τις αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε σε κάθε επίπεδο;

Η υποτίμηση της τέχνης είτε από όσους βρίσκονται εκτός χορού είτε από τους δήθεν καλλιτέχνες που ψωνίζονται ασύστολα κάτω από το πέπλο μιας χυδαίας ωραιοπάθειας είναι υποτίμηση του ίδιου του πολιτισμού. Η υποτίμηση του πολιτισμού είναι άρνηση της ψυχοπνευματικής καλλιέργειάς μας.

Σε τι χρησιμεύει άραγε η τέχνη; Ακόμη κι εμείς οι ίδιοι που θαρρείς εκ φύσεως έχουμε «ταχθεί» να την «υπηρετούμε» έχουμε βρεθεί αντιμέτωποι με αυτό το ερώτημα έστω και μια φορά στη ζωή μας, όμως η απάντηση δεν αποτελείται από λογικά χειροπιαστά επιχειρήματα. Δεν αποδεικνύεται με μαθηματικές πράξεις γιατί η τέχνη δεν περιορίζεται στο 1+1=2, ξεφεύγει από αυτό και σπάει τους κανόνες. Αν εξηγηθεί ποτέ από κανέναν θα είναι μόνο με τη γλώσσα της ψυχής και των συναισθημάτων, με έννοιες αφηρημένες όμως πάντα απαραίτητες. Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι δεν εξηγείται. Νιώθεται.

Όταν η τέχνη δε λειτουργεί ως αυτοσκοπός τότε δεν μπορεί παρά να είναι αφυπνιστική σε όλα τα επίπεδα. Δεν μπορεί παρά να ταράζει συνειδήσεις, να αλλάζει δεδομένα, να ξυπνά αμφιβολίες, να δημιουργεί γόνιμο έδαφος για προβληματισμούς, να ανοίγει μονοπάτια για άλλους κόσμους, να φέρνει αντιμέτωπους όλους τους κρυμμένους εαυτούς μας, να θέτει ερωτήματα, να δίνει πολλαπλές επιλογές ως απαντήσεις κι έτσι να διευρύνει τους πνευματικούς μας ορίζοντες. Χιλιοειπωμένο θα μου πείτε. Να όμως που ισχύει αρκεί κι εμείς ως δέκτες να είμαστε διαθέσιμοι με κεραίες τεντωμένες και ανοιχτοί στα νέα ερεθίσματα.

Η τέχνη, που έχει φτάσει να θεωρείται από ορισμένους περιττή πολυτέλεια, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ψυχισμό μας και τον πνευματικό μας κόσμο. Αποτελεί κομμάτι της καθημερινότητάς μας ακόμη κι όταν εμείς δεν το αντιλαμβανόμαστε καν διότι καθετί που δημιουργεί η φαντασία του ανθρώπου είναι τέχνη. Από ένα μουσικό κομμάτι μέχρι ένα όμορφο κτίριο στο κέντρο της πόλης. Από μια θεατρική παράσταση μέχρι μια φωτογραφία βασισμένη στη στιγμή, το μάτι του φωτογράφου και τα συναισθήματα που τελικά αυτή δημιουργεί. Την υποτιμούν όσοι έχουν ήδη θέσει τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου σε δεύτερη μοίρα έχοντας κάνει τη μιζέρια τρόπο ζωής.

Η τέχνη «παράγεται» από την ψυχή και στοχεύει σε αυτή. Μπορεί να ξεσηκώσει, να γαληνέψει ακόμη και να απελευθερώσει το μυαλό μας κατά περιστάσεις. Κι έτσι δεν είναι τυχαίο που σε οποιαδήποτε κατάσταση μη ελευθερίας πλήττεται με λογοκρισία. Ή απλώς παραγκωνίζεται ως κάτι αχρείαστο μιας και «εδώ ο κόσμος χάνεται».

Με το παράπονο μιας καρδιάς παιδικής μέσα από δυο μάτια που βλέπουν τον κόσμο από ένα πρίσμα έμπνευσης και φαντασίας, όλοι όσοι ακολουθήσαμε τον δρόμο των τεχνών γιατί η ίδια η φωνή της ύπαρξής μας μάς ώθησε προς τα εκεί, ζητάμε σεβασμό σε κάθε επίπεδο για όλα όσα μπορούμε όταν άλλοι παραιτούνται, για όλα όσα επιδιώκουμε όταν άλλοι τα θεωρούν αδύνατα, για όλα όσα δημιουργούμε όταν άλλοι παγιδεύονται στην επανάπαυση, για όλα όσα ελπίζουμε όταν άλλοι παραδίνονται.

Όχι επειδή εν τέλει απαιτούμε μεγαλύτερο σεβασμό έναντι των υπολοίπων, ούτε επειδή μας νοιάζει τόσο ο σεβασμός των άλλων προς το πρόσωπό μας. Δεν είμαστε κάποιοι στην τελική, ούτε τοποθετούμε σε κάποιο ψηλότερο σκαλί τους εαυτούς μας. Όμως είναι κρίμα τελικά να ποδοπατάται η δημιουργία στο βωμό μιας ισοπεδωτικής «και καλά» πραγματικότητας που αλέθει τα πάντα στερεοτυπικά και απόλυτα βαφτίζοντας ρεαλισμό το γκρίζο και επιπολαιότητα τη φαντασία.

Η ίδια η ζωή είναι τέχνη κι αυτός που τολμά να νιώσει στο έπακρο τα πάντα έχει ήδη καταλάβει τι εννοώ. Κι εμείς τελικά, όχι, δεν την υπηρετούμε καν. Τίποτε τόσο ελεύθερο δε δέχεται να υπηρετείται εξάλλου. Εμείς απλώς προσπαθούμε να βοηθήσουμε τη φύση γύρω μας ώστε από αφηρημένη έννοια να μετατρέψει την τέχνη σε εικόνες, λέξεις, κατασκευές, συναισθήματα, αισθήσεις.

Όταν τα καταφέρνουμε ξαναγεννιόμαστε και βιώνουμε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «υπαρξιακή κορύφωση». Διότι είτε όλα είναι μάταια είτε όχι τελικά και ακριβώς επειδή δεν μπορούμε για τίποτε να είμαστε σίγουροι, αυτό που μετράει είναι να κάνουμε όσα αγαπάμε έστω κι αν δεν ξέρουμε γιατί μας αρέσουν αυτά. Το ότι μας αρέσουν είναι αρκετό κι εμείς έτσι θα είμαστε λιγάκι πιο ισορροπημένοι.