Το καλό, το κακό και το άσχημο σενάριο για τη Θεσσαλονίκη

Λέξεις: Χρήστος Λαζάρου

1. Το καλό σενάριο.

Στην πρώτη υποθετική εκδοχή για την Θεσσαλονίκη θέτουμε ως συνθήκη την διαγραφή όσων έγιναν τα τελευταία 100 χρόνια. Αρχικά μεταφερόμαστε στο μακρινό 1918 όταν ο Γάλλος αρχιτέκτονας Ernest Hebrard ολοκληρώνει το πολεοδομικό- αρχιτεκτονικό σχέδιο του για την πόλη. 

Με αυτό το σχέδιο η Θεσσαλονίκη αναδιοργανώνεται, αποκτά σύγχρονη μορφή. Οι δαιδαλώδεις οθωμανικοί οικισμοί κατεδαφίζονται και ξεπροβάλει μια ευρωπαϊκή μεγαλούπολη. Μεγάλοι και μικροί άξονες (δρόμοι) χωρίζουν τον αστικό ιστό σε ορθογώνια τετράγωνα ή παραλληλόγραμμα δημιουργώντας εξαιρετικές συνθήκες προσανατολισμού για τους κατοίκους αλλά και αερισμού για την αστική ατμόσφαιρα. Σχεδιάζονται πράσινοι χώροι σε όλη την πόλη και δημιουργείται μια πορεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος που ακολουθεί τα τείχη της πόλης. Ακόμα κατασκευάζεται ο άξονας της πλατείας Αριστοτέλους, έτσι όπως τον οραματίστηκε ο αρχιτέκτονας και όχι όπως είναι σήμερα. Στη θέση του σημερινού αγάλματος του Ελευθερίου Βενιζέλου οικοδομείται μια μεγάλη κλασσική αψίδα και γύρω από αυτήν ένα συγκρότημα από διοικητικά κτήρια με αποκορύφωμα το νέο δημαρχείο.

Σε όλη την υπόλοιπη πόλη κατασκευάζεται πλήθος νέων κτισμάτων όπου επικρατεί το νεοβυζαντινό, το νεοκλασσικό και το εκλεκτικιστικό στυλ. Στην άνω Πόλη αποφασίζεται να διατηρηθεί ο οθωμανικός ρυθμός που υπάρχει και σήμερα χωρίς όμως προσθήκες σύγχρονων κτηρίων. 

Κατ’ αυτόν τον τρόπο μέσα σε μερικές δεκαετίες, μετά το τέλος του 2ου παγκόσμιου πολέμου, η Θεσσαλονίκη γίνεται μια πραγματικά όμορφη, ιστορική, μεσογειακή πόλη. Σε κάθε σημείο της ανακλάται η κληρονομιά και η παρουσία των πολιτισμών, των αυτοκρατοριών, των θρησκειών και των εθνοτήτων που άφησαν εδώ το σημάδι τους. Έτσι λοιπόν όλοι είναι ευχαριστημένοι. Οι ελληνοκεντρικοί χαίρονται που η πόλη ανέστησε το βυζαντινό, ελληνορωμαϊκό χαρακτήρα της. Οι συντηρητικοί είναι ικανοποιημένοι που διατηρήθηκαν οι αξίες και οι παραδόσεις. Οι κομμουνιστές χαίρονται που δεν γίναμε άβουλα πρόβατα στις αισθητικές απαιτήσεις του δυτικού καπιταλισμού. Οι προοδευτικοί σέβονται τον χαρακτήρα και την ομορφιά της πόλης και δεν λυσσανε να κατασκευαστούν ουρανοξύστες και φουτουριστικά κτήρια. Τέλος οι τουρίστες μένουν ευχαριστημένοι από την επίσκεψη τους. Ήρθαν να δουν μια ιστορική ελληνική πόλη και το αποτέλεσμα τους αντάμειψε.

2. Το κακό σενάριο.

Σε αυτή περίπτωση θέτουμε ως συνθήκη την σημερινή πραγματικότητα. Με άλλα λόγια, το σχέδιο Hebrard δεν ολοκληρώνεται ποτέ ενώ η Θεσσαλονίκη κατακλύζεται από τετράγωνες αντιαισθητικές πολυκατοικίες. Στο μέλλον μετά από δεκαετίες όπου επικράτησε αυτή η κατάσταση, αρχίζουν να υψώνονται φωνές και γνώμες για το πρόβλημα αυτό. Καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες και θεωρητικοί ακαδημαϊκοί διατυπώνουν την ανάγκη ανάπλασης της συνολικής εικόνας της πόλης. Μετά από χρόνια ο Δήμος αποφασίζει να ακούσει αυτά τα αιτήματα και συντάσσεται μια γενική μελέτη με έργα ανάπλασης σε διάφορα σημεία της πόλης. Πλατείες, πεζόδρομοι, υπόγεια πάρκινγκ, performance centers, πολιτιστικοί χώροι, μουσεία, χώροι άθλησης, πάρκα, αστικές πισίνες και φυσικά, μετά από χρόνια και χρόνια αναμονής, επιτέλους επιτρέπεται η κατασκευή ψηλών κτιρίων. Με λίγα λόγια η Θεσσαλονίκη αποκτά ουρανοξύστες. 

Σοκ και δέος! Η αρχιτεκτονική κοινότητα είναι έξαλλη καθώς αυτά τα κτήρια ανήκουν σε ξένες πρακτικές σχεδιασμού. Οι κομμουνιστές παθαίνουν νευρικό κλονισμό αφού για άλλη μια φορά υπερίσχυσε ο καπιταλισμός και τα σύμβολα του. Οι συντηρητικοί κλαίνε και οδύρονται για τον χαμένο πια ιστορικό χαρακτήρα της πόλης. Οι τουρίστες αν και αρχικά παραξενευονται διαπιστώνουν ότι η πόλη είναι πιο ενδιαφέρουσα έτσι. Αποφασίζουν λοιπόν να την ξαναεπισκεφθούν. Μέσα σε λίγα χρόνια οι ουρανοξύστες έχουν πλέον ενταχθεί στον αστικό ιστό και οι φωνές διαμαρτυρίας μοιάζουν να εξαφανίζονται. Τελικά αυτό το σενάριο μπορεί να μην ήταν ιδανικό αλλά σίγουρα επισκίασε το χάος των πολυκατοικιών. Not so bad after all…

3. Το άσχημο σενάριο.

Στο τελικό σενάριο έχουμε και πάλι ως δεδομένο την σημερινή κατάσταση ως έχει. Η Θεσσαλονίκη είναι όμηρος των πολυκατοικιών. Αυτή τη φορά οι άνθρωποι μοιάζουν να αποδέχονται την όψη της πόλης. Μερικοί μάλιστα προσπαθούν να δημιουργήσουν μια ταυτότητα, ένα brand, βασισμένο στην άναρχη αρχιτεκτονική της πόλης. Αποφασίζεται ότι αυτό έχουμε, με αυτό θα πορευτούμε. Δεν μπορούμε να αναστήσουμε τη γοητεία της παλιάς Θεσσαλονίκης. Η πρακτική αρχαιοποίησης εφαρμόστηκε στα Σκόπια και απέτυχε. Ακόμα δε θέλουμε να “αλωσουμε” τη πόλη εισάγοντας νεωτεριστικά στοιχεία. Τα πράγματα λοιπόν μένουν ως έχουν. Φωτεινή εξαίρεση κάποιες αναπλάσεις τύπου “Νέα Παραλία” κάθε 20 χρόνια. Τι χαρά να ζεις στη νυφη του Θερμαϊκού! Στην πιο ρομαντική πόλη της Ελλάδας! Ε;