Θεσσαλονίκη, πόλη για να ζεις

Λέξεις: Σταύρος Παναγιωτίδης/Εικόνα: Γιάννης Τριανταφυλλόπουλος

Η μέθοδος

Μπορούμε να ξεκινήσουμε με το προφανές. Δεν υπάρχει η τέλεια πόλη. Κι αν υπήρχε ποτέ, δεν θα ήταν για παραπάνω από μια στιγμή. Γιατί την επόμενη στιγμή, κάποια νέα ανάγκη θα είχε δημιουργηθεί, ένα νέο πρόβλημα θα είχε προκύψει, μία νέα επιθυμία θα είχε αναδυθεί, μία νέα πρόκληση, μία νέα ανεκμετάλλευτη δυνατότητα, όπως συμβαίνει συνεχώς μέσα στην ιστορία. Κι επειδή πόλεις είναι οι άνθρωποι τους και οι δομές μέσα στις οποίες γεννάνε κι αλλάζουν τις ζωές τους, σαν τις κάμπιες στο κουκούλι, οι πόλεις θα υπόκεινται πάντα σε αλλαγές και θα πρέπει να είναι ανοιχτές σε αυτές. Να φτιάχνουν κάθε τόσο καινούρια κουκούλια, για να τα σπάσουν πάλι μετά.

Μπορούμε να συνεχίσουμε με το επακόλουθο. Περπατώντας πάνω σε αυτή τη λογική, πώς θα ήταν σήμερα, τώρα, μια τέτοια πόλη; Πώς θα ήταν μια πόλη που θα κάλυπτε τις ανάγκες των κατοίκων της και θα ικανοποιούσε τις επιθυμίες τους, τις τωρινές και τις επόμενες; Μια πόλη δομικά ανοιχτή στο νέο; Μα πρέπει να διαλέξουμε πρώτα μια πόλη. Για να δούμε την συγκυρία της, να βρούμε τα χαρακτηριστικά της ζωής σε αυτήν, τα χαρακτηριστικά των πολιτών της. Θεσσαλονίκη. 2023. Τί πόλη είναι αυτή; Τί ανθρώπους κουβαλάει;

Η πόλη

Η Θεσσαλονίκη μας είναι μια πόλη νεανική. Αλλά πιο γηρασμένη από παλιά. Και θα είναι πάντα μια νεανική πόλη, συγκριτικά με άλλες της Ελλάδας. Έχουν φροντίσει για αυτό τα πανεπιστήμιά της. Αλλά η Θεσσαλονίκη μας είναι μια πόλη με νέους. Όχι μια πόλη για νέους.

Είναι μια πόλη ανθρώπων με ιδέες, ενέργεια, όρεξη. Αλλά χωρίς χώρους για να στεγαστούν. Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Μια πόλη με ανθρώπους που θέλουν να στήσουν εδώ τη ζωή τους. Αλλά που αυτή δεν μπορεί να τους υποστηρίξει. Μια πόλη της Ελλάδας του 2023. Δηλαδή, μια πόλη ανασφαλής. Συναισθηματικά και υλικά. Μια πόλη των κοινωνικών ανισοτήτων. Μια πόλη που δεν έχει πιστέψει ακόμη στον εαυτό της. Που βλέπει ανταγωνιστικά άλλες πόλεις. Που πότε θέλει να γίνει σαν την Αθήνα, πότε σαν το Βερολίνο. Που νιώθει πώς κάτι πάνε να της κλέψουν. Γιατί δεν ξέρει τι είναι αυτό που της ανήκει. Ποια ιστορία θέλει να πει για τον εαυτό της. Για αυτό και δεκαετίες τώρα, καταλήγει να λέει για τον εαυτό της τις ιστορίες που λένε οι άλλοι για αυτήν. Η «ερωτική πόλη», η «πρωτεύουσα των Βαλκανίων», η πόλη που «ξέρει να διασκεδάζει όπως καμία άλλη», η «χαλαρή» πόλη. Η πόλη στα μάτια των άλλων, γίνεται η πόλη μας. Γινόμαστε εμείς.

Αλλά εμείς πρέπει να γίνουμε κάτι διαφορετικό από αυτό που καταλαβαίνουν οι άλλοι για εμάς. Κάτι όχι εξωτικό. Όχι ένας προορισμός του τριημέρου. Μια πόλη. Μια νέα πόλη. Ένα πείραμα. Μια πόλη της καινοτομίας παντού, στην επιστήμη, στον πολιτισμό, στον αθλητισμό, στην ίδια τη δημοκρατία. Μια πόλη διαρκούς φεστιβαλικής ζωής, πανεπιστημιακής άνθισης και πολιτισμικής απόλαυσης. Μια πόλη που ακόμη και το μειονέκτημά της, ότι δεν μπορεί να βρει τον χαρακτήρα της, να το μετατρέπει σε πλεονέκτημα. Μια πόλη που να αλλάζει χαρακτήρες. Μια πόλη ανοιχτή. Μια πόλη με πολλές πόλεις μέσα της. Γιατί πόλη, το είπαμε, είναι οι άνθρωποί της.

Το σχέδιο

Η Θεσσαλονίκη θέλουμε να είναι μια Πόλη για να Ζεις. Όμως η ζωή στην πόλη δεν είναι μονοδιάστατη. Είναι η ζωή σου όταν δουλεύεις. Ή όταν δεν έχεις δουλειά. Όταν πηγαίνεις στο θέατρο. Ή όταν δεν μπορείς να πας ή δεν έχεις άλλες παραστάσεις να δεις. Όταν τα παιδιά σου βρίσκονται στον παιδικό σταθμό. Ή όταν δεν έχεις παιδικό σταθμό για να τα πας. Όταν δημιουργείς. Κι όταν δεν έχεις που να δείξεις τη δημιουργία σου και πως να ζήσεις από αυτήν. Όταν ονειρεύεσαι. Κι όταν δεν ξέρεις που να βρεις τους ανθρώπους που ονειρεύονται σαν εσένα. Όταν περπατάς στους δρόμους της. Κι όταν δεν μπορείς να περπατήσεις. Όταν, ίσως, δεν μπορείς καν να βγεις από το σπίτι σου. Ή όταν δεν έχεις σπίτι. Όταν περπατάς στην παραλία της και χάνεσαι. Κι όταν νιώθεις πως σε πνίγει γιατί με δυο δρασκελιές την έχεις περάσει όλη, όπως έλεγε στην Μεγάλη Πλατεία ο Νίκος Μπακόλας.

Οι πόλεις γεννάνε όνειρα. Αλλά δεν φτιάχνονται με αυτά. Φτιάχνονται με μέτρα που υπηρετούν τα όνειρα. Πιο σωστά. Με μέτρα που δίνουν οξυγόνο σε όσους θέλουν να ονειρεύονται. Που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για να γίνουν μετά τα βήματα προς το νέο. Πώς φτιάχνουμε, λοιπόν, μια Πόλη για να Ζεις; Και τι σημαίνει Πόλη για να Ζεις;

Σημαίνει, Πόλη για να Κυκλοφορείς. Δηλαδή:  Σύμπλεγμα ποδηλατοδρόμων – κάθετων πεζόδρομων – πράσινων διαδρομών που να επιτρέπει την ήπια μετάβαση σε όλη την πόλη  Υποδομές για την διευκόλυνση των ΑμεΑ σε όλα τα σχολεία, όλα τα δημόσια κτήρια, όλους τους δρόμους. Επιδότηση των καταστημάτων εστίασης για να δημιουργήσουν υποδομές ΑμεΑ  Ωράρια φορτοεκφόρτωσης στο κέντρο σε συνεννόηση με τον εμπορικό κόσμο  Εφαρμογές «Έξυπνης πόλης» για την στάθμευση και την κίνηση στους δρόμους  Μετατροπή άδειων καταστημάτων σε χώρους στάθμευσης  Κατασκευή πάρκινγκ σε συνδυασμό με σημεία μετεπιβίβασης και σταθμούς μετρό στις εισόδους της πόλης  Νέες στάσεις λεωφορείων, ενεργειακά αυτόνομες, με προστασία των επιβατών από τις καιρικές συνθήκες και παροχές φόρτισης ηλεκτρικών συσκευών

Σημαίνει Πόλη για να Αναπνέεις. Δηλαδή:  Πρόγραμμα αποκεντρωμένης κομποστοποίησης για τα καταστήματα εστίασης, μέσω ειδικών κάδων. Το υλικό των κάδων μετατρέπεται σε βιοκαύσιμο για τα μηχανήματα του Δήμου και τα καταστήματα έχουν ανάλογη μείωση δημοτικών τελών  Πρόγραμμα για πράσινες ταράτσες στις πολυκατοικίες και φωτοβολταϊκά, για μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και βελτίωση του μικροκλίματος στην πόλη  Πρόγραμμα ενοποίησης-φύτευσης ακάλυπτων χώρων πολυκατοικιών  Ενεργειακή αναβάθμιση των σχολείων, μετατροπή μέρους του τσιμέντου των σχολικών αυλών σε κήπους  Μηχανήματα άθλησης στους χώρους πρασίνου, νέες ασφαλείς παιδικές χαρές  Πάρκα τσέπης εντός του αστικού ιστού, διαχείρισή τους από επιτροπές κατοίκων  Μετατροπή των αδόμητων αλάνων σε χώρους πρασίνου, σε συνδυασμό με πάρκινγκ  Ακύρωση καύσης σκουπιδιών

Σημαίνει Πόλη για να Εργάζεσαι. Δηλαδή:  Προγράμματα απασχόλησης σε συνεργασία με την ΔΥΠΑ (ΟΑΕΔ), εξειδικευμένα στα χαρακτηριστικά των ανέργων και στις αναπτυξιακές δυνατότητες της πόλης  Δημιουργία δημοτικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας παραγγελιών για τα καταστήματα εστίασης του Δήμου (τύπου «e-food») με πολύ χαμηλή χρέωση  Πρόγραμμα επιδότησης για την στέγαση νέων επιχειρηματιών στα κλειστά καταστήματα της οδού Εγνατίας. Αισθητική αναβάθμιση του δρόμου με πρόγραμμα συντήρησης προσόψεων διατηρητέων κτηρίων και φωτισμό.  Ετήσια απαλλαγή από τα δημοτικά τέλη για κάθε νέα επιχείρηση  Δημιουργία δικτύου για την υποστήριξη της νεανικής, εναλλακτικής, τεχνολογικής επιχειρηματικότητας, με σύμπραξη Πανεπιστημίων – Αλεξάνδρειας Ζώνης Καινοτομίας – CEDEFOP – ΕΚΕΤΑ – NOESIS.

Σημαίνει Πόλη των Νέων. Δηλαδή:  Στεγαστικό Πρόγραμμα. Παραλαβή στεγαστικού αποθέματος από τον Δήμο και διάθεσή του σε νέους και νέα ζευγάρια με χαμηλό ενοίκιο, με βάση τα 38.000 μη ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα της πόλης. Απόφαση του Δήμου για τον περιορισμό του Airbnb, κίνητρα διάθεσης κατοικιών σε μακροχρόνια μίσθωση.  Κάρτα Πολιτισμού Νέων, για μείωση κατά 50% των εισιτηρίων σε θεάματα και δράσεις πολιτισμού  Μετατροπή της Στοάς Αγίου Μηνά σε καλλιτεχνικό Hub, με δωρεάν διάθεση χώρων πρόβας, studio ηχογράφησης και βιντεοσκόπησης και χώρων εκδηλώσεων  Θέσπιση μεγάλου καλλιτεχνικού φεστιβάλ κάθε Μάιο, με την συμμετοχή νέων δημιουργών από όλο τον Ευρωπαϊκό Νότο, με δωρεάν εκδηλώσεις στο δημόσιο χώρο και τα μνημεία της πόλης, με σύμπραξη νεανικών καλλιτεχνικών ομάδων και κρατικών πολιτιστικών φορέων  Προώθηση των νέων δημιουργών της πόλης (καλλιτεχνών, σχεδιαστών κλπ), με διοργάνωση και ενίσχυση των showcases. Προώθηση της μετάφρασης των έργων των νέων λογοτεχνών, με ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα όπως το Creative Europe  Πρόγραμμα σε συνεργασία με τα εστιατόρια της πόλης για μειωμένο κόστος μία φορά τον μήνα, για τους νέους της πόλης  Πρόγραμμα Ανοιχτές Αυλές στα Σχολεία, με προσλήψεις φυλάκων για να είναι ανοιχτά τα σχολεία στις ώρες μετά το μάθημα και να χρησιμοποιούνται οι εγκαταστάσεις για αθλητικές, εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές δράσεις  Πρόγραμμα Αναβάθμισης Γηπεδικών Εγκαταστάσεων στα Σχολεία  Μαθήματα εξοικείωσης με τις τέχνες στα σχολεία, σε συνεργασία με το Κρατικό Ωδείο, την Κρατική Ορχήστρα, το Μέγαρο Μουσικής, το Κρατικό Θέατρο, το Μουσείο Φωτογραφίας, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου, με έμφαση στις λαϊκές γειτονιές του ευρύτερου πολεοδομικού συγκροτήματος και σε συνεργασία με τους γύρω Δήμους  Αποκεντρωμένες πολιτιστικές δράσεις στις γειτονιές  Ετήσιο αθλητικό μεσογειακό φεστιβάλ με συμμετοχή ομάδων και αθλητών U-19  Δίκτυο Δομών Στήριξης Παιδιών και Εφήβων, σε συνεργασία με ΑΜΚΕ και την Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του υπουργείου Υγείας

Σημαίνει Πόλη της Συμμετοχικής Δημοκρατίας. Δηλαδή:  Δημοψήφισμα των πολιτών για το σχέδιο της πόλης. Μετά από διεθνές διεπιστημονικό συνέδριο για την Πόλη του 21ου αιώνα, σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια, προκηρύσσεται ανοικτός διεθνής διαγωνισμός. Από τον Δήμο προκρίνονται τρία σχέδια, τα οποία έπειτα συζητάνε οι πολίτες διαδικτυακά σε ειδική πλατφόρμα και διά ζώσης με θεματικές εκδηλώσεις σε όλες τις γειτονιές. Στο τέλος οι δημότες ψηφίζουν και αποφασίζουν ποιο σχέδιο θα εφαρμοστεί  Συμμετοχική Δημοκρατία. Θέσπιση όλων των εργαλείων που προβλέπονται από την ΕΕ και αξιοποίηση της σχετικής εμπειρίας. Συμμετοχικός Προϋπολογισμός, Τοπικές Συνελεύσεις Κατοίκων, Συμβούλια Νέων, Εποπτικές Επιτροπές Πολιτών για δομές και οργανισμούς του Δήμου  Ψηφιακή Εφαρμογή επικοινωνίας των κατοίκων με τις υπηρεσίες του Δήμου, για αναφορά προβλημάτων, υποβολή αιτημάτων και ηλεκτρονική καταγραφή και παρακολούθηση της πορείας του αιτήματος  Προγράμματα εκπαίδευσης πολιτών 65+ για τη χρήση Η/Υ και social media

Σημαίνει Πόλη της Ασφάλειας. Δηλαδή:  Δομές φιλοξενίας και υπηρεσιών για κακοποιημένες γυναίκες και για διαζευγμένες γυναίκες με οικονομική αδυναμία  Δομές ψυχικής υγείας  Ράμπες και άλλες υποδομές για ΑμεΑ σε όλα τα σχολεία  Κουπόνι 300 ευρώ στους νέους γονείς  Καθολική εφαρμογή της δίχρονης προσχολικής αγωγής στα νηπιαγωγεία  Αύξηση των δημοτικών παιδικών σταθμών, κάλυψη όλων των παιδιών  Σχολικά Γεύματα, αν σταματήσουν να καλύπτονται από το κράτος  Διδασκαλία κολύμβησης σε παιδιά δημοτικού  Εκμάθηση πρώτων βοηθειών σε όλα τα σχολεία  Πρόγραμμα Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης με βιωματικά εργαστήρια στα σχολεία  Υλικοτεχνική στήριξη των Κοινωνικών Φροντιστηρίων  Δομές προστασίας των αστέγων  Δομής προστασίας και περίθαλψης αδέσποτων  Δημοτική Κάρτα Αλληλεγγύης για κατοίκους κάτω από τα όρια της φτώχειας, με εκπτώσεις σε συμβεβλημένα καταστήματα  Επανασύνδεση ρεύματος σε πολίτες με διαπιστωμένη αδυναμία, με κάλυψη λογαριασμών  Δημιουργία Δημοτικού Οδοντιατρείου  Δημιουργία Αποτεφρωτηρίου  Οργάνωση Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης Ουσιών

Σημαίνει Πόλη της Καθημερινής Αισθητικής. Δηλαδή:  Πρόγραμμα ανανέωσης και φωτισμού των προσόψεων κτηρίων κεντρικών οδών. Κατέβασμα των διαφημιστικών πινακίδων των εταιρειών από τα μπαλκόνια και τοποθέτηση πινακίδων από τον Δήμο στο πεζοδρόμιο με αναγραφή των τίτλων των επιχειρήσεων  Φεστιβάλ γκράφιτι σε δημόσιο χώρο. Παρουσίαση των έργων σε μικρό μέγεθος, μικτή βαθμολογία πολιτών και καλλιτεχνικής επιτροπής, χρηματοδότηση των πέντε πρώτων για ανάρτηση τους σε κτίρια της πόλης  Πρόγραμμα ενιαίου φωτισμού κτιρίων της πόλης και εξωραϊσμού των κτιρίων – μπλοκ γραφείων.

Σημαίνει Πόλη με Ιστορική Συνέχεια. Δηλαδή:  Ψηφιακό – Διαδραστικό Μουσείο Ιστορίας της Θεσσαλονίκης  Ανάδειξη της Πλατείας Ελευθερίας ως Μνημείο  Ψηφιακή Εφαρμογή με καθοδήγηση για διαδρομές στην πόλη, ανά ιστορική περίοδο  Ανάδειξη μοναδικότητας της Θεσσαλονίκης ως πόλης με συνεχή δείγματα αρχιτεκτονικής της Θεσσαλονίκης πολλών αιώνων  Αλλαγή ονομασίας οδών, για ανάδειξη προσώπων με προσφορά και αναφορά στην πόλη  Μαθήματα τοπικής ιστορίας στα σχολεία  Πρόγραμμα αξιοποίησης των διατηρητέων κτηρίων της περιοχής των Εξοχών για φιλοξενία κοινωνικών δομών, πολιτιστικών φορέων και επιχειρήσεων  Πρόγραμμα αξιοποίησης πρώην βιομηχανικών εγκαταστάσεων για φιλοξενία κοινωνικών δομών, πολιτιστικών φορέων και επιχειρήσεων

Με αυτές τις βασικές παρεμβάσεις, η Θεσσαλονίκη μπορεί να αποκτήσει ένα νέο πρόσωπο. Όχι μόνο στη βιτρίνα της, στους δρόμους και στα μνημεία. Αλλά και πίσω από αυτήν. Μέσα στα σπίτια, μέσα στα μαγαζιά. Να αποκτήσει ένα νέο πρόσωπο η ζωή των ανθρώπων της. Να γίνει μια πόλη που στους κόλπους της θα σβήνουν οι ανισότητες, ειδικά αυτές που πηγάζουν από τη διαφορά στο εισόδημα κι από την αναπηρία. Τις ανισότητες στην κυκλοφορία στην πόλη, στις υπηρεσίες υγείας, στον ελεύθερο χρόνο, στον ελεύθερο χώρο, στον πολιτισμό, στην διασκέδαση, στην ασφάλεια.

Με αυτές τις βασικές παρεμβάσεις η Θεσσαλονίκη μπορεί να φτιάξει τον χώρο στον οποίο οι άνθρωποι της θα εμπνευστούν και θα συναντηθούν για να την αλλάξουν. Είναι λάθος η σκέψη πως μια δημοτική αρχή μπορεί και πρέπει να εκπονήσει ένα σχέδιο εξαντλητικό, που θα προβλέπει τα πάντα για το μέλλον της πόλης, αλλά και για το παρόν της, με κάθε λεπτομέρεια. Αντιθέτως. Πρέπει να σχεδιάσει το πως θα διαμορφώσει τις προϋποθέσεις, τη βάση, πως θα δώσει όσο πιο πολύ χώρο μπορεί στις δημιουργικές δυνάμεις της πόλης για να σχεδιάσουν και να δράσουν αυτές. Για να μην είναι άλλο πια μια πόλη των λίγων, αυτών που την σχεδιάζουν. Για να γίνει μία πόλη των πολλών.

Για μια Θεσσαλονίκη για όλες και όλους. Μια πόλη σε διαρκή κίνηση, βασισμένη σε όλες τις γενιές, αλλά με προμετωπίδα τους νέους της. Το τεράστιο νεανικό δυναμικό της που συνεχώς ανανεώνεται. Μια πόλη – διαρκές project, μια πόλη της καινοτομίας, μια πόλη – εργαστήριο, βασισμένη στο τεράστιο πλεονέκτημα των πανεπιστημίων της και των κέντρων καινοτομίας που φιλοξενεί. Μια πόλη που θα αξιοποιεί την 4η Βιομηχανική Επανάσταση και το internet of things για την ποιότητα ζωής των πολιτών.

Το 2034, η Θεσσαλονίκη θα συμπληρώνει 2350 συνεχόμενα χρόνια ζωής. Ως τότε, έχουμε την ευκαιρία για μια δεκαετία δουλειάς και αλλαγών, για να την συστήσουμε στον κόσμο με ένα νέο πρόσωπο, γεννημένο από τους παλιούς αιώνες κι από το μέλλον. Για εμάς, τις και τους κατοίκους της. Για να γίνει μια πόλη που μας αξίζει, που την χαιρόμαστε, που την αγαπάμε. Και μας αγαπάει. Μια Πόλη για να Ζούμε.

*Ο Σταύρος Παναγιωτίδης είναι Κοινωνιολόγος, δρ. Ιστορίας