The Allatini Project

Το ωραιότερο συγκρότημα κτιρίων της πόλης αφέθηκε στη μοίρα του εδώ και χρόνια. Το βλέπαμε να υποκύπτει στη φθορά του χρόνου με πόνο ψυχής… Τον τελευταίο καιρό, όπως ήταν αναμενόμενο τι θα συμβεί. Συμμορίες έκλεβαν τα σίδερα του και κατοικούσαν στα σωθικά του άστεγοι, που βρήκαν καταφύγιο τις νύχτες εντός του.  Που κάπως έπρεπε να ζεσταθούν. Σε ένα κτίριο γεμάτο σκουπίδια. Ήταν θέμα χρόνου να ανάψει η φωτιά που ξέσπασε χτες βράδυ και τέθηκε υπό έλεγχο τα ξημερώματα αφού έκαψε ό,τι πρόλαβε. Κυρίως ένα σημαντικό μέρος της μνήμης της πόλης. Ο Σάκης Ιωαννίδης είχε κάνει ένα εκτενές ρεπορτάζ για τα γιατί και τα πώς και για το μέλλον που θα μπορούσε να έχει το συγκρότημα αν υπήρχε ισχυρή βούληση…

Σε παλιότερα δημοσιεύματα παρακολουθήσαμε το σάλο που έχει ξεσπάσει στο Δημοτικό Συμβούλιο αναφορικά με την ανοικοδόμηση του Αλλατίνη. Ας ξαναδούμε το εκτενές ρεπορτάζ της Parallaxi (τεύχος #140) με όλο το ιστορικό της συγκεκριμένης υπόθεσης για τα σχέδια που υπήρχαν για τη µετατροπή ενός συµβόλου της πόλης, στην ανατολική της πλευρά, σε συγκρότηµα κατοικιών µε σοβαρή αρχιτεκτονική άποψη. Ας δούμε τότε τις αντιδράσεις των κατοίκων της περιοχής και φορέων, αλλά και τον αντίλογο της διάσωσης ενός αριστουργήµατος σε εγκατάλειψη που άνοιξαν µια µεγάλη συζήτηση, που καιρός είναι να ξανανοίξει πριν επέλθει η μη ανατρέψιμη ολοκληρωτική καταστροφή.

Ιστορία 1.5 αιώνα

Το οικοδοµικό τετράγωνο 130 περιέχει το βιοµηχανικό συγκρότηµα Αλλατίνη συνολικού εµβαδού 26.010 τ.µ.. Οι γαλλικοί αλευρόµυλοι της γαλλο-ισραηλιτικής οικογένειας Allatini, 128 χρόνια µετά την ίδρυση τους, συνεχίζουν να ερίζουν τα πνεύµατα της πόλης. Οι ιδιοκτήτες φιλοδοξούν να κατασκευάσουν την “Πολιτεία Αλλατίνη”, ενώ οι περίοικοι αντιδρούν στα σχέδιά τους και κάνουν λόγο για ανοικοδόµηση µε παράνοµο συντελεστή δόµησης. Σήµερα στο συγκρότηµα εκτελούνται εργασίες στο υπόγειο πάρκινγκ, οι οποίες έχουν σχέση µε τη στήριξη των διατηρητέων κτισµάτων. Τον περασµένο Σεπτέµβριο, 17 περίοικοι του συγκροτήµατος κατέθεσαν προσφυγή στο ΣτΕ κατά της απόφασης του Υπουργείου Πολιτισµού, το 2006, η οποία ενέκρινε τη χωροθέτηση νέων οικοδοµικών µονάδων και την κατασκευή υπόγειου πάρκινγκ.

Επιχείρηση Αλλατίνη…

Η βιοµηχανική δραστηριότητα στη Θεσσαλονίκη του 19ου αιώνα, αν και υποτυπώδης, κυριαρχείται από το ευρωπαϊκό κεφάλαιο. Στην πόλη λειτουργούν πέντε ατµόµυλοι, δέκα αλευρόµυλοι, τρία νηµατουργεία, επτά σαπωνοποιίες, ένα καπνεργοστάσιο της Regie, παγοποιείο και ζυθοποιίες. Στις βιοµηχανίες δουλεύουν 4.000 από τους 7.000 εργάτες της πόλης. Ο οίκος των Allatini µαζί µε την Αυστριακή Τράπεζα Χίρς ιδρύουν το 1883 την “Επιχείρηση Αλλατίνη”, τις εγκαταστάσεις της οποίας σχεδίασε ο φηµισµένος αρχιτέκτονας Βιταλιάνο Ποζέλλι. Μέσα στα επόµενα χρόνια το συγκρότηµα υπέστη δύο πυρκαγιές, µε αποτέλεσµα τα κτίρια που βρίσκονται περιµετρικά του κεντρικού µύλου να έχουν χτιστεί σε διάφορες χρονικές περιόδους. Τα πιο σηµαντικά κτίρια του συγκροτήµατος αφορούν στο κτίριο διοικήσεως, τα ψυγεία του µύλου, αποθήκες, το λεβητοστάσιο και το µηχανουργείο. Τα περισσότερα κινδυνεύουν να καταστραφούν από τις φθορές του χρόνου. Σήµερα το συγκρότηµα ανήκει στη θυγατρική της Εταιρείας ∆ηµητριακών Βορείου Ελλάδος µε ποσοστό 50%, στη Θεµελιοδοµή µε 25% και στις Αστικές Αναπτύξεις Θεσσαλονίκης µε το υπόλοιπο 25%.

Κοινόχρηστος χώρος

Ο Γιώργος Λευκόπουλος µένει εδώ και 11 χρόνια πολύ κοντά στους Μύλους Αλλατίνη. Από το µπαλκόνι του σπιτιού του έβλεπε για χρόνια τον παλιό µύλο και τη φύση που είχε αναπτυχθεί γύρω του. Αν και έβλεπε τα κτίρια να καταρρέουν µέρα µε τη µέρα, του άρεσε να πιστεύει ότι ο συγκεκριµένος χώρος θα παραµείνει “κοινόχρηστος”, όπως είχε οριστεί µε το Βασιλικό ∆ιάταγµα της 25ης Ιουνίου 1971 (ΦΕΚ 172 ∆’/28/7/71). “Μέχρι το 2003 αυτό που έβλεπα από το σπίτι µου ήταν ένας χώρος πρασίνου, ο οποίος µέσα σε µία ηµέρα αποψιλώθηκε ολοκληρωτικά και µετατράπηκε σε κρανίου τόπο. Θα ήθελα πολύ να ξαναδώ αυτό το πράσινο”.

Η «Πολιτεία Αλλατίνη»

Απέναντι από τους Μύλους Αλλατίνη βρίσκεται το αρχιτεκτονικό γραφείο του Πέτρου Μακρίδη. Μαζί µε τον Αλέξανδρο Τοµπάζη υπογράφουν την αρχιτεκτονική προµελέτη των διατηρητέων και νέων κτιρίων, η οποία εγκρίθηκε µόλις πέρυσι. “Τέτοιου είδους επέµβαση σε αστικό χώρο δεν έχει προηγούµενο στη χώρα µας. Τα νέα κτίρια θα συµβαδίζουν απόλυτα µε τα διατηρητέα, τα οποία θα αναπαλαιώσουµε”, αναφέρει ο κ. Μακρίδης. Ο επιβλέπων µηχανικός του έργου, Ιωάννης Μέγας, σηµειώνει ότι “το 63% του ακάλυπτου χώρου θα γεµίσει δέντρα, φυτά, πλατείες και δροµάκια. Το συγκρότηµα θα είναι προσπελάσιµο από όλους τους περιοίκους, χωρίς καµία περίφραξη. Οι θέσεις πάρκινγκ προορίζονται για τους κατοίκους και όσους εργάζονται στην “Πολιτεία”. ∆εν το κάναµε δηµόσιο για να µην έχουµε κυκλοφοριακή συµφόρηση στους γύρω δρόµους. Φυσικά το πάρκινγκ δεν θα χτιστεί κάτω από τα διατηρητέα κτίρια”.

Νέα κτίρια ή καθόλου κτίρια;

Στο συγκρότηµα Αλλατίνη έχει δοθεί η έγκριση για τη χωροθέτηση έξι νέων κτιρίων. Στην κατασκευή τους θα εφαρµοστούν ορισµένες από τις αρχές της βιοκλιµατικής αρχιτεκτονικής στο βαθµό που είναι δυνατόν, σύµφωνα µε τον Πέτρο Μακρίδη. “Θέλουµε τα κτίρια να καταναλώνουν τη λιγότερη ενέργεια. Θα έχουν φυσικό δροσισµό και αερισµό. Σκεφτόµαστε να χρησιµοποιήσουµε πολύ το τούβλο, ως υλικό µε µεγάλη θερµοχωρητικότητα, αλλά και το ξύλο. Σε όλα θα µπουν πράσινες στέγες. Θα προσέξουµε να µην επιλεχθούν τοξικές µονώσεις και τοξικά χρώµατα. Στα διατηρητέα κτίρια θα προσπαθήσουµε να κάνουµε τις ηπιότερες παρεµβάσεις, πάντα µε τη σύµφωνη γνώµη του συµβουλίου Νεωτέρων Μνηµείων”. Ο Γιώργος Λευκόπουλος και αρκετοί από τους περίοικους είναι αντίθετοι µε την ανοικοδόµηση. “Οι πολυώροφες οικοδοµές θα πνίξουν το διατηρητέο. ∆εν θα το αναδείξουν. Βλέπουµε συνεχώς να χτίζονται όλοι οι ανοιχτοί χώροι. Πιο δίπλα χτίστηκαν το Μέγαρο Μουσικής, ο ναός του Αγίου Φωτίου. Γιατί να κλείσει ακόµη ένας “ανοιχτός”; Οι εξαώροφες οικοδοµές θα αποκλείσουν την οπτική πρόσβαση από δύο δρόµους. Μόνο από την Ανθέων θα το βλέπουµε”.

Χρήσεις και καταχρήσεις

Κατά καιρούς ακούγονται διάφορες ειδήσεις για µετατροπή του Αλλατίνη σε πολυτελέστατο ξενοδοχείο ή εµπορικό κέντρο. Ο επιβλέπων µηχανικός, Ιωάννης Μέγας, υποστηρίζει ότι “δεν πρόκειται να χτιστεί ούτε ξενοδοχείο, ούτε µεγάλο supermarket. Είχαµε πολλές προτάσεις από µεγάλες αλυσίδες, αλλά τις απορρίψαµε όλες. Η “Πολιτεία Αλλατίνη” κατά 85% θα έχει κατοικίες. Ακόµα και το κύριο κτίσµα του µύλου θα γίνει κατοικίες τύπου loft. Τα µαγαζιά που θα ανοίξουν θα είναι ήπιας όχλησης, δηλαδή κοµµωτήρια, µπιστρό, καφέ, ζαχαροπλαστείο”. Ο Γιώργος Λευκόπουλος θεωρεί ότι δεν προβλέπεται επαρκώς η πρόνοια για την ανάδειξη του µνηµείου. “Ο νόµος λέει ότι κάθε επένδυση σε ένα διατηρητέο µνηµείο πρέπει να στοχεύει στην ανάδειξη του και όχι στον πλουτισµό του ιδιοκτήτη. Οι αρχιτέκτονες και οι κατασκευαστές µπορεί να ισχυρίζονται ό,τι θέλουν. Το θέµα για εµάς είναι κατά πόσο τους δεσµεύουν οι αποφάσεις του υπουργείου ώστε να λάβουν συγκεκριµένα µέτρα για την ανάδειξη του µνηµείου. Αυτές τις δεσµεύσεις δεν τις βλέπουµε”.

Ο περιβάλλων χώρος

Σύµφωνα µε το µηχανικό Ιωάννη Μέγα, στο συγκρότηµα θα φυτευτούν περίπου 200 δέντρα, γρασίδι, και έξι µεγάλα πλατάνια στην κεντρική πλατεία: “Στο υπόγειο πάρκινγκ έχουµε αφήσει µεγάλες κοιλότητες µε χώµα για να αναπτυχθούν οι ρίζες από τα πλατάνια. Στις γύρω οικοδοµές δεν υπάρχει καθόλου πράσινο. Έχουν χτιστεί µε κάλυψη 100% του οικοπέδου, χωρίς να προβλέπεται κάποιο πάρκο”. Στα σχέδια του αρχιτέκτονα Πέτρου Μακρίδη διακρίνονται τα γλυπτά και το νερό που θα χαρακτηρίζει το συγκρότηµα. “Θέλουµε να επαναφέρουµε τη σχέση των µύλων µε τη θάλασσα. Νερό σε πίδακες, σε φυσική ροή, παιχνίδια µε το φως. Θέλουµε να βάλουµε και αναρριχώµενα φυτά. Γενικά, υπάρχει µεγάλος σεβασµός για το περιβάλλον”. Από την πλευρά τους οι κάτοικοι δεν πιστεύουν τις εξαγγελίες για τα πλατάνια και το σεβασµό στο περιβάλλον, όπως τονίζει ο κ. Λευκόπουλος: “Πώς να πιστέψουµε ότι θα µπουν πλατάνια, τη στιγµή που για τις εργασίες ξεριζώθηκαν παρανόµως ορισµένα κυπαρίσσια. Φυτεύτηκαν αλλού και τώρα ξεραίνονται. Το θέµα δεν είναι τα παρκάκια που θα µπουν ανάµεσα στις πολυώροφες πολυκατοικίες, αλλά οι ίδιες οι οικοδοµές. Εµείς θέλουµε να ξαναµπεί το πράσινο µέσα στο οικόπεδο και να αναστηλωθεί το µνηµείο. Γιατί να πρέπει να χτιστεί, όπως όλη η πόλη;”. Οι ιδιοκτήτες από τη µεριά τους υποστηρίζουν ότι κόπηκαν µόνο λεύκες µε γραπτή άδεια της Περιφέρειας και του ∆ασαρχείου.

Ο «καυτός» συντελεστής

Οι 17 περίοικοι υποστηρίζουν ότι ο συντελεστής δόµησης 4.2, ο οποίος έχει οριστεί για το Αλλατίνη είναι υπερβολικά µεγάλος για την περιοχή. Πριν από το 1992 το Αλλατίνη δεν είχε συντελεστή δόµησης. Πώς γίνεται αυτό; Όταν χτίστηκε το εργοστάσιο δεν υπήρχαν σχέδια πόλης και οικοδοµικοί συντελεστές µε την έννοια που γνωρίζουµε σήµερα. Στο πρώτο διάταγµα της Θεσσαλονίκης το 1925, το Αλλατίνη χαρακτηρίζεται ως“χώρος ειδικού προορισµού”. Το 1979 µε ΦΕΚ 440∆’/29-8-1979 αποκτούν οικοδοµικούς συντελεστές οι γύρω περιοχές. Ο µέσος όρος είναι 2.2. Την ίδια περίοδο κατασκευάζονται κατά µήκος της παραλιακής οδού οι λεγόµενες “οικοδοµικές µονάδες”. Χωρίς οικοδοµικό συντελεστή και µόνο «µπούσουλα» τον αριθµό των ορόφων (6-8) και την κάλυψη του εκάστοτε οικοπέδου (συνήθως 100%). Χωρίς ενιαίο συντελεστή δόµησης σε ολόκληρη την περιοχή, υπάρχουν κτίσµατα όπου οι άδειες δόµησης δόθηκαν κατά περίπτωση.Το συγκρότηµα Αλλατίνη χαρακτηρίστηκε τότε ως “κοινόχρηστος χώρος”.

Μεταφορά συντελεστή δόµησης

Το 1992 οι ιδιοκτήτες πέτυχαν έγκριση µεταφοράς συντελεστή δόµησης, όπως και όλοι όσοι είχαν στην κατοχή τους διατηρητέα κτίρια. Η µεταφορά συντελεστή δόµησης είναι µια “αποζηµίωση” για όσους έχουν διατηρητέα ακίνητα και δεν τους επιτρέπεται να τα κατεδαφίσουν. Σύµφωνα µε επιστολή των περιοίκων, το προεδρικό διάταγµα που ενέκρινε τη µεταφορά συντελεστή, καθόριζε για πρώτη φορά “οικοδοµικό συντελεστή στο 4.2, αυθαίρετα και παράνοµα µια και από το 1979 δεν επιτρεπόταν να καθοριστεί συντελεστής δόµησης ανώτερος του 2.4”. Την άποψη των κατοίκων ενισχύει το ψήφισµα που κατατέθηκε στο νοµαρχιακό συµβούλιο της Θεσσαλονίκης, στις 11 Φεβρουαρίου 2008, από τους Νίκο Γιαννόπουλο, Μιχάλη Τρεµόπουλο και Στρατή Πλωµαρίτη. Στο κείµενο αναφέρεται, µεταξύ άλλων, ότι “το 1992 ο τότε κάτοχος του ακινήτου, Υπουργός ο ίδιος της τότε Κυβέρνησης, πετυχαίνει µε σκοτεινές µεθοδεύσεις Συντελεστή ∆όµησης 4.2 αντί του ισχύοντα από το 1979 του 2.4”.

Υπόθεση του ΣτΕ

Η έκταση του συγκροτήµατος Αλλατίνη είναι 26 στρέµµατα. Τα διατηρητέα κτίρια έχουν συνολικό εµβαδόν 14.000 τ.µ. Μέχρι σήµερα, µε τις άδειες του Υπουργείου Πολιτισµού και της 4η Εφορείας Νεωτέρων Μνηµείων, έχει εγκριθεί η χωροθέτηση νέων οικοδοµικών µονάδων συνολικού εµβαδού 20.200 τ.µ. Το 63% του οικοπέδου θα είναι ακάλυπτος χώρος µε εκτεταµένη δενδροφύτευση. Οι ιδιοκτήτες υποστηρίζουν ότι το σύνολο του όγκου των διατηρητέων κτηρίων που κατεδαφίστηκαν ήταν κατά 20% µεγαλύτερο του όγκου των νέων κτιρίων. Επίσης, δώρισαν το τµήµα ενός κτιρίου 600 τ.µ. για τη δηµιουργία Βιοµηχανικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Οι περίοικοι στην επιστολή τους υποστηρίζουν ότι “αν είχε ληφθεί υπόψη ο συντελεστής δόµησης των γύρω οικοδοµικών τετραγώνων, κάθε δικαίωµα δόµησης θα είχε εξαντληθεί κατά τη µεταφορά του συντελεστή δόµησης”. Η υπόθεση για την ορθότητα της υπουργικής απόφασης του 2006 θα εκδικαστεί στο ΣτΕ τον προσεχή Ιούνιο, ενώ οι κάτοικοι έχουν κάνει προσφυγή και κατά του ύψους του οικοδοµικού συντελεστή 4.2. H περίπτωση ο χώρος να αγοραστεί από το δηµόσιο ή το δήµο, ώστε να παραδοθεί στην πόλη, είναι µια ευπρόσδεκτη λύση από τους ιδιοκτήτες, πλην όµως δεν συζητείται από το κράτος. Από την άλλη, ο χώρος, όπως οι ίδιοι δεσµεύονται, θα παραµείνει ανοικτός στους περίοικους, καθώς δεν θα υπάρχουν κιγκλιδώµατα ή άλλα στοιχεία που θα το αποκόπτουν από την πόλη και τον περιβάλλοντα χώρο. Μια µεγάλη συζήτηση ξεκίνησε. Μετατροπή του χώρου σε προσεγµένης οικιστικής ανάπτυξης συγκρότηµα, στα πρότυπα του εξωτερικού, µε διάσωση των διατηρητέων και παράλληλη προσθήκη νέων οικοδοµών, µαρασµός και ακόµα µεγαλύτερη εγκατάλειψη ή κάτι άλλο κοινωφελές µε την επέµβαση της πολιτείας που τώρα σφυρίζει αδιάφορη;

*Τη Δευτέρα 8 Ιουνίου 2015 ένα παιδί παίζοντας στο αφύλακτο Αλλατίνι έπεσε μέσα σε ένα φρεάτιο…