To δέντρο της «σύγκρουσης» με την Ε.Ε. και το δάσος της στασιμότητας

Του Βασιλείου Α. Χατζηϊωάννου* Εικόνα: Tsaousis της Stereosis

Η «ρήξη» στη συνέντευξη του νέου ΥπΟικ με τον πρόεδρο του Eurogroup δεν άλλαξε την εικόνα στους δρόμους τις ημέρες που ακολούθησαν. Ο κόσμος παρέμεινε, φαινομενικά τουλάχιστον, ήρεμος. Ωστόσο, τα «όχι» του ΥπΟικ έδωσαν αφορμή να κατακλειστεί η χώρα από ένα κύμα αντιδράσεων «εθνικής υπερηφάνειας» από τη μία, φόβων «εθνικής καταστροφής» από την άλλη. «Υπερβολές», «θεατρινισμοί» και «παλικαρισμοί», είπαν κατ’ ιδίαν όσοι ξέρουν από μέσα τα πράγματα. Εντούτοις, αυτό το κλίμα διαμόρφωσε μια νέα ψυχολογία. Γι’ αυτό, εξάλλου, δεν είναι τυχαίο ότι αυτές τις στιγμές της “σύγκρουσης” με την Ευρώπη, σε πολλές συζητήσεις εντός κι εκτός διαδικτύου η συνολική εικόνα έχει ουσιωδώς παραμορφωθεί. Το δέντρο της «συγκρουσιακής» διαπραγμάτευσης φαίνεται μεγαλύτερο από το δάσος των χρόνιων κοινωνικών μας προβλημάτων και της στασιμότητας της οικονομικής μας ζωής. Και τούτο είναι επόμενο, από τη στιγμή που η υπερπληροφόρηση, η φημολογία και ο εντυπωσιασμός κυριαρχούν πάνω στα προβλήματα που η ιστορία το έφερε η Ελλάδα και η Ε.Ε. να τα διαχειριστούν μαζί. Οι (ανάκατες) σκέψεις που ακολουθούν, αποσκοπούν στο να θέσουν κάποια ζητήματα πιο ψύχραιμα, και κάποια άλλα, σε νέες διαστάσεις με την υποβολή εύλογων ερωτήσεων, ώστε να είναι δυνατή μια νέα συζήτηση.

1) Είναι απλοϊκό να υποστηρίζει κανείς, ότι ο λαϊκισμός ευδοκιμεί (μόνο) στην χώρα των “τεμπέληδων” Ελλήνων. Κάνεις μια ωραία γενίκευση και ξεμπέρδεψες. Τι συμβαίνει όμως όταν ο λαϊκισμός ευδοκιμεί και στους ανεπτυγμένους Βόρειους; Μήπως να τους πούμε κι εμείς “ναζί” να ξεμπερδεύουμε; Η “κόντρα” Ελλάδας – Γερμανίας είναι ένα χιλιοπαιγμένο παιχνίδι. Βολεύει και την ελληνική και την γερμανική κυβέρνηση, διότι σε δύσκολες εποχές το “άρτος και θεάματα” είναι μια παρηγοριά για τον λαό. Οι κυβερνώντες είναι πολιτικοί που εκλέγονται. Και δεν εκλέγονται πάντα βάσει του έργου τους. Εκλέγονται και βάσει του θυμικού των ψηφοφόρων. Ποιος είπε ότι ο μέσος Γερμανός εργάτης είναι πιο ορθολογιστής από τον έλληνα άνεργο;

2) Η αλήθεια δεν είναι ποτέ μονοσήμαντη. Όποιος ψάχνει για τέτοιες “αλήθειες”, ας γίνει ιερέας. Στην πολιτική και την οικονομία πολλά πράγματα έχουν δύο όψεις: Π.χ. κάποιοι παρουσίασαν ότι η διάσωση της Ελλάδας το 2010 ήταν πράξη αλληλεγγύης. Άλλοι πάλι παρατήρησαν ότι μέσω της διάσωσης αυτής σώθηκαν από την ενδεχόμενη χρεωκοπία δεκάδες χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε όλον τον κόσμο. Συνεπώς, η αλληλεγγύη αυτή δεν ήταν και τόσο αθώα. Οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι, που χρηματοδότησαν την διάσωση, πιστεύουν ότι έσωσαν τους Έλληνες, διότι έτσι τους είπαν οι ελίτ τους, για να εκμαιεύσουν τη απρόθυμη συναίνεσή τους. Είναι προφανές ότι η δικαιολογία αυτή ήταν πιο βολική, από το να ομολογηθεί ο πραγματικός σκοπός της διάσωσης. Όπου η αλήθεια κρύβεται, η ηθικολογία περισσεύει.

3) Παρατηρούμε πολλές κινήσεις της νέας κυβέρνησης που απευθύνονται στο θυμικό του ελληνικού λαού (έντονη ρητορική κατά της τρόικας, επίσκεψη του πρωθυπουργού στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, συνέντευξη νέου ΥπΟικ με οξείες διατυπώσεις, ανάδειξη του ζητήματος της Ρωσίας κλπ). Πρόκειται για συμβολισμούς. Η επιτυχής διαχείριση των συμβόλων είναι μια διαδικασία ανάταξης του ηθικού και συσπείρωσης της ελληνικής κοινωνίας, που αισθάνεται καταβεβλημένη. Είναι μια εύλογη διαδικασία, αν σκεφτεί κανείς τον πολιτικό κατακερματισμό της κοινωνίας μας και το γεγονός ότι πολλοί Έλληνες υπέστησαν τα τελευταία πέντε χρόνια τα αποτελέσματα την μεγαλύτερης στην ιστορία ύφεσης εν καιρώ ειρήνης. Αλλά μέχρι εκεί. Ως μια τέτοια διαδικασία (και μόνο) ας την εξετάσουμε και ας μην της δίδουμε χαρακτηριστικά «σύγκρουσης» ή «τσαμπουκά».

4) Κανείς δεν γίνεται πρωθυπουργός στο σύγχρονο κόσμο από παρθενογένεση. Υπάρχουν πολλοί μηχανισμοί που οδηγούν στην ανάδειξή του. Όσο περισσότερη επίγνωση του γεγονότος αυτού έχει ένας λαός, τόσο περισσότερο μπορεί να διαμορφώσει το αποτέλεσμα. Με άλλα λόγια, η ποιότητα μιας σύγχρονης Δημοκρατίας είναι ανάλογη της ισχύος των θεσμών της και της αντίρροπης ισχύος παραθεσμικών δραστηριότητων διαφόρων ελίτ. Όταν σταματήσει το θέμα να είναι ταμπού, θα πάψουμε να ψάχνουμε πολιτικούς “προστάτες – πατερούληδες” και θα ενηλικιωθούμε πολιτικά.

5) Γίνεται πολύς λόγος για διαγραφή του χρέους με το επιχείρημα ότι αυτή θα οδηγήσει σε βιωσιμότητά του. Ακόμα όμως κι αν διαγράψουμε όλο το χρέος, είμαστε βέβαιοι ότι δεν θα δημιουργήσουμε αμέσως νέα χρέη; Ποιο ακριβώς είναι το σχέδιο οικονομικής αναδιοργάνωσης που προτείνουμε; “Λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και τ’ αγόρι μου” (rooms to let) ή “διορισμοί”,”stage”,καφετέριες και σουβλατζίδικα; Επίσης, αναρωτιέμαι, μήπως τελικά το άμεσο πρόβλημά μας δεν είναι το χρέος ως ονομαστικό ποσό, αλλά η μείωση των χρεολυσίων και οι γενικότεροι όροι εξυπηρέτησής του; Αν αυξηθεί το ΑΕΠ (ώστε να μειωθεί ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ) και ανακάμψει πραγματικά η οικονομία, αλήθεια ποιoς θα ενδιαφέρεται για το ακριβές ποσό του χρέους;

6) Οι ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί είναι η βάση μιας υγιούς οικονομίας. Είναι προφανές ότι δεν μπορείς να ξοδεύεις περισσότερα από όσα εισπράττεις. Και η παραδοχή αυτή, δεν αποτελεί στοιχείο λιτότητας. Λιτότητα ήταν ο τρόπος και ο χρόνος μέσα στον οποίο οδηγηθήκαμε σε ισοσκελισμό, διότι προκάλεσε ό,τι είναι γνωστό στην κοινωνία. Βέβαια δεν μάθαμε (κι ευτυχώς) ποια θα ήταν η επίπτωση, αν αναγκαζόμασταν να ισοσκελίσουμε τον προϋπολογισμό εν μία νυκτί υπό καθεστώς άτακτης χρεωκοπίας. Αυτό όμως δεν μας στερεί το δικαίωμα να ενημερωθούμε κάποτε επιτέλους για κάποια άλλα κρίσιμα ζητήματα. Μάθαμε π.χ. ότι η άμεση και βολική λύση ήταν η μείωση των εισοδημάτων και η παράλογη αύξηση των φόρων. Δεν μάθαμε όμως ποτέ αν υπήρξε ορθός σχεδιασμός στην περιστολή των (μη ανελαστικών) κρατικών δαπανών. Επίσης, ποτέ δεν μάθαμε με ποια κριτήρια κατανέμονταν τα βάρη. Γιατί ήταν τόσο δύσκολο να εκλείψουν τα γραφειοκρατικά εμπόδια διευκόλυνσης της οικονομικής δραστηριότητας για να συγκρατηθεί το εισόδημα και των πολιτών; Γιατί επλήγη συντριπτικά ο ιδιωτικός τομέας; Ποτέ δεν μάθαμε σε τι χρησίμευσαν 1,5 εκ. άνεργοι στην ανασυγκρότηση της οικονομίας; Γιατί τελικά δεν αυξήθηκε η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας; Θα έλεγε κανείς ότι για τους εσωτερικούς ιθύνοντες νόες αυτής της κοντόφθαλμης πολιτικής “εσωτερική υποτίμησης”, ήταν πιο βολικό να λένε ότι μας την επέβαλε η “κακιά Μέρκελ”, από το να μας πείσουν για την ορθότητά της ή από το να παραδεχτούν ότι φταίει η ανικανότητά τους.

7) Αν ως κράτος έχουμε δημόσια περιουσία, καλό θα ήταν να την αξιοποιήσουμε για πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων για να εισρεύσει νέο χρήμα στο κράτος και για να αφαιρέσουμε αντίστοιχα φορολογικά βάρη από τους πολίτες. Αλήθεια, όμως, ποια είναι η καλύτερη αξιοποίηση; Μια αξιοποίηση με την οποία θα θυσιάσουμε το περιβάλλον; Υπάρχει μέση οδός; Τι εξαιρείται από τη μεταβίβαση; Θα πουλήσουμε και το νερό και τις ακτές; Και μετά, πώς πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τα χρήματα απ’ αυτήν; Μήπως, αντί για το χρέος, να τα χρησιμοποιήσουμε για τη βελτίωση υποδομών και σχολείων για να δημιουργήσουμε στο μέλλον νέο μονιμότερο εισόδημα; Υπήρξε ποτέ ουσιαστική συζήτηση γι’ αυτά; Όχι βέβαια (με εξαίρεση την ιδιωτικοποίηση του νερού, που ξεσήκωσε τον κόσμο), δεν υπήρξε συζήτηση, διότι δεν βόλευε στον πολιτικαντισμό, φαίνεται. Οι μεν έλεγαν “όχι στο ξεπούλημα” (και ορθώς, αλλά τι αντιπρότειναν;), οι δε, δαιμονοποιώντας το δημόσιο γενικώς, ήθελαν να ξεφορτωθούν τη δημόσια περιουσία, πιθηκίζοντας τους “μεταρρυθμιστές ευρωπαίους”. Για την κατάσταση αυτή, δεν φταίει η “κακιά Μέρκελ”, η αδιαφορία και οι ιδεοληψίες μας φταίνε.

8) Οι συμβάσεις παραχώρησης κρατικών υποδομών (π.χ. εθνικών οδών), καλώς έγιναν αφού είναι γνωστό ότι το κράτος μπορεί να ανοίξει με επιτυχία την ίδια στιγμή πολλές λακκούβες σε ένα δρόμο, αλλά δεν μπορεί να κλείσει ταυτόχρονα με επιτυχία ούτε μία. Ωστόσο, υπό ποιούς όρους συνήφθησαν οι συμβάσεις αυτές; Αλήθεια είναι εύλογο να πληρώνουμε διόδια για τη διαδρομή Αθήνα – Αλεξανδρούπολη με επιστροφή λες και πάμε αεροπορικώς στο Λονδίνο; Και εφόσον υπάρξει απόσβεση της επένδυσης, γιατί οι τιμές των διοδίων πρέπει να μείνουν ως έχουν; Αλήθεια, γιατί δεν αναπτύχθηκαν τα τραίνα, ως φτηνότερο και οικολογικότερο μαζικό μέσο μεταφοράς; Γιατί πληρώνουμε ακόμα “Σπατόσημο” από το “Ελ. Βενιζέλος”; Όσο αυτά θα τα αποδίδουμε στην “κακιά Μέρκελ”, θα αδυνατούμε να κάνουμε το σωστό ερώτημα, και απομακρύνουμε το ενδεχόμενο μιας εύλογης απάντησης.

9) Πολλοί ομιλούν για το ασφαλιστικό, όμως ελάχιστοι ομιλούν και μάλιστα αποσπασματικά για τα αίτια της πτώχευσης του συστήματος και για τις αναγκαίες λύσεις. Αλήθεια, γιατί κάθε χρόνο δημιουργείται νέο έλλειμμα περί το 1,5 δις; Ποιoς και μέχρι πότε μπορεί να το χρηματοδοτεί; Η μείωση των συντάξεων και η αύξηση των ορίων ηλικίας είναι λύση; Ή μήπως υπάρχουν και άλλες δυνατότητες και αν ναι, ποιες είναι αυτές;

10) Ένας φιλόσοφος είχε πει κάποτε: «τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου». Όσοι διδάσκουμε στην ανώτατη εκπαίδευση, παρατηρούμε με θλίψη όσο περνούν τα χρόνια ότι πολλά νέα παιδιά που μόλις έχουν επιτύχει στις εξετάσεις, αδυνατούν να συλλάβουν νοήματα, να εκφραστούν γλωσσικά με ακρίβεια και να κάνουν δυο στοιχειώδεις συλλογισμούς. Η εύκολη πρόσβαση στον ωκεανό πληροφοριών που παρέχει το διαδίκτυο, εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να αναπληρώσει τις ελλείψεις αυτές. Κι ενώ τα παιδιά μας έχουν την έμφυτη ανάγκη να ονειρευτούν και να εκφραστούν, βλέπουν γύρω τους ασχήμια, υποκρισία και αδιαφορία. Την ίδια στιγμή το εκπαιδευτικό σύστημα τα εξωθεί να είναι πλήρως αποκομμένα από μια κάποια στοιχειώδη πνευματικότητα και από τον γόνιμο διάλογο με το πλούσιο παρελθόν του τόπου μας. Τα περισσότερα παιδιά μας δεν έχουν καμία καθοδήγηση. Έχουν από μικρά “παρκαριστεί” στην τηλεόραση, στο κομπιούτερ, στην καφετέρια, σε κάθε είδους «αυτόματο πιλότο». Και μετά μας προκαλεί έκπληξη το bullying που έχει γίνει καθεστώς. Αλήθεια, τι είδους ανθρώπους θέλουμε για το μέλλον της χώρας; Σκεπτόμενους ή καθοδηγούμενους; Όσες «αμοιβαία επωφελείς» συμφωνίες χρηματοδότησης κι αν κλείσουμε με την Ε.Ε., αυτό το ζωτικό πρόβλημα, ποιος περιμένουμε να το λύσει;

Είναι προφανές ότι το πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα, μας οδηγεί σταδιακά στη μετά-Μεταπολίτευση. Τα υπαρξιακά μας προβλήματα είναι πολλά. Έχουμε την πυξίδα της Ε.Ε., η οποία αμφισβητείται, αλλά εν πάση περιπτώσει λειτουργεί. Είναι σημαντικό να ανατάξουμε το καταρρακωμένο ηθικό μας. Ωστόσο, (κι ως υποστηρικτής ενός ιστορικού συλλόγου που βρέθηκε σε μία χρονιά στην γ’ εθνική, το έχω μάθει καλά) όσο κι αν ανεβάσεις πρόσκαιρα το ηθικό σου, αν δεν έχει φυτώριο, δεν έχεις εγκαταστάσεις, δεν προπονείσαι, δεν έχεις τακτική και εν τέλει δεν παίζεις καλή μπάλα ομαδικά, το ηθικό θα ξαναπέσει και θα δίνεις αγώνα να αποφύγεις την ζώνη του υποβιβασμού. Και γι’ αυτό δεν θα φταίει ούτε ο εφήμερος Ολλανδός πρόεδρος του Eurogroup ούτε ο αντιπαθής “κήρυκας του νεοφιλελευθερισμού” Γερμανός ΥπΟικ.

*Ο Β. Χατζηιωάννου είναι λέκτορας της Νομικής Σχολής Θράκης