Θα ‘σαι φρόνιμη;

«Δεν είμαι καθόλου θεωρητικός του φεμινισμού, ό,τι έκανα το έκανα με τους δικούς μου όρους κι όχι για να το κάνω σαν άντρας.»

Agnes Varda

Οφείλεις να μην συνηθίσεις, να μην υποταχθείς, να μην συνηθίσεις στη βία του λόγου και της πράξης. Συνεχόμενες αρνήσεις σε μια ασφυκτική συνθήκη. Το οφείλεις πρώτα και πάνω από όλα σε εσένα! Ξέρω πως είναι -εάν όχι πολύ δύσκολο έως αδύνατο- να μην συμβιβαστείς με την επικρατούσα κατάσταση και τα κακώς κείμενα της εκάστοτε κοινωνίας. Άλλωστε, έτσι έχουμε σχεδιαστεί από τη φύση να μαθαίνουμε να προσαρμοζόμαστε και άρα να επιβιώνουμε. Επηρεαζόμαστε από τα ερεθίσματα είναι ανθρώπινο. Ευτυχώς, όμως, ο ισχυρός μηχανισμός της προσαρμογής αδρανοποιείται μπροστά στην αγανάκτηση. Κάποια μέρα ξυπνάς και λες στην εαυτή σου «Φτάνει. Ήταν μέχρι εδώ!». 

Ακριβώς αυτήν την στιγμή, έσπασες τα δεσμά σου! Η χρυσή στιγμής της συνειδητοποίησης. Πια τίποτα δεν είναι ίδιο, η στιγμή της απελευθέρωσης είναι μια προσωπική υπόθεση, η διεκδίκησης της όμως αποτελεί ένα πάγιο συλλογικό αίτημα! Δεν είχα σκοπό να ξεκινήσω έτσι το κείμενο μου, με λέξεις υποχρέωσης και επιτακτικότητας, μα σκεπτόμενη του περιεχομένου, αναρωτιόμουν πως μπορεί μια θηλυκότητα να διαφοροποιηθεί από τη νόρμα και να μην επηρεαστεί από τα κοινωνικά ερεθίσματα, όταν αυτά μεταδίδονται γλωσσικά και εξωγλωσσικά συνεχώς και με τόσο πυκνό τρόπο; 

Προσπαθούμε όλη μας την ενήλικη πορεία να ανιχνεύσουμε πότε και πως μπήκε μέσα μας το «μικρόβιο της πατριαρχίας» της τοξικότητας και της ανελευθερίας, με τη σημαντική προϋπόθεση βέβαια πως επιλέγουμε αυτή τη διαδρομή. Ψάχνουμε στη μηχανή του μυαλού μας, σαν ένα άλλο Google εκείνες τις στιγμές ή συμπεριφορές που μας στιγμάτισαν, αποδυνάμωσαν, φόβισαν, νιώσαμε τη βία της εκάστοτε εξουσίας. Μα πέρα από τα μεγάλα, πια καταλήγω βιωματικά στην εξής διαπίστωση: πως αυτά που τελικά χτυπούν και πονούν περισσότερο είναι εκείνα τα μικρά τα ανεπαίσθητα, τα ύπουλα· εκείνα, που μοναχά μια θηλυκότητα ξέρει να αναγνωρίζει, διότι έχει προγραμματιστεί να γνωρίζει τα σημάδια που της λένε τα ετεροκαθορισμένα όριά της και τα ‘χει ζήσει στο πετσί της.

Όλες έχουμε βιώσει το φόβο που προξενεί ένα επίμονο βλέμμα, τα βήματα που ακούμε από πίσω μας, τα κορναρίσματα, τα σφυρίγματα, τα ανεπιθύμητα σχόλια, τα ειρωνικά υπονοούμενα, την υποτίμηση μονάχα με ένα νεύμα. Πριν καν γεννηθούμε, οι μητέρες μας, οι γιαγιάδες μας έχουν βιώσει στο πετσί τους ανάλογα περιστατικά, τα οποία ήδη τα γνωρίζουμε καθώς κατοικούμε εννέα μήνες μέσα τους και μας μεταφέρουν μέσω αίματος το γενετικό τους υλικό. Ντροπή, ενοχή, υποτίμηση και ασφυκτικά πλαίσια, στα οποία όταν επιλέγουμε να εναντιωθούμε πληρώνοντας και τις εκάστοτε συνέπειες,- που βεβαίως και είναι βαρύτερες για εμάς-, καθώς έχουμε θράσος, ενώ ένας άνδρας στην όμοια συνθήκη θα ήταν «απλά» τολμηρός!

Μάζευες και μαζεύεις όλον αυτόν τον συρφετό, ώσπου μια μέρα λες «να πάτε να γ***» και ηρεμείς ή ηρεμείς πρόσκαιρα. Μια από τις φράσεις που έχουν κεντρική θέση στην καρδιά μου είναι αυτή της σκηνοθέτιδας Agnes Varda, η οποία είπε την κορυφαία ατάκα «προσπάθησα να είμαι μια ευχάριστη φεμινίστρια, αλλά ήμουν μια πολλή θυμωμένη»! Ο θυμός είναι ότι πιο υγιές, ως συναίσθημα, μην το φοβάσαι, σημασία έχει πως θα τον αξιοποιήσεις! Θα πεθάνω θυμωμένη, το ξέρω και το θέλω,  γιατί αυτό θα σημαίνει πως δεν συνήθισα την αδικία και την ανισότητας, πως δεν απαλλοτριώθηκα!

Αφορμή για αυτές τις αράδες στάθηκε η διαπίστωση πως μια φράση αρκεί για να  πυροδοτήσει τόσα ανάμεικτα συναισθήματα. Αναφέρομαι φυσικά στην ομώνυμη φράση του τίτλου, μάλιστα κάποιοι μου την έχουν πει και εμφατικά «κοιτά, να είσαι φρόνιμη!». Κάποιος sic άνδρας νεότερης ηλικίας σε μια σύντομη τυχαία συνάντηση κυριολεκτικά στο πεζοδρόμιο, θεώρησε πως είχε το δικαίωμα να μου πει στο τέλος της ολιγόλεπτης κοινωνικής μας επαφής «να είσαι φρόνιμο κορίτσι» με εκείνη την εσωτερικευμένη ειρωνεία και υποτίμηση, πως επειδή είμαι άνδρας έχω το δικαίωμα να σου πω να κάτσεις φρόνημα και μπορώ να σου πω να είσαι «υπάκουο κορίτσι» να μην ξεπερνάς τα όρια που ορίζουμε εμείς για εσένα! 

Ακούω αυτή τη φράση όλη μου τη ζωή από άνδρες διαφορετικών ηλικιών, σε διαφορετικά πλαίσια, όλοι τους πιστεύουν ότι έχουν κάποιο «φυσικό δικαίωμα» να μου κάνουν υποδείξεις, ώστε να μην ενοχλούνται από την μαχητικότητα και τις φιλοδοξίες μου, γιατί όπως έχουμε πει ξανά πρέπει να είμαι «τόσο –όσο». Ότι παραπάνω χαλάσει τη πιάτσα και ενοχλεί τους ιδίους, οι οποίες είναι  οι μόνοι «άξιοι και κατάλληλοι» να βρίσκονται στη πρώτη γραμμή. Δεν ξέρω καν αν είναι γυάλινη οροφή, αυτό ακούγεται τόσο ουδέτερο, εδώ μιλάμε για κάτι ακόμη πιο βαθύ, μιλάμε για ωμή επιβίωση! 

Πως μια θηλυκότητα να κυνηγήσει τα όνειρά της σε μια αντικειμενικά δύσκολη κοινωνική και οικονομική συνθήκη, όταν από τα γεννοφάσκια της, την πείθουν με έξυπνα ύπουλο τρόπο πως είναι κατώτερη των περιστάσεων, καθώς πέραν των ορατών σχολίων ή συμπεριφορών, έχουμε να αντιμετωπίσουμε και αυτά που για τα τρίτα άτομα μοιάζουν αόρατα, αλλά για εμάς όχι μόνον είναι ορατά, μα ειδικά όταν είμαστε νεότερες είναι και δυσκολοδιαχειρίσιμα, διότι δεν ξέρουμε πως να τα επικοινωνήσουμε και ακόμη και αν τα επικοινωνήσουμε, το κάνουμε δισταγμός, για να μην  θα μας περάσουν για τρέλες!

Δεν είπα ποτέ στη ζωή μου σε καμία και κανέναν να είσαι φρόνιμη/-ος, πολύ απλά γιατί ήξερα και ξέρω πως δεν με παίρνει, δεν έχω το δικαίωμα. Πως γίνεται όμως πέραν της προσωπικής εμπειρίας, μια συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα, οι άνδρες να φέρουν το εν λόγω «δικαίωμα» να μου υπαγορεύουν πως θα ζω, μιλώ και φέρομαι, σαν να είναι αιωνίως επίτροποί μου; Από ποιο νόμο, ποια σύμβαση εκπορεύεται αυτό το «δικαίωμα» και που θεμελιώνεται; Δεν θεμελιώνεται, καθώς στο θετό μας δίκαιο δεν υπάρχει τέτοιο «δικαίωμα»! 

Θυμάμαι σαν χθες, όταν συνάντησα έναν καθηγητή της σχολής μου στο διάδρομο και στη σύντομη συζήτησής μας μου είπε: «Φτάνει πια, Περπερίδου με τα χαρτιά. Πήγαινε και παντρέψου!» Αυτή η φράση, η οποία υποδηλώνει μια κυρίαρχη νοοτροπία για τις θηλυκότητες δεν ακούστηκε σε μια προηγούμενη δεκαετία, μα στις σημερινές «βελτιωμένες» κοινωνίες, μια παράφραση του «τα όρια σου ήταν μέχρις εδώ!».

Για αυτήν την μερίδα ανθρώπων δεν ήμασταν ποτέ φρόνιμες, ούτε προθυμοποιούμαστε να γίνουμε…