Το χθες, το σήμερα, το αύριο της Θεσσαλονίκης

του Σάκη Ιωαννίδη Εικόνα: Γιάννης Τζιμπρές

Κατάμεστη ήταν η αίθουσα του Βασιλικού Θεάτρου όπου πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος με τίτλο «Θεσσαλονίκη: Το χθες Θεσσαλονίκη: Το σήμερα και το αύριο». Στο πρώτο μέρος της εκδήλωσης προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ παραγωγής της Πολιτιστικής Εταιρείας με τίτλο «Οι θησαυροί της UNESCO», μια υψηλού επιπέδου δημιουργία για τα 15 μνημεία της Θεσσαλονίκης  που έχουν χαρακτηρισθεί παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά (Το σενάριο του ντοκιμαντέρ  ήταν του Χρίστου Ζαφείρη, υπό την επιστημονική επίβλεψη του Ομ. Καθηγητή  του Τμήματος Ιστορίας Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Γιώργου Βελένη, η σκηνοθεσία του Γιάννη Σανιώτη και η Διεύθυνση Παραγωγής του Κώστα Μπλιάτκα). Την προβολή ακολούθησε μια σειρά εισηγήσεων από ανθρώπους που προσπάθησαν να δώσουν το πρόσωπο της Θεσσαλονίκης στο χτες, στο σήμερα, στο αύριο, ο καθένας σε σχέση πάντα με τις εμπειρίες και την ειδικότητά του. Εισηγητές ήταν ο Πρόδρομος Νικηφορίδης – αρχιτέκτονα, η Αλίκη Τσιρλιάγκου – ιστορικός  Τέχνης – επιμελήτρια, ο Περικλής Μήτκας – καθηγητςή της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ, η Ισμήνη Τορνιβούκα – επιχειρηματίας και συγγραφέα και ο Σάκης Ιωάννιδης-δημπσιογράφος. Την εκδήλωση έκλεισε ο Γιάννης Μπουτάρης, ο οποίος υποστήριξε ότι, παρόλη την οικονομική κρίση και την δυστοκία που αυτή γεννά, υπάρχουν τρόποι ευρηματικοί, που ο πολίτης μπορεί –παίρνοντας ο ίδιος την πρωτοβουλία- να βελτιώσει το περιβάλλον και τη ζωή στην πόλη.

Ο Σάκης Ιωαννίδης ως δημοσιογράφος διατύπωσε μια άποψη για την γενική εικόνα της πόλης και της ταυτότητας που αναζητά εδώ και χρόνια:

Το χθες της πόλης

Γεννήθηκα στην Ξηροκρήνη, αλλά μεγάλωσα Ανατολικά. Η ανάγκη των δικών μου να ξεφύγουν από τα στενά δρομάκια του κέντρου τους οδήγησε στην ανερχόμενη τότε Καλαμαριά. Τότε, οι περισσότερο ευκατάστατοι έφευγαν ακόμη πιο έξω. Δειλά στην αρχή, αλλά μετά με μεγαλύτερη ορμή προς τη Θέρμη, την Περαία, τη Μηχανιώνα, το Πλαγιάρι. Στις μεζονέτες και τα προάστια. Τώρα ζω στο κέντρο. Στο κέντρο που ορίζεται πάνω από την Αγίου Δημητρίου και κάτω από την Άνω Πόλη, μια ιδιαίτερη περιοχή.

Η πρώτη φορά που κατέβηκα στο κέντρο, στην πλατεία Λευκού Πύργου, μόνος, με το λεωφορείο, ήταν το ’98, στο Γυμνάσιο. Γονείς υπερπροστατευτικοί. Ήταν για μια περιβαλλοντική δράση, στην οποία συμμετείχε το σχολείο μας. Άρχισα να παρατηρώ την πόλη. Θυμάμαι τα πελώρια «Θ» απομεινάρια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας το ’97, τα αναπαλαιωμένα διατηρητέα της Βασιλίσσης Όλγας, το απέραντο – όπως μου φαινόταν τότε – παραλιακό μέτωπο της πόλης. Αργότερα, και σαν φοιτητής πια, περπάτησα τους δρόμους της, γύρισα στο ιστορικό κέντρο, μπήκα στα σοκάκια, στις πλατείες, στις ταβέρνες, τα μαγαζιά. Έμαθα για τα ρωμαϊκά της μνημεία, τα παλαιοχριστινιανικά και βυζαντινά της, άκουσα να την αποκαλούν συμβασιλεύουσα, συμπρωτεύουσα, μητρόπολη των Βαλκανίων και ένα σωρό άλλα που δεν είχαν για μένα κανένα χειροπιαστό νόημα.

Έμαθα για το Οθωμανικό και το Εβραϊκό παρελθόν της και γρήγορα κατάλαβα ότι η πόλη παλεύει ακόμη να συμφιλιωθεί μ’ αυτό και να το αναδείξει. Και πάλι πιστεύω ότι οι προσπάθειες που γίνονται τώρα συναντούν εμπόδια, όχι του παρελθόντος, αλλά του χθες της πόλης. Του χθες που πρέπει να ξεπεράσει. Θα έλεγα ότι στο χθες της Θεσσαλονίκης ανήκει η επίπλαστη ευμάρεια και ο συντηρητισμός της, οι επιπτώσεις και των δύο φαίνονται ολοκάθαρα σήμερα. Στο χθες ανήκει η ξέφρενη ανοικοδόμηση, η ανέγερση των αδιάφορων πολυκατοικιών, οι τυφλές όψεις, οι θλιμμένες οικοδομές, από τις οποίες αναζητούμε σήμερα διέξοδο στο δημόσιο χώρο. Στο χθες ανήκουν και τα κλισέ με τα οποία βαφτίζονταν κάθε τόσο: ερωτική πόλη, πόλη της μπουγάτσας, της χαλαρότητας.

Το σήμερα της πόλης

Αν και προσωπικά, σήμερα που μιλάμε, έχω την τύχη να εργάζομαι, πιστεύω ότι ένα από τα χαρακτηριστικά της σημερινής Θεσσαλονίκης είναι ότι έχει πληθώρα πτυχιούχων και πληθώρα ανέργων. Παιδιά με σπουδές, συνομήλικοι μου ή και μικρότεροι, φεύγουν για να βρουν την τύχη τους αλλού. Ευρώπη, Αμερική, Ασία, Μέση Ανατολή. Για πρώτη φορά, όπως μας λένε οι παλιοί επαγγελματίες στα ρεπορτάζ, η Τσιμισκή και η Μητροπόλεως έχουν ξενοίκιαστα μαγαζιά. Ό,τι κλείνει στη θέση του ανοίγει μια καφετέρια, ένας φούρνος ή ένα ζαχαροπλαστείο. Αυτό δεν θεωρώ ότι είναι ανάπτυξη. Βλέπω στα πάρκα και στις εισόδους των πολυκατοικιών να περνούν τα βράδια ολοένα και περισσότεροι άστεγοι και στα συσσίτια οι άποροι αυξάνονται χρόνο με το χρόνο.

Η κατήφεια φαίνεται παντού. Ίσως λιγότερο στην Αριστοτέλους, την Καρόλου Ντηλ και την Προξένου Κορομηλά. Όμως Θεσσαλονίκη είναι και η Κασσάνδρου και τα στενά της ο Βαρδάρης, η Γιαννιτσών, ο Εύοσμος, η Μενεμένη. Πιστεύω ότι η Θεσσαλονίκη αντιμετωπίζει μια κρίση σε πολλαπλά επίπεδα: οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική. Μέσα σ’ αυτόν το ζόφο όμως, υπάρχουν και φωτεινές νησίδες. Δεν είναι όλα μαύρα και αυτό μας κάνει και συνεχίζουμε. Είναι πρώτα απ’ όλα κάποιοι νέοι άνθρωποι με τις ιδέες τους. Όσοι αποφάσισαν να μείνουν εδώ και να προσπαθήσουν, αλλά κι όσοι έμειναν επειδή δεν μπόρεσαν να φύγουν και παρόλα αυτά αγωνίζονται με τον τρόπο τους να μη συμβιβαστούν με το προβληματικό παρόν. Είναι οι νέοι επιχειρηματίες που δούλεψαν και δουλεύουν πάνω σε καινοτόμες ιδέες. Start ups με φιλοδοξίες και όνειρα. Παλιές οικογενειακές επιχειρήσεις που άλλαξαν προφίλ, έστρεψαν το βλέμμα στις εξαγωγές και αναπτύσσονται. Η δημιουργική βιομηχανία της πόλης, οι designers, οι γραφίστες, οι αρχιτέκτονες, οι σχεδιαστές που κερδίζουν διακρίσεις και με βάση τη Θεσσαλονίκη δουλεύουν σε όλη την Ελλάδα και έξω από αυτή.

Είναι η αίσθηση που κυριαρχεί ότι έχουμε ανάγκη από έναν όμορφο, σωστό, προσεγμένο δημόσιο χώρο και το διεκδικούμε αυτό. Είναι οι γειτονιές που ξαναζωντανεύουν, όπως η Σβώλου και η Ολυμπιάδος στην Αρχαία Αγορά. Είναι ο τουρισμός που έρχεται με τα κρουαζιερόπλοια, με αεροπλάνα και οδικώς από την Τουρκία και τα Βαλκάνια. Τα ξενοδοχεία της πόλης, άκουγα στο ραδιόφωνο, έχουν κλείσει τα δωμάτια τους για Πρωτοχρονιά. Είναι οι φορείς του πολιτισμού που συνεργάζονται και πετυχαίνουν πράγματα. Οι συνεργασίες είναι το μέλλον.

Το μέλλον της πόλης

Θα έλεγα ότι η Θεσσαλονίκη σήμερα είναι μια πόλη σε μετάβαση. Είναι μια πόλη που αλλάζει προφίλ. Θέλει κόπο και χρόνο, αλλά νομίζω ότι έχει ξεκινήσει.

Για μένα το μέλλον της πόλης συνδέεται με απλά, τετριμμένα πράγματα, αλλά τόσο απαραίτητα: θέλω μια πόλη ζωντανή, ασφαλή, υγιή και βιώσιμη – όπως είπε και ο Δανός αστικός σχεδιαστής Ίαν Γκελ, που είχε έρθει εδώ καλεσμένος της Parallaxi και του Θεσσαλονίκη Αλλιώς.

Στο επίκεντρο των πόλεων έρχεται ο άνθρωπος, ο κάτοικος, ο δημότης, και μετά τα κτίρια. Η πόλη είναι οι άνθρωποι της και η ποιότητα της ζωής τους πρέπει να είναι όσο το δυνατόν υψηλότερη για να ακολουθήσει η οικονομική της ανάπτυξη ή τουλάχιστον αυτά τα δύο να εξελίσσονται κατά το δυνατόν παράλληλα.

Οπότε η πόλη, οι φορείς, τοπικοί και υπερτοπικοί, οι πρωτοβουλίες, οι επιχειρηματίες της πόλης και όσοι εμπλέκονται στη λειτουργία της άμεσα ή έμμεσα, πρέπει να επικεντρωθούν στην περαιτέρω αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος, στην αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, στην ενσωμάτωση των μεταναστών και τη φροντίδα όσων έχουν ανάγκη με δομές μέσα στην πόλη, στη δημιουργία μιας ενιαίας ταυτότητας και εικόνας με ένα σχέδιο και μία καμπάνια και στην ευαισθητοποίηση των πολιτών της.

Και μιας και οι διοργανωτές αυτής της εκδήλωσης έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία στον πολιτισμό, θα κλείσω, λέγοντας ότι σε μια κοινωνία σε κρίση είναι σοφό να επενδύεις στην παιδεία και τον πολιτισμό. Παιδεία για να δημιουργήσεις αυτούς που αύριο θα σε βγάλουν από την κρίση και πολιτισμό για να μη χάσουν όλοι οι υπόλοιποι την ανθρωπιά τους. Και ο πολιτισμός στην Θεσσαλονίκη θέλει στήριξη. Τα μνημεία της UNESCO πρέπει να αναδειχθούν περισσότερο, αλλά και τα υπόλοιπα μνημεία της πόλης πρέπει να είναι ανοιχτά. Κάτω από τη Ροτόντα, που είναι στην UNESCO, υπάρχουν τα ανάκτορα του Γαλερίου, βραβευμένα από την Ευρώπη για την αναστήλωση τους και παραμένουν κλειδωμένα. Στήριξη όμως χρειάζεται όχι μόνο ο αρχαίος πολιτισμός, αλλά και ο σύγχρονος που έχει μια πραγματικά ραγδαία ανάπτυξη στην πόλη. Θέατρο, μουσική, χορός, φωτογραφία, κινηματογράφος, φεστιβάλ, εικαστικά. Οι φορείς, η τεχνογνωσία, η εμπειρία, οι δρώντες υπάρχουν αλλά χρειάζονται έμπρακτη, οικονομική, στήριξη. Και αυτή δεν μπορεί πλέον να προέλθει από το κράτος, ή τουλάχιστον αποκλειστικά από αυτό. Όσοι όμως το τολμήσουν θα μείνουν στην ιστορία.