Τι άλλο πια να κάνω η γυναίκα;

Εκατό δεκαπέντε χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη γέννηση της Simone de Beauvoir. Η ημέρα αποτελεί μια ετήσια υπενθύμιση των καίριων και διαχρονικών αιτημάτων του λόγου της.

Η Simone de Beauvoir ήταν ένα ανήσυχο πνεύμα, μια πρωτοπόρα και ελεύθερη γυναίκα, η οποία με  όπλο τη δύναμη των επιχειρημάτων της κατάφερε να απελευθέρωσε την έννοια της γυναίκας, από τα στενά βιολογικά όρια, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο την ουσιαστική δυνατότητα αυτοκαθορισμού και αυτοπραγμάτωσης των θηλυκοτήτων.

Η γνωστή ρήση «γυναίκα δεν γεννιέσαι, γίνεσαι», αποτέλεσε την ιδεολογική βάση για τις σύγχρονες ρευστές και συμπεριληπτικές αναγνώσεις των φύλων. Είναι λυπηρό πως ειδικά το έργο της  «Δεύτερο Φύλο» αντικατοπτρίζει γλαφυρά τη σημερινή δυσκολεμένη  κατάσταση για τις θηλυκότητες.

Ακόμη, οι γυναίκες και οι θηλυκότητες περιγράφονται αρνητικά, ως μη άνδρες. Η ελληνική – και όχι μόνον- κοινωνία εξακολουθεί να έχει ως επίκεντρο τους άνδρες, ως «γνήσιους» εκφραστές της πατριαρχίας.

Η ταύτιση του ανθρώπου με την ανδρική ύπαρξη αποτελεί μια διαχρονική ταυτολογία, η οποία παρά τις οργανωμένες ή ασύντακτες προσπάθειες από το φεμινιστικό κίνημα εξακολουθεί να ισχύει και το κυριότερο να βιώνεται, ως μια ανισοτική πραγματικότητα για τις θηλυκότητες.

Η πατριαρχική θέσμιση της κοινωνίας όχι μόνον δεν έχει υποχωρήσει, αλλά αντιθέτως ενισχύεται, παρά τη γενικότερη  παρακμή και αποτυχία του συστήματος. Δεν είναι οξύμωρο αυτό;  Όχι, καθώς ένα βιωμένο σύστημα, το οποίο βρίσκεται σε τέλμα πριν να πέσει ολοκληρωτικά, προσπαθεί να ανασυνταχθεί και να βρει τη χαμένη του αίγλη! Δανείζομαι για το σημερινό κείμενο έναν στίχο από το νέο τραγούδι της Άννας Βίσσης και παραφράζω «Τι άλλο, λοιπόν να κάνουμε οι θηλυκότητες;»

Το παρόν ερώτημα είναι ένα φλέγον ζητούμενο για το σύγχρονο queer-  φεμινιστικό κίνημα. Τόσο εγχώρια, όσο και σε διεθνές επίπεδο: παρατηρούμε πως χρόνο με το χρόνο η υποχώρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών θεσμών, με αποκορύφωμα τα παραδείγματα των απολυταρχικών καθεστώτος του Ιράν και του Αφγανιστάν.  Η ποσοτική και ποιοτική υποχώρηση της δημοκρατίας λαμβάνει χώρα με σταθερό ρυθμό εδώ και κάποια χρόνια. Οι χθεσινές εικόνες θεσμικής εκτροπής και εισβολής των υποστηρικτών του Bolsonaro  εντός του Προεδρικού Μεγάρου και του Κογκρέσου στην Βραζιλία, υπογραμμίζουν την εύθραυστη δημοκρατική συνθήκη. Η ενίσχυση αυτής της φθίνουσας πορείας οφείλεται στις οικονομικές κρίσεις, στην υγειονομική κρίση του COVID-19 και φυσικά συνδέεται άμεσα με τον εν εξελίξει πόλεμο επί ουκρανικού εδάφους.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η αριθμητική επισήμανση της Ετήσιας Έκθεσης  του Διεθνούς Ινστιτούτου για τη Δημοκρατία και την Εκλογική Αρωγή για το έτος του 2022: όπου από τις 173 αναφερόμενες χώρες (monitoring countries), οι 104 έχουν δημοκρατικό πολίτευμα, ενώ στις 52 έχει εγκαθιδρυθεί μη δημοκρατικό καθεστώς. Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να επισημανθεί πως η μορφή και ένταση της απολυταρχίας ποικίλει: άλλα κράτη έχουν επίσημα αυταρχικό καθεστώς, όπως στο Αφγανιστάν, όπου η κατάσταση επιδεινώθηκε και επιδεινώνεται και άλλα κράτη, όπου κατ’ επίφαση ασκείται το δημοκρατικό πολίτευμα ή έχουν μια μορφή υβριδικού, «μικτού»  πολιτεύματος (“hydrid regime”).

Το Ινστιτούτο καταγράφει ένα μπλοκ χωρών (“group of backsliding countries”) παγκόσμιες με σοβαρές υποχωρήσεις της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: Βραζιλία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ινδία, Νήσος Μαυρίκιος και Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Ειδική αναφορά γίνεται τόσο από το Ινστιτούτου, όσο και  από τα Ηνωμένα Έθνη με σχετική ανακοίνωση του Ανώτατου Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Volker Tuerk, για την ανησυχητικά πτωτική πορεία των γυναικείων δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα, ο Επίτροπος κάνει λόγο για συστηματική προσπάθεια περιορισμού θεμελιωδών δικαιωμάτων για τα κορίτσια και τις γυναίκες, όπως το δικαίωμα στην  άμβλωση, το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης στην εκπαίδευση και εργασία κ.α.  Υποχώρηση παρατηρούνται και στα δικαιώματα της lgbtqia+ κοινότητας, όπου οι διεκδικήσεις για ενίσχυση των προσωποπαγών δικαιωμάτων και ισότιμη πρόσβαση στο χώρο εργασίας και εκπαίδευσης έχουν παραμείνει στάσιμες.

Ζούμε σε έναν κόσμο καθημερινών, πολλαπλών και σοβαρών προκλήσεων: η νέα αυτή συνθήκη ευνοεί εν τοις πράγμασι την ανάδειξη ακραίων και απολυταρχικών καθεστώτων, τα οποία μπορεί να υπόσχονται «πάταξη του εχθρού», προσωποποιώντας τη γενικότερη κρίση, σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες και όχι στον κατ’ εξοχήν υπαίτιο/υπαίτια που δεν είναι άλλος/άλλη από το ίδιο το σύστημα, τους/τις λειτουργούς και τους/τις υποστηρικτές/υποστηρίκτριες του. Η ενίσχυση ενός σκοταδιστικού κλίματος συμβάλει καθοριστικά στην διαιώνιση των ήδη ανισοτικών σχέσεων, επιτείνουν την πεσιμιστική θέση ικανοποίηση των πάγιων αιτημάτων των καταπιεζόμενων πληθυσμιακών ομάδων. Η ίδια στο πρόλογο του «Δεύτερου Φύλου» σημειώνει «για πολύ καιρό δίσταζα να γράψω ένα βιβλίο πάνω στη γυναίκα. Το θέμα ενοχλεί, ιδιαίτερα τις γυναίκες και επιπλέον δεν είναι καινούργιο… Υπάρχει άλλωστε πρόβλημα; Και ποιο είναι;»

Ακριβώς γι’αυτό το λόγο, πέραν της πρακτικής υλοποίησης και διεκδίκησης, το φεμινιστικό κίνημα σήμερα καλείται επιτακτικά να απαντήσει και θωρακίσει τα μέλη του στο κεντρικό ερώτημα του «ποιες/ποια/ποιοι είμαστε»,  η υπαρξιακή αυτή ερώτηση χαράσσει την πρακτική υλοποίηση της απάντησης. Λαμβάνοντας υπόψιν την παρούσα συνθήκη, οι πιθανότητες μη πραγμάτωσης των αιτημάτων μας είναι αυξημένες, αυτό όμως δεν θα πρέπει να δρα ως τροχοπέδη, ειδικά όταν γνωρίζουμε ποιες/α/-οι είμαστε και για ποιο λόγο αγωνιζόμαστε. Σε σκοτεινές εποχές, όπου προτιμούμε να χρήζουμε ως υπαρκτό κίνδυνο, την/τον συνάνθρωπό μας και όχι την ίδια την πηγή του κακού, το σύστημα, η βελτίωση των βιοτικών συνθηκών για τις αόρατες ομάδες φαντάζει ακόμη πιο  δύσκολη. Όμως, ακριβώς σε αυτό ποντάρει η πατριαρχία: να μας πείσει με κάθε τρόπο πως η αλλαγή είναι εάν όχι αδύνατη, αλλά σίγουρα αβέβαιη και αργή! Είναι όμως όντως έτσι;

Η Simone de Beauvoir σημειώνει «είδαμε ήδη ότι η ελευθερία δεν πραγματοποιείται παρά μονό με τη στράτευση μέσα στον κόσμο: έτσι ώστε το σχέδιο του ανθρώπου για ελευθερία ενσωματώνεται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές», κοινώς εάν θέλουμε να σπάσουμε τις ορατές ή αόρατες αλυσίδες που μας κρατούν δέσμιες/δέσμιους, χωρίς το αίτημα αυτό να αποτελεί μια κενή έκφραση, χρειάζεται κινητοποίηση: συστηματική και εκτεταμένη.