Τι τρέχει στη Βαρκελώνη;

Το πολιτικό υπόβαθρο του δημοψηφίσματος για ανεξαρτησία 

Ποιο είναι το πολιτικό υπόβαθρο του δημοψηφίσματος για ανεξαρτησία της Καταλονίας; Τι τρέχει, μ΄ άλλα λόγια, στους δρόμους της Βαρκελώνης; Οι ευημερούντες κάτοικοι της πόλης με το μεγαλύτερο τουριστικό ρεύμα σ΄ όλη τη Γηραιά Ήπειρο, εν μέσω οικονομικής κρίσης, έπαθαν σοκ; Και επειδή αυτές τις κρίσιμες για την Ισπανία και κυρίως την Καταλoνία ώρες ακούγονται και γράφονται διάφορες ανακρίβειες, όπως ότι η ενδεχόμενη αποδοχή της διενέργειας του δημοψηφίσματος εκ μέρους της κυβέρνησης Ραχόι θα «άνοιγε την όρεξη» για ανάλογα δημοψηφίσματα από αυτονομιστικά και εθνικιστικά κινήματα σε ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας (παραπέμποντας στους μουσουλμάνους της Θράκης), ή ότι οι Βρυξέλες δεν αντέδρασαν στην αστυνομική βία διότι «τίθεται θέμα εδαφικής ακεραιότητας ενός κράτους-μέλους και συνεπώς τα άλλα έπονται», θεωρώ χρήσιμες ορισμένες παρατηρήσεις. Οι Καταλανοί δεν είναι εθνικιστές με την έννοια που αποδίδουμε στον όρο σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Ο εθνικισμός τους αναφέρεται κυρίως στην πολιτιστική τους ταυτότητα και αντλεί τη δύναμή του αφενός από τα ιστορικά γεγονότα και αφετέρου από το κοινωνικό και οικονομικό τους status. Από το 10ο μ.Χ. αιώνα η Καταλονία, συμπεριλαμβανομένου του βόρειου τμήματός της το οποίο ανήκει σήμερα στη Γαλλία, υπήρξε για μεγάλα χρονικά διαστήματα ανεξάρτητη ή αυτόνομη περιοχή. Στο Μουσείο Ιστορίας της Καταλωνίας στη Βαρκελώνη ο επισκέπτης μπορεί να διαβάσει και να δει τη σημασία που έχει για τους Καταλανούς η 11η Σεπτεμβρίου 1714, μέρα κατά την οποία «καταργήθηκε το καταλανικό κράτος».

Οι συγκρίσεις συνεπώς με εθνότητες ή μειονότητες, που διεκδικούν σήμερα την ανεξαρτητοποίησή τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, είναι άτοπες. Ο Φράνκο, μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου (1936-1939) κατήργησε την αυτονομία της Καταλωνίας, ενώ από το 2006 το ισπανικό Σύνταγμα αναγνωρίζει ότι οι Καταλανοί αποτελούν εθνότητα με τη δική της γλώσσα, έστω κι αν προσωπικά διατηρώ τις επιφυλάξεις μου για το αν πρόκειται πράγματι για γλώσσα ή για γλωσσικό ιδίωμα. Κοντολογίς πρόκειται για έθνος χωρίς κράτος, όπως οι Κούρδοι, το οποίο, όμως, σε αντίθεση με άλλες εθνότητες στην Ευρώπη έζησε μακρές περιόδους ανεξαρτησίας. Οι Καταλανοί παραδοσιακά είναι αντι-μοναρχικοί και βαθύτατα δημοκράτες σε αντίθεση με τους Καστιγιάνους. Αριστεροί δημοκράτες ακόμη και αναρχικοί κάνουν αισθητή την παρουσία τους πολύ περισσότερο από άλλες περιοχές στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι της Βαρκελώνης. Στην Καταλωνία ακροδεξιοί και φασίστες, απομεινάρια του καθεστώτος Φράνκο, είναι μια μικρή μειοψηφία. Θυμηθείτε τι έχει γράψει για τις μάχες της Βαρκελώνης ο Τζορτζ Όργουελ στο βιβλίο του «Πεθαίνοντας στην Καταλονία». Αυτό το πνεύμα της ήρεμης, αλλά αποφασιστικής δύναμης που αποτυπώθηκε και χθες στις ουρές που είχαν σχηματιστεί, παρά τη βροχή, έξω από τις κάλπες, όταν οι Καταλανοί προτίμησαν να μην αντισταθούν στην ωμή βία των δυνάμεων καταστολής του καθεστώτος Ραχόι, είχα την ευκαιρία να το διαπιστώσω στο παρελθόν «ιδίοις όμασι». Και δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι αύριο, αν ο Ισπανός πρωθυπουργός επιμείνει στη σκληρή του πολιτική, οι Καταλανοί δεν θα αντιδράσουν.

Νιώθουν, άλλωστε, πιο «πολιτισμένοι» και οικονομικά ισχυρότεροι από τους (άλλους) Ισπανούς, που επιμένουν εν έτει 2017 σε ταυρομαχίες και στέμματα για να χρησιμοποιήσω φράσεις που άκουσα σε συζητήσεις μαζί τους. Από την άλλη πλευρά, δεν είναι τυχαίο ότι το κεντροδεξιό κυβερνών κόμμα του Ραχόι έχει στους κόλπους του ένα ισχυρό ρεύμα νοσταλγών του Φράνκο, δηλαδή φασίστες, εξ΄ου και η άσκηση αστυνομικής βίας, απόρροια της προσπάθειας του Ισπανού πρωθυπουργού να ικανοποιήσει το εσωκομματικό του ακροατήριο. Όπως δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το ερώτημα που τέθηκε στο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Καταλονίας ανέφερε αν «επιθυμείτε ένα ανεξάρτητο κράτος χωρίς βασιλιά».

Η απόπειρα να υποτιμηθεί το ειδικό βάρος του αποτελέσματος, λέγοντας ότι υπήρξε μεγάλο ποσοστό που δεν προσήλθε στις κάλπες, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, διότι και το 2014, το 80% των ψηφισάντων σε ανάλογο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Καταλονίας είχε απαντήσει θετικά, ανεξάρτητα αν ένα χρόνο αργότερα κρίθηκε παράνομη η διενέργεια από το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας. Τη φορά αυτή, όμως, η πολιτική κρίση είναι χειρότερη. Η Ισπανία εισέρχεται σε μια μακρά περίοδο πολιτικής αναταραχής, λόγω της αδυναμίας του Ραχόι να διαχειριστεί ένα θέμα που μόνο μέσα από το διάλογο μπορεί να οδηγήσει σ΄ ένα επιθυμητό και για τις δύο πλευρές αποτέλεσμα. Η χώρα είτε θα οδηγηθεί σε γενικές εκλογές, μετά την παραίτηση του Ισπανού πρωθυπουργού, μια και ο ίδιος δεν φαίνεται διατεθειμένος να συζητήσει ο,τιδήποτε, είτε οι εμμονές του Ραχόι, που «κλείνει το μάτι» στους φασίστες, θα ενισχύσει τη διάθεση των Καταλανών για ανεξαρτησία, αλλά και το κλίμα πόλωσης με άγνωστες τις συνέπειες για όλη την χώρα. Το βέβαιο είναι ότι το χθεσινό δημοψήφισμα δεν φέρνει την Καταλονία εγγύτερα στην ανεξαρτησία, αλλά «κόβει» τις γέφυρες συνεννόησης μεταξύ των δύο πλευρών και αυξάνει την απόσταση ανάμεσα σε Μαδρίτη και Βαρκελώνη.