Θύτες και θύματα

Της Βάνας Χαραλαμπίδου 

Τέτοιες μέρες ήταν το 1923 όταν η καθημαγμένη από τους πολέμους Ελλάδα και ο λαοπρόβλητος ηγέτης της, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, υπέγραψαν τη μοναδική στα χρονικά επαίσχυντη συνθήκη περί ανταλλαγής των πληθυσμών, καταδικάζοντας σε ισόβια εξορία και αναγκαστική μετανάστευση ενάμιση εκατομμύριο ψυχές, υπηκόους της διαμελισμένης πλέον οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ήταν όλοι τους αφεντικά και νοικοκυραίοι στον τόπο τους συνυπάρχοντας αρμονικά με τους ετερόδοξους, μέχρι τη στιγμή που τα σάρωσε όλα ο άνεμος της ιστορίας, τους φόρτωσε σε σαπιοκάραβα και τους μετέτρεψε σε «πρόσφυγες» ή «πρόσφυγκες», λέξη συντριπτική, που μέχρι σήμερα δεν έχει χάσει την υποτιμητική και περιφρονητική σημασία της. Ήταν επιπλέον στη μεγάλη πλειοψηφία τους αποκλειστικώς τουρκόφωνοι, όπως όλοι οι Ανατολίτες, γεγονός που στη «μητέρα πατρίδα» συνεπάγεται μύριες όσες ταπεινώσεις. Είχαν με σπαραγμό αποδεχτεί την επιβεβλημένη μοίρα ν’ αποχωριστούν την «πατρίδα» τους, όπως δεν έπαψαν ισοβίως να αποκαλούν την πεφιλημένη ενδοχώρα της Μικρασίας, τον τόπο τους και τους προσφιλείς νεκρούς τους, τον παράδεισό τους στη μακρινή Ανατολία, τα σπίτια, τη ζωή, τις συνήθειες και το βιος τους, βίωσαν τις πιο συγκλονιστικές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας ως αυθεντικοί μάρτυρες και τραυματική την εμπειρία του βίαιου ξεριζωμού από τη χαμένη Εδέμ, εμπιστεύθηκαν τους κρατικούς υπαλλήλους που κατέγραφαν τις περιουσίες για να τους αποδοθούν δήθεν στο ακέραιο στην Ελλάδα, αντ’ αυτής τους περίμεναν άθλιοι τενεκεδομαχαλάδες, λοιμοκαθαρτήρια και προσβολές, διατήρησαν ωστόσο το όνειρο της επιστροφής στις πανάρχαιες κοιτίδες τους ζωντανό, ελπίζοντας ότι θα ξαναγυρίσουν κάποτε, όταν όλα εξομαλυνθούν, τόσο ασύλληπτος τους φαινόταν ο ξεριζωμός τους, πρόλαβαν μερικούς μήνες πριν ξεριζωθούν να συναντήσουν τους ελληνόφωνους μουσουλμάνους πρόσφυγες από την Ελλάδα, που έφτασαν νωρίτερα για να καταλάβουν τα σπίτια τους, και τους παρέδωσαν με κλάματα τα κλειδιά, όπως τους επιβλήθηκε από τις τοπικές αρχές. Η πολυτιμότερη περιουσία που κατάφεραν να πάρουν μαζί τους, εκτός από το σπαραγμό τους, ήταν η πολύτιμη μνήμη, η άσβεστη θύμηση, που εξελίχθηκε σε κεφάλαιο και μέσο διατήρησης της ιδιαίτερης πολιτισμικής τους ταυτότητας.

Στην πολιτισμένη Ελλάδα του δυτικού κόσμου, τηρουμένων των αναλογιών η ιστορία επαναλαμβάνεται. Τα παιχνίδια των ισχυρών του κόσμου καταδίκασαν άλλους λαούς στην αναγκαστική μετανάστευση. Τώρα δεν είναι πια πρόσφυγες, τους λένε «λαθρομετανάστες». Το ρόλο του κράτους που υπόσχεται παραδείσους έχουν αναλάβει κερδοσκόποι δουλέμποροι με την αγαστή συνεργασία τοπικών παραγόντων. Ανθρώπινες ψυχές, καταδιωγμένες από τα καθεστώτα των χωρών τους και από την ανέχεια, πληρώνουν όσα έχουν και δεν έχουν, στοιβάζονται σε πλοιάρια, πάτους λεωφορείων, ψυγεία φορτηγών και έπειτα από απίστευτες περιπέτειες και αφάνταστη ταλαιπωρία φθάνουν, όσοι τα καταφέρουν τελικά, στην «πολιτισμένη χριστιανική δύση». Είναι στην πλειοψηφία τους μελαμψοί, μιλούν μόνο τη γλώσσα τους, ακατάληπτη σε όλους και είναι επιπλέον ετερόδοξοι χωρίς καμιά δυνατότητα να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, πράξη πρωταρχικής ανάγκης γι αυτούς. Στο «δυτικό παράδεισο» τους περιμένει η απόλυτη απόγνωση και μόνον αυτή. Εκμετάλλευση από καλοβολεμένα αφεντικά στην καλύτερη περίπτωση, αλλιώς ανεργία, πείνα, έλλειψη στέγης, απίστευτες στερήσεις, υποτίμηση και περιφρόνηση, ρατσισμός, ξενοφοβία, ανελέητο ανθρωποκυνηγητό, συλλήψεις, φυλακίσεις σε απερίγραπτες συνθήκες, εξανδραποδισμός, εμπλοκή σε ομάδες που καταφεύγουν στην παραβατική συμπεριφορά, σωματεμπορία, ακόμη και ακούσια εμπορία οργάνων σώματος και επιπλέον καμιά νοσταλγία να τους παρηγορεί, καμιά ελπίδα για επιστροφή… Δεν υπάρχει γι αυτούς επιστροφή. Για τους περισσότερους επιστροφή σημαίνει θάνατος. Η ιστορία επαναλαμβάνεται μετατρέποντας τα θύματα σε θύτες.